.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

01/08/14

U tempu mazzerescu

"L'assassinu stava arritu, piola in manu, à darretu à a sò vittima accupata, edda, à adducà qualchi scritti.
Si dissi : "Mengu. E sogu eiu l'avena, a me arma falendusini, u trasforma in avali. Se u colpu stanciessi, staria suspesu, ghjustu comu à quidda camara, suspesa à a cresta di a tratta di l'instanti...
Quantu chi ssa tratta di u mari un stanciessi mai".
(...)
L'instanti è fattu di a stessa materia cà quidda chi faci a storia, di una sustanza chi trascendi i tre tempi  -passatu, presenti, futuru- e chi u sò nomi veru è necessitai (...) L'assassinu si cunfondi cu a necessità storica e si faci onniscienti. Falsa eternità e onniscienza di nudda, sciolti à u momentu ghjustu, in quali parivani ch'eddi si cuncepissini."


Missu in corsu, da a versioni francesa di : Octavio Paz, Trois essais sur l'Amérique latine, p233, Folio, Gallimard, Paris, 1985.

L'amori di Diu

I cosi erani stati detti.
U pattu era chjaru.
Vultendumine mi dissi chi a vita era di poccu.
Morani i ghjaccari à a marina, un hani da mora l'omi ? "Agna vita è una sepultura " diciva à unu.
(Più prestu fattu cusì !)
Sia par l'amori di Diu, sia par l'anima di i morti, ci truvaremi o Mariastedda.

L'umanità tomba

Dicini ch'eddu si ne mortu oghji à Jaures, assassinatu, una pistulitata in capu (sarà u Jaures di Sgeromu ? Di sigura). Gustavu cu u sindicatu, ci hani dettu ch'eddu ci vuliva à purta u sò dolu. Ind'usina unu ha sunnatu à corna, quidda chi serva quand'eddu c'è u foccu. Un emi mancu travagliatu u doppu meziornu, semi stati à cuntrastà. Dicini chi stu Jaures che vi dicu era pacifistu, vena à dì ch'eddu circava à fà a paci e guerra un ni vuliva, e ch'eddi sò i capizzoni à vuledda.
In paesi c'era, in quiddi tempi di suliva, un omu, un certu Brandaleoni di i Prataloni. Era paceru e cridetimi puru si sappiva fà rispità (sarani stati più di centu di famiglia).
Jaures sara statu un omu di bè cusì, anch'eddu, com'a u nostru Brandaleoni.
Gustavu, chi ni sappiva più di me, ha dettu : "Ci semi, o Sarrà, ci semi."
Aghju rispostu eiu : "À chi ni 
semi ?"

31/07/14

Talazzu

Sogu vultatu à a casamata.
Un talazzu tamantu m'intrunò u ciarbeddu e sintivu : "Mariastedda... guerra generali.. u me zitedducciu caru." E à dinò :" S'edda avessi dà essa dicchjarata a guerra..."
Paura un era, quista a sogu. Chi a paura a cunnisciva. Stumacheghju, sì chi era. Ma da chi sarà sta vita ?
L'angogna d'andà fora mi pigliò, subitu, d'un colpu.
M'indinnuchjedi, cusì, in piazza e mi missi à prigà una vecchja prighera ch'edda m'aviva insignatu Mariaseppa, da ziteddu e chi nimu, più, cunnosci :
"O agnulu mio custodiu, 
Chi in celi mi dai a via, 
Surreghji l'anima mia,
Par tò cunsigli."
Saraghju statu ridiculu, o agnulu mio custodiu ? Pocca m'impurtava.

30/07/14

Si, se




Strada faccendu m'avivu truvatu un pezzu di ghjurnali, in tarra, in più m'eru calatu à pigliaddu ?!
Era u Populaire datatu d'oghji : 30 lugliu 1914. C'era un articulu mezzu stracciatu.
Lighjivu e mittivu in corsu, lighjivu e mittivu in corsu, mi viniva cusigna, chi vuleti.
S'intitulava cusì : Si la guerre était déclarée...

Si la guerre était déclaréeS'edda avessi dà essa dicchjarata a guerra.

Ce serait un matin de grand silence ; Saria una mani di gran'silenziu; point de cris; mancu un griddu; des groupes au coin des rues s'entretiendraient à voix basse. Qualqui gruppi accantati discutariani sottu voci. On apercevrait, dès le point du jour, occupant déjà les édifices publics, les gares et les banques, des postes de sergents de ville, baïonnette au canon, et renforcés par des soldats de la garde républicaine. Ci si vedaria, à u fà di u ghjornu dighjà, vardendu i casamenti publichi, gari e banchi, posti di sargenti di a villa, baiunnetta à u cannoni, rinfurzati cu suldati di a vardia republicana. D'importants détachements d'infanterie, sortis des casernes parisiennes, se tiendraient prêts a intervenir, dans tous les lieux où on aurait pu redouter la formation de groupes perturbateurs (...)  Battaglioni d'infantaria in massa, appenna surtiti da i caserni parighjini, sariani pronti à intarvena, induva eddu c'era da tema picciafocchi accolti (...)  d'étranges, d'inexplicables contrastes étonneraient ; misteriosi e stranni cuntrarii stunariani; la grande clameur de "la Marseillaise" monterait de certains trains, d'autres, au contraire, seraient sans vie et les humains qu'ils transporteraient, ne feraient pas entendre un seul cri. U clamori maiò di a "Marseillaise" si ni cuddaria da certi treni, invecia cà certi, sariani senza vita e l'umani indrentu ci ni stariani mutti, mutti.

Sò frimatu, tandu, una bedda stonda pinserosu, cori martiddatu. Sti paroddi mi cummissini.
Aiò, aiò, o Sarrà chi dumani andarà megliu, aiò !


Le Populaire di u 30/07/1914, da :http://www.archives.nantes.fr, à ringrazziaddi.

El foglio

À Micheli B.

M'aviu scontru à Gustavu à l'usina di sapponi. Sempri à cunsigli assinnati, u tippu era bravu ma estrosu.
Discurivami, dumandeti : "E tù, o Gustà, chi ni dici di sta guerra ?"
Tandu Gustavu : "Ciò chi conta è quando la dicia el foglio."
Quandu eddu ha dettu "El foglio...", m'è ghjuntu a risa, sapareti parchigna ?
Gustavu feci u musu. Chi testa !
Aghjustò : "È cusì, chi voli, i paroddi si ne bolani e i scritti arrestani."
Gustavu era un furlanu da Maniago Libero, (un mi dumandeti micca parchi "Libero", quissa, un la sogu ?) : "Un paisoli luntanu da centu chilometri da Venezia", m'ha dettu. M'ha dettu dinò chi Venezia era una città, cu palazzi fatti ind'acqua di u mari stessa, miraculi, s'eddu è veru.

Ghjurghjola

Agna sera, à riintrà in casa passava, à l'abbruccà, via Pytheas.
Certi cosi... Par un dettu : Culà c'era un corsu, un certu Basali, Custariddacciu, chi facciva u beddu omu. Campava à i costi di Ghjurghjola. L'avivani fattu sta canzona :

Ghjuvansantu codda e fala,
Da u borgu à a marina,
E Ghjurghjola ind'u canali
Chi piegni a sò ruvina

Ghjuvansantu codda e fala,
E magna li boni purzioni,
E Ghjurghjola ind'u canali,
À insalata di criscioni.

U tipu cantava bè, puetava.
Ha dettu :"Ti sè innamurata di i me canzoni, ma hai da campà di i me riturneddi !". Certi cosi...

Patafisica

Sunniavu e Gustavu durmiva.
Erami à Mont-Rose, di Marseglia lu borgu, in casa di Pitroni.
U 19 di lugliu 1914, versu sett'ori di sera, u Ville-de-Monterau, à u molu centu e novi, fumicava e s'appruntava à parta...
Mariastedda un c'era, sunniavu, eiu e Gustavu eddu, durmiva.

29/07/14

"La guerre est déclarée..."

Par ssi carrughji, corsi e stradareddi un si sintiva cà ssi ziteddi venditori di ghjurnali, gridavani, cantavani guasgi. À me, m'impiivani u capu, l'affari erani in francesu :
"Le Figarò, Le Figarò,
Lisez le Figarò !!! 
Verdict du procès Calmettes; 
La guerre est déclarée...
Lisez Le Figarò !!!"
A guerra ? O, ma chi guerra ! A guerra ch'eddi dicivani eddi, era tra serbi e austriachi, pinseti !!! Da fà venda u ghjurnali e basta.

Da, Gallica.bnf.fr

28/07/14

À l'usina

À lu me ziu Paulu B.

À l'usina, Lucchesi, Spagnoli, Sardi, Maltesi, Cabili, Oranesi, Furlani, Corsi*, à l'iniziu ci fughjulavami in catarrocchju, doppu, un ci pudavami più spiccà. Aghju capitu cuì cume nò erami listessi. Quandu ci faccivami una magnata, purtavami i stessi piatti. T'avivami i stessi gesti, i stessi versi, certi volti ancu i stessi paroddi. Parlavami lingui diversi, ma cuntrastavami in una lingua franca**.
Tandu ci semi resi contu, tandu, di ciò chi nò t'avivami in cummunu, par via ch'erami tutti frusteri noi, à s'astri...

D'appressu à : Je m'appelle Europe, di Gazmend Kapllani, p72. Editions Intervalles, Paris, 2013

*  U testu originali parla cuì di "Grechi, Bulgari, Turchi, Serbi, Albanesi."
**U testu originali dici cuì "u russu".

Citazioni 37

Caelum, non animum, mutant qui trans mare currunt.*

(Cambiani di celi ma micca d'anima, quiddi chi francani u mari).
Massimu eiu !

*L'ha dettu Oraziu. Epistula, I,11,27

Orizonti

Ma ch'avarani tutti cù stà guerra ?
O, và chi un è nudda : fà più rumori un arburu chi si ni fala cà una furesta chi cresci, fà.

Tempi e tempi

"A mimoria è l'avena di u passatu", scriviva P Valery.

"Forza si pudaria da dì chi i tempi sò tre, u passatu, u prisenti (l'avali) e u futuru ; ma à u tantu saria ancu più ghjustu à dì, ci sò tre tempi, l'avali di i cosi passati, u prisenti di i cosi presenti, e l'avali di i cosi da vena. Ssi tre cosi esistani di fatti ind'anima, eiu un li vegu ind'altrò : l'avali di i cosi passati è a mimoria; u prisenti di i cosi prisenti è ciò chi si veda, l'avali di u futuru è l'aspità."
Santu Augustinu, Confessioni, L. XI, cap. XX-26

Luna e ruvina

À l'usina hani parlatu un momentu di a guerra.
Sabatu era luna nova*, sò rari i luni novi di u sabatu.
Sarà veru u pruverbiu chi dici : "Megliu una città in ruvina cà una luna sabatina" 


*Verità, da : http://pgj.pagesperso-orange.fr/calendar.htm, à ringraziaddu.

27/07/14

Sapori saponi

U luni 26, a mani à cinqu'ori e mezu, mi mandetini à l'usina Felix Eydoux rue d'Eguison à una truttaredda da a me casamata.
Eru ambusciatu pà u mesi interu ! O a scianza, riprinsintatevi a me cuntintezza.
Una mez'ora doppu, à pedi (eru divintatu praticu ind'i carrughji marsegliesi), mi truveti davantu à l'usina.
L'usina ? Ci vuliva à veda ! U bastimentu era tamantu à tuttu u Borgu in Aghjacciu !
U ghjornu fui impiegatu à la découpe, a taglia. Dumani t'hani bisognu di me au marquage, a stampatura. Avaraghju pigliatu in manu guasgi deci tonni, ind'a ghjurnata.
U saponi viniva verdicciu. Ma n'aghju vistu ancu unu turchinu appenna culuritu, accumudatu cu u talcu.


L'usina F. Eydoux

La forza del destino

A sera, versu 6 ori, ci lincizetimi.
Rigriazeti u me parenti Pitroni, a figliola e Matteu...
Prumissu, ci semi, di truvacci prestu. Un avivu mancu un soldu e Roccu mi dissi :
"Aioccini à pedi, và !"
I carrughji di a villa mi parivani a strada di i steddi. Passetimi davanti à l'amboscia di u corsu Belsunce, prima di cansà à manca versu à u vieux port.
O chi bedda ghjurnata !
"Un sogu micca cà eiu à fighjulà i ziteddi, o Sarrà !" sguiddì Roccu ridendu.
S'era avvistu di tuttu ?! Oh lu bruttu.
"E tu, chi t'è presu ancu i spagnoli ? Un n'avivii nudda à dì ?"
"A povara mamma di mamma era taliana anch'edda e culà, u ghjornu ch'aghju dettu, s'ha persu un ziu. Tonino Verdi si chjamava. È par quista."


Felix Vallotton, Vielle rue de Marseille (1901)


Mi dumandava : piaciarani à Mariastedda i me navettes ?

Mi manca (8)

Un mi manca più nudda.

Vesperi marsigliesi

Sarani statu tre o quatt'ori, avivami guasgi compiu u nostru pranzu, (un mi dumandeti di ciò che noi avivami magnatu ch'un vi la sappariu mancu da dì. Accupatu ch'e eru, à d'altri affari.)
Poi, Mariastedda, sempri edda, ci purtò un beddu brocciu.
Ha dettu cu a sò voci, chi à me m'incantava : "Papa, voici la brousse, je rapporte le sucre, les fraises et l'eau de vie, pour vos invités."
Pinseti chi bedda parodda ch'edda è quista, "l'eau-de-vie" (acqua chi dà a vita; l'acqua di a vita, acqua chi vena da a vita).
Par contu meiu, era a prima volta di a me vita, appostu, chi u francesu mi pariva cusì naturali... Pariva tuttu ch'eddu scurressi.
Infini chi Pitroni, sempri in vena, attacò a siconda partita.
Stà volta vuliva dà u sò contu à i tagliani ("i lucchesi o i babbì " com'eddu i chjama, si dipendi). E dagali !
"Ba ba bum, napulitani...sardi... piemontesi ("impossiblù")... li stessi, tutti... brutta ghjenta... pigliani i nostri soldi... andacciani sò nati... andaciani starani... noi altri, veri marsegliesi, veri... ba ba bum."
Un lu stavu mancu à senta quandi d'un colpu visteti u me Roccu rossu inciapannatu chi mi svighjò :
"Oghji vò fetti a diffarenza tra eddi e noi. Ma quandu, vint'anni fà*, i marsegliesi lampedini tagliani e corsi insemi, ind'u portu cuì, ind'u portu di Marseglia, un fessini, eddi, a diffarenza tra noi e eddi. Aiò o sgiò Zumpiti, conta stu fattu. U ghjornu, c'è statu una trentina di morti, u ghjornu, o sgiò Zumpiti, conta !"
Avariati vistu u me Roccu, imbarazzatu d'avè purtatu u colpu.
E tandu lintò, mal'avisatu : "Ed avà à quali tocca ? Ah, i spagnoli, si, tè, i spagnoli : arrubanni u nostru pani, i nostri impieghi, i nostri fidanzati... i spagnoli !"
"Appuntu, u me ziteddu, appuntu !" Dissi Pitroni, pinsendu chi Rocchu li dessi a raghjò. Tandu, triumfali, com'à l'ogliu soppr'à l'acqua, aghjustò Pitroni : "T'hai a raghjò e in più quissi, in più, arrubani ghjaddi, ghjaddini e legumi ! Ah, com'à i bosci : tumbaddi tutti !"

Pitroni : 2, noi : 0.

Didicatu à tintu Mamadù Saidu Diallo, mortu à 18 anni, annigatu, ind'u portu di Marseglia u venari 10 ghjinnaghju di u 2014, circava à rifughjassi in Francia, puvarettu.


*Di ghjunghju 1881 pà essa precisu.

26/07/14

Oghji

Oghji chi è oghji, Mariastedda, occhjibassi, mi sfundò u cori.

Ba ba bum

E Pitroni parlava e s'infiarava da par eddu : "Ba ba bum.. s'eru statu eiu, i bosci... sò ind'u saccu... i sfrascicaremi tutti... in pocchi ghjorni...a guerra... vai chi...à corrani brutta...a guerra, a vinciaremi noi... Ba, ba, bum !"
I sò paroddi vinivani à me ribumbavani, ma u me giarbeddu un li stampavani micca.
Mariastedda, tutta à passi misgini, ci passava i piatti.
Eiu, faccivu niccia d'un fighjuladda, ma parò un vidivu cà edda, e sintivu più forti u sò passu, a sò prasenza, cà a voci di u babbu.
Roccu pariva cummossu di l'argumenti maiò di l'imperatori generali.
Matteu, u figliolu, zittu e bassu, pariva avvezzu à sti impicci.
D'un colpu seccu Pitroni, lampa u sò pugnu nantu à a tola, un bicchieri parti, vola e schiatta tuchendu i pancarè di u sulaghju.
"È cusì, è cusi ch'eddu ci voli à fà ancun'eddi, cusì. Semi d'accordu ?!"
U chjappulumi mi svighjò : avivu fattu, eiu, u viaghju d'ind'a Mariastedda à u babbu cu li bosci à buleghju. Ch'avarà dettu, pò ? Stavu cusi, inzinzatu, bocca aparta.
Roccu stava terrorizatu, Matteu accunsintiva.
Pitroni aviva vintu a partita.

23/07/14

Pitroni Imperatori

Quandu nò semi ghjunti in casa, à u primu pianu d'una casa chjuchetta, m'è parsu chi a porta s'aprissi da par edda in una stanza maiò.
C'era u nostru Pitroni chjinatu in un futtogliu chi pariva u papa darettu à una tola appruntata cu a sò tuvaglia bianca e bedd'assistata.
Nanzu chi u salutessimi, subitu si lampò Matteu u figiolu (u frateddu...) ad abbracciassi. Tandu u babbu, in un fracassu di a sò boci (aviva picchjatu, in più, di bastoni nantu u sulaghju): "Matteu, aspetta !!!"(aghu dettu ch'eddu pariva tuttu un papa ma era piuttostu un generali à mughjà i sò ordini in piazza, sì).
Matteu si missi à u garde-à-vous, aspitendu ch'eddu ghjunghjessi un contru-ordini.
À me mi pariva di veda u babbu di Pitroni (zi Petru di i Salvi, dettu cusì : Tarrori).  Rinumatu in paesi, cunniscivami i sò infrascatti, ma era un omu bravu e ghjustu.
Infini chi, emi salutatu primu à Pitroni e doppu à u figliolu.
Roccu frimava sticchitu, sticchitu com'a sciappa di u baccalà.
C'era da rida.
C'era da rida, ma Maristedda, edda, un si era anc'à vista. E à me, tardava !
Salutazioni fatti, Pitronu ci inviteti à pusà à tola.
Eddu in punta, eiu à dritta, Roccu à manca, Matteu in faccia à u babbu.
Fendu u contu di i carreghi, vegu chi ni manca una.
Aghju subitu capitu chi cuì l'affari andavani à u l'usu paisanu e chi Mariastedda ci faria u serviziu arrita, cum'à mamma in paesi.
Senti un suffiuareddu. Ed era edda : maestuosa, lighjera, luminosa, e bianca e rossa e nera... di tutti i culori.
Serviva.


Citazioni 36

À l'amori, un si cumanda.

Ch'una radica di filetta..

Mantenghi u nostru lettu...

Intreccia, intreccia,
Longa è la nostra treccia,
Comu a radica di leccia,
Abbracemucci...
Abbracemucci o MS !

Valsa batticori

Ci avvicinetimi di a casa.
Com'avarani fattu sti paroddi à ghjunghjamini in capu ?
Mi sintivu un cori di paglia prontu à brusgià, o li me danni !

Bianca e rossa e sempre sana
À lu son' di la campana,
Si ne và Mariastella
À prega 'n una capella,
Passendu 'n una stradella,
Dove cor'una funtana,
U zefiru à la sulana,
À lu tempu di l'acella.

Maria, Mariastella,
Per me tu sì la più bella,
Stella lucenda à tutt'ori
In celu di lu me cori,
Tu sè per me più graziosa,
Che la rosa muscatosa,
Più cara e più preciosa,
Che la vita Mariastella.

Per te la me canzunella,
Fatta di sogni e d'amori,
Ti manda un basgiù d'amori,
Maria, Mariastella.

(Mariastella, Luciani e Martinelli, cantata da Charles Rocchi, production Vega)

22/07/14

Ligna 19

"Cumbatti và, o Rò, chi certi volti nun vali."
Sta dumenica dunqua semi partuti da u Vieux Port, emi pigliatu à Canebière à ghjungna à a Prifetura à truvà u tramway.
34 allée Meilhan, culà aghju compru una piccula scatula di navettes (spesii di canistreddi allungati, fatti à a moda marsegliesa) in una bulansgerì (sfrancisumu, chi ci sogu anch'eiu, avà !).


Ligna 19 : Prifetura-La Madrague : Aspitetimi u tram, com'eddi diciani, e c'imbarchetimi. Era a prima volta che pigliavu un trenu cusì, bumbava, ooh... Mi si pariva tuttu d'essa par mari à sulcà l'acqua, à mezu à casi e palazzi, u rumori in più. Nantu à u viaghju fummi scuzzulati e altru à sbrigliuli tuccati. 
L'aller, 60 soldi m'è custatu. Ma, eiu, eru cuntentu...
Quandu u tram piantò ci truvetimi à in un paisolu (rue Mont-Rose), quantu chi u trenu s'arristessi in piazza à u paesi di i Petri Rossi.
Più insù, c'era una funtanedda à meza strada. A casa di Pitroni (s'eru unestu, mi venaria megliu à di dì, "a casa di Mariastedda") stava accantu à l'Epicerie du Centre (e dagali, cu u francesu !).
Erami ghjunti, infini ! 
Si pudiva sfundà a tarra, n'avivu poccu a primura...

21/07/14

Dumenica 19 di lugliu 1914

È ghjuntu Roccu à circami. M'ha dettu d'unu chi l'aviva minacciatu sta mani, un certu Cesari, un corsu di A Rizza. Una storia di donni, una storia di nudda.
M'ha dumandatu : "Chi ni pensi ?"
Aghju dettu, eiu, ch'eddu ci vuliva à lascià corra. Chi i cosi attimpati s'arragnavani sempri...
Tandu, eddu, a sà ciò chi mamma diciva ? "Fà ! O sinò, un n'avarè doppu cà da piegna com'à una donna ciò che tu un hai sappiutu tena da omu."*
Eiu, in un suspiru : "Ha dettu cusigna ? Tandu fà da figliolu..." (Ch'avivu da pò dì?)
E pò, emi pigliatu a strada d'induva Pitroni. "Mamma, a diciva sempri, a diciva..." Aò !


*Aixa Fatima, mamma di Boabdil aviva dettu, edda : "Lloras como una mujer, lo que no supiste defender como un hombre."

20/07/14

A ghjitatta

È ghjuntu Roccu. Emi parlatu. M'ha dettu ch'eddu era cuntentu à u garasgiu. M'ha dettu dinò chi Pitroni si dumandava parchi un eru micca passatu, e ch'eddu ci aspitava in casa dumenica à magnà, à meziornu.
Semi stati cusi à fighjulà u mari chi battiva a jetèe (cusì diciva Roccu, sfrancisendu. A parodda era capiscitoghja chi in Aghjacciu certi a chjamavani a ghjittata. Ind'i Rossi, sta parodda un esistiva).
Tandu m'ha dumandatu:  "In quantu à te, o Sarrà, è megliu à campà com'à u servu o à fughja com'a u cervu ?"
"E chi ni sogu eiu ? Ma par contu meiu, o Rò, a scelta è stata dighjà fatta... Cervu sò, fughjitu d'in Corsica, ma servu sò, e restu. Vali à dì chi a scelta un è quista."

19/07/14

Cappioli

"Appartengu à un paesi chi m'aghju lacatu...

(Veni, tu gnurenti, veni chi ti dissi pianu, pianu, di u paesi,
u purfumu di i boschi, vali a fraula e a rosula insemi.)"

Colette, Les vrilles de la vigne.

À ringrazià : pierre-auguste-renoir.org

Mi manca (7)

Mi manca à Mariastedda, i sò labbri à chjarasgia mursicata. (Vegu ch'edda mi cresci l'amicizia par edda).

18/07/14

L'à vena

Sarà cusì ciò ch'eddi chjamani l'avena ?

L'altru ghjornu à l'amboscia m'hani mandatu à fà l'imbarcu d'un battidducciu à vela chi si ni partiva in Corsica (in Bastia, ghjustu appuntu).
Puntili missu e carcatu ch'eddu era, è ghjunta una truppa.
Una truppa, oh, ci vuliva à veda : oh li vistiti, oh li cappeddi di i donni più larghi cà parasoli (...) mi sè parsu ch'eddi parlavani com'à Madama Sintwer (l'inglesa chi era passata ind'a Ghjuvannoni, in piaghja u ghjornu di i vindemii, annu).
Forsi sarani stati inglesi anch'eddi ? Un ci aghju capitu un acca,
Ci vuliva à veda com'eddi s'impiivani u corpu di risa. Scaccanavani, imbriaccati ch'eddi erani da u piacè. U piacè di chi ni ? Andareti voi à sapè... Eiu un la sogu. Un ci aghju capitu un acca.
À u tantu, da cui à cent'anni imbarcarani à migliai cusì, pà a Corsica, tecchji da a risa e da u piacè di piglià u bateddu ?
Sarà cusì ciò ch'eddi chjamani l'avena : cosi d'avali, multiplicati à migliai ? 
Quissa, un la sogu. Ma una cosa, quissa, a sogu : A risa abbonda ind'a bocca di i tonti !

17/07/14

Cunfessioni

Preti Lovichi è un bravu omu, spirituosu à dinò, quissa si sà.
Prima di cunfissà i ziteddi, ha dumandatu un ghjornu à Ghjuvaneddu :
In quantu à te, è megliu à magnà prighendu o prigà magnendu ?
Oh lu me Ghjuvani, persu... ma persu !
A ti conta eddu, a ti conta.

15/07/14

Ghjoccu

Pigliu, pongu,
Traccu e cheta !

A pera

Si dici ch'edda saria a prima cacciata di Grossu Minutu ziteddu.
"À quali preferisci u me ziteddu ? À babbitu o à mammata ?"
"Ma i dui, listessi !" Dissi Minutu Grossu.
"Ma se tu avissi da dà sta pera, a darii à quali ? À babbitu, à mammata ?"
"A mi la magnariu, eiu, sì !" Fessi u ziteddu.

D'appressu à Motti Risposte e Burle Del Celebre Minuto Grosso, FM Marchi, Paris, 1866, reedizioni di La Marge, Ajaccio, 1978.

Un casty(cu) !?

Da a Joliette à ghjunghja à u primu baru c'era una bedda tirata à pedi.
Ghjuvancarlu s'è cumandatu un Capu, tandu aghju dettu listessu (5 soldi, bastunata !).
Aghju attacatu eiu : "Alora, sti nutizii ?"
"L'ultima lettara m'è ghjunta arimani, era Maria, me suredda. Sò nutizii di st'ultimi tre mesi chi t'aghju da dà. T'aghu da fà sapè subitu : mortu, zi Santu Balò, Antoni di Carlonu. Antunietta Prignò si n'è morta anch'edda da a sò malatia di u nasu, "u gattivu mali" ha dettu u duttori Barcuccia, ma sà ancu quistu... Si n'è andata dinò à Mariola. Paulu Sacchetinu, a moglia, t'ha avutu un coppiu : un masciu e una femina. Paula di i Baiò, a to parenta, ha avutu u figiolu, l'hani chjamatu Antoni, pà u ziu in Algeria.
L'alezioni cantunali di Cugno sò stati tronchi e Santiunacci spera à riprisintassi, parò è faticatu. Eccu tuttu ciò chi ti possu dì, l'amicu. A saparè, ma i giandarmi ti cercani, fà attinzioni, mì."
E pò pinserosu, Ghjuvancarlu dumandò : "Dimmi aghja, o Sarrà, un hai intesu nudda di a guerra ?"
Eiu : "Di a guerra, chi guerra? Innò ! Semi à l'imbuschi, semi..."
Ghjuvancarlu : "T'hai a ragiò, vidaremi. Mi ni devu andà. Ti ringraziu o Sarrà e à un di sti ghjorni."
Eiu : "Se Diu u vò, o Ghjuvancà, se Diu u vò. Fà un bon' viaghju, o paisà !"

13/07/14

Blowing in the wind

Accupatu ch'e eru à nittà a piazza di u molu (chi u ghjornu avivu biuttatu una peniscia di rena, quai de la Joliette), quand'e mi sogu sintitu chjamà : "O Sarrà, o Sarrà !"
Era Ghjuvancarlu, sapeti, Ghjuvancarlu di zia Livia di i Carozzi.
Eiu, stunnatu, vogu, l'abbracciu e dicu : "O masciu Carò, ma chi facci, tu, cuì ci ? Miraculi !"
Eddu, ghjuvanuteddu, ma dighjà tamantu à me : "Pigliu u vapori, U Timgad, stà sera. A sai, facci u serviziu di l'Argentina. M'hani truvatu una piazza à bordu ind'i cucini. E dogu a manu à u capicucinaru."
Eiu : "A chi, ni. induva vai ?"
Ghjuvancarlu :"In Argentina, in America." (L'America, aghju pinsatu tandu à Salvatori, u sardu. Ma chi t'avarani tutti cù sta Merica cuì?)
Eiu : "E stu mestieru ti piacci à te ?"
Tandu eddu : "A saparè, travaglià ci voli à travaglià. In paesi pattivami a fami, a sà cume nò erami in famiglia, fà chi..."
Eiu : "A sapareghju eiu ! À chi ora parti, l'archettu ?"
Eddu : "Sta sera à sett'ori, ci ha da vulè che nò sighimi tutti imbarcati !"
Eiu : "Ci arresta un'ora, veni ancu megu, ti pagu u cafè. Mi cuntarè l'America e se tu t'hai nutizii di u paesi."


"How many roads must a man walk down
Before you call him a man ?"
Blowin' In The Wind, Bob Dylan, 1963, Coumbia label.

Citazioni 36

"Mittimuci da cantu appenna a Salvazioni, impussibuli, ch'arresta ? Un omu, fattu di tutti l'omi, e chi tutti i vali e chi à n'importa quali, vali."

Sartre, les Mots.

Puzzicheghju maiò

Dui ghjorni senza mancu un'ora di travagliu, ancu assai chi sta mani à l'amboscia m'ha chjamatu Martin Formingo, sapeti, Martin, u carriteru. 
Emi fattu a ghjurnata trem'in dui. U peghju è statu a sera, chi mi ni vulivu andà ind'a Pitroni, ma sò statu  impiditu da a puzza di i me panni. Un c'era à fà (strinta di cori).
Vargugnosu un eru, ma... Ch'avaraghju, ma ch'avaraghju anch'eiu ? E mi viniva in mente u surrisu di Mariastedda.
Tandu a sera m'aghju buscu un saccu e cu a sò siguletta aghju fattu bagnà pantalò e camisgia, un' ora, ind'u mari salvatori. U peghu è statu a faddi siccà. Ci saria vulsutu un beddu foccu, ma mancava u legnu. Infini chi aghju poccu durmitu.

Mi manca (6)

Mi manca a Corsica e à mamma.

Notti caldi

"Da u Circeo, à dritta, persu, tra nuvuli, nuvulu puru anch'eddu, solu, solu e luntanu, cu i sò punti acuti tutti tinti di cenara e di fumi nieddu, più in ghjò ind'u chjerchju di a marina, chi si stacca da quiddi ombri di tarraferma, distinta appena da u cielu, si lampavani in una longa curba, finu à passà davant'à l'occhji, cu infilarati di i capanni abbandunati, e à sfrascicassi à manca contru à qualchi rocca maestuosa -u mari impiiva u spaziu, piattu, luccicanti e pò vivu."* 

Cusì mi pariva Marseglia, à mè, da l'Estaque, a mani à bon'ora.

* Terracina, Pier Paolo Pasolini, G Einaudi editore, Torino, 1995.

12/07/14

Sol invictus,

Sol de stella
Sol occasum nesciens
Stella semper rutilans
Semper clare

Sicut sidus radium
Profert Virgo filium
Pari forma
Neque sidus radio
Neque mater filio
Fit corrupta...

(O soli natu da una stedda, soli che nun cunnosci tramonti, stedda sempri splendenti, sempri luminosa.
Comu di a stedda u raghju, a Vergina cuncepisci u figliolu, e listessu, ne la stedda di u raghju, ne la madre di u figliolu fù currotta...)

Leatabundus..., innu di a messa di natali, XIIesimu seculu.


Afaistu

Bedda pò era Mariastedda, e altru !
E prima di ghjungna in casa di u babbu, sottu à u balcò, aghju intesu, ed era edda e cantava :

"In casa di lu me babbu
Ci cori quattru funtani
Una di lu rossu vinu,
L’altra di lu biancu pani,
Una di l’amor di Diu,
L’altra di la caritani.” 


I versetti erani quiddi di u Voceru di Paduva Maria. L'avivu intesu in paesi, ma sta volta pariva chi a sò voci linda e dolci i ricamessi, ssi paroddi. Iè, i ricamessi. 
E mi sò vistu parta e pò piglià a strada. Par andà  prestamenti in paesi, in sognu. E t'avivu un cirabeddu pienu à fiori di maghju, à sapori di meli, à culori di festi, à gridi zittidini. 
O l'incantu di u soli quand'eddu tocca à voi, e chi vi scambia tuttu, e vi porta e poi... Mariastedda.

Mariastedda.
Porta u mezaru di u dolu 
di a mamma zia Barbarina.

11/07/14

Mudernisimu

Sogu ghjuntu à u portu à dorma ind'a me casamatta ("Ta casemate", dici Roccu)
A mani, à u molu c'erani tre bateddi : dui giaddi fiancu à fiancu, e unu rossu. Unu (u rossu) era appena ghjuntu, quiddu altru (unu di i ghiaddi) partiva u ghjornu pà a Corsica.

Certi volti è beddu u mudernisimu.


Saint Ferreol, prighetti par noi

Saint Ferreol, prighetti par me e paratemi di quiddu mali francesu ! Par piacè.

A sera ch'e vi dicu, sogu passatu muru, muru, strada Venture, vicina à a Strada Saint-Ferreol, e mi scontru, una, pò dui, trè... centu donni.
Parchi e comu mi sò trovu culà, andeti voi à sapè ? Eiu, un la sogu !
Vulivu anch'eiu veda a villa, com'edda era di notti, ma cosi cusigna, un mi l'aspittavu. Aghju scappatu pò, oh... Fila..
Tandu m'è vinutu, in menti, à Tiberu Magnacò, un paisanu di i me anni, oghji incarceratu.
Tamant'omu ch'eddu era Tiberu, pariva tuttu quiddi giganti ch'eddi diciani a sera à u fuconi. Qualchi mal caminu u s'aviva purtatu cui e doppu erani vinuti i gattivi fraquentazioni... fà ch'eddu facciva u "maccu" (veni à dì ch'eddu faciva fà a malavita à parrechji donni).
Stu fattu un mi garbava tantu, ma par me era sempri, e prima di tuttu, u figliolu di zia Mirosa chi partiva a sera da i Minuminali par ghjunghja in paesi e chi si era persu ind'i Mufrali, e chi l'omi erani andati à circà, deda in manu, e pò, ch'eddi s'avivani purtatu in casa, à a mamma, pignendu e mortu di fatica...
Un di sti ghorni andaraghju à vedalu, quandu pudaraghju.

"... À chi t'ha dui facci, è megliu !"

09/07/14

A manecchja nera

A quissa pò mì, un mi l'aspittava : à u garasgiu c'è una catrapula ch'eddi chjamani u "te-le-fo-nu". Isiè ni, è cusi : u telefónu. Un vi ni digu nudda.
Avà pò vi spiegu ciò ch'eddu è, una scattula quadratta d'un palmu di largu, un palmu di profundezza, un palmu d'altezza cu soppra a so manecchja nera annantu. Parleti à a scattula e a Voci vi rispondi.
Parini foli, parini ? E parò u fattu è veru e... A manecchja vi parla e sentiti a voci.
È una spesia di scattula com'a quidda di u sgiò Santiunacci, ma a soia cantava... O ciò ch'eddi n'inventani !
"À chi t'ha dui casi ind'una ci piovi" dici u pruverbiu, à u tantu da cui à cent'anni diciarani : "À chi t'ha tre telefoni, n'ha dui in più" ? Andeti voi à sapè.

06/07/14

U garasgiu Mors

Infini chi m'aghju ritruvatu à Roccu cu u sò accentu, a sò risa e i sò maneri cittadineschi.
Ma u più beddu è ch'eddu m'ha truvatu u me parenti Petru Zupinti di i Petri Rossi, dettu Pitronu di i Salvi (u meccanicu), mancu à dì.
Un aghju capitu nudda, m'ha dettu a sò passioni di a meccanica. M'ha dettu dinò d'un amicu aiaccinu, un certu Pappini di Tadda... di u corsu Balsunce... ecc.
Fà chi, m'ha ritruvatu u me parenti Petru, Matteu u figliolu e Mariastedda a suredda (un sappivu mancu ch'edda era nata) !!! E in più s'è truvatu un travagliu culà.
M'hani fattu sapè, à dinò, chi a mamma, zia Barbarina, si n'era morta annu, a tinta. E ch'edda era stata intarrata cuì, in Cuntinenti.

Pitroni travaglia ind'u "garasgiu" Mors (piazza Castellane, 4). Culà, s'accupa di i "peuneux"**(!) è eddu u specialistu.



Nantu à sta fotò si veda, à manca, u sceffu Marcelin (cù a bilusa bianca e u chapeau-melon -a bumbetta- dicivani in villa), l'uvrieri, Mossú* Mors, incustumatu e tecchju di fusi, cù u chapeau-melon neru, chi stà annantu a vittura.
À dritta, ind'u fondu, cù u vilecu neru e a camisgia bianca, darretu à u ziteddu è Pitronu, u nostru.


*"Monsieur", "sgiò" in marsegliesu.
**"U peuneu" saria a rota pneumatica.

30/06/14

Roccu, infini...

"Ind'u scumbugliu d'una città,
Sentu una voci, sentu una voci,
Ind'u scumbugliu d'una città,
Sentu una voci chi mi chjama culà"
Cantava Charles  Rocchi.

Scuccinavu e à quali mi vegu ?
Roccu, l'aghjaccinu, o caru !
Eiu : "Sò guasgi deci ghjorni ch'un ti vegu e ch'e t'aspettu, o lu bruttu. Ma induva eri ?"
Tandu eddu : "T'aghju da spiega... Ghi, posa, posa."

29/06/14

Mi manca (5)

Mi manca à mamma, me suredda e lu me frateddu. Mi manca à Natali cù li sò fantasii. Mi manca à Antò Sgè, u pruffissori, à Roccu. Mi manca, à dinò u me agliaghju, ma quista, l'aghju dighjà detta, u me ortu in generali. E pò, i me sgiotti e u me ghjaccaru Baroni, a roppa. L'amichi di i Petri Rossi Suprani, quiddi di a Piazza Longa, di a Funtana.
Mi mancani i me locchi : A Falcunaghja, a Petra Albedda, U Chjosu Cummunu, a Rundinaghja, u Matrali, a Petra Mala, u Muru Barbaru, i Petri Bianchi... Tutti sti locchi e massimu la ghjenti, a nostra, ben intesu, e ancu l'adori di a tarra doppu à una bedda piuvita, l'adori di a suppa, di u prisutu, di a vuletta... (Uh, fami vecchja...)
U restu...

Cummerci

M'avegu chi cuì i cosi vanni in un antru sensu.
Sogu andatu sta sera à cumprami uni pocchi di legumi à fammi a suppa accumudata cu u pezzu di vuletta. Sapeti, quand'e pensu à u paesi, bastava à andà ind'ortu à taglia l'insalata o à caccià un poru o dui. Cuì ci vò un cummerciu par tuttu : c'è u coafforu, l'episserì, a buscerì...
Noi, punnivami l'orti, t'avivami i nostri ghjaddini, cuglivami i castagni, faccivami u pani, tumbavami u purceddu, à Natali u caprettu, l'agneddu par Pasqua... e Ghjilormu Biaduleddu ci tagliava i capeddi ! L'acqua a purtavami da à a funtana, e u vinu d'in piaghja.
Cuì, pari tuttu chi agnunu facci un pezzu di u travagliu di l'altru, com'in Aghjacciu, isiè, ni, com'in Aghjacciu. È tuttu pà u cummerciu, aiò...
Oh, ci voli à veda, parini foli, parini.


A Cannebière

28/06/14

Oghji, dumenica 28 di ghjunghju 1914

È statu una bedda, dolci e calma ghjurnata.
Aghju travagliatu à fà u manuali da 5 ori di mani à 7 ori di sera : Sacchi, tagliola, ponti e mattoni, sò stati i me cumpagni e Francesco Pireddè, u me maestru.
Pianu pianu, tranquiddu, tranquiddu.
Vita assirinata, "Prò ch'edda dura..." diciva, edda, Madama madre.

Citazioni 35

"A chi un ha soldi, un aghja vogli." Dici u pruverbiu. "Sanità senza quattrini è mezza malatia", dicini i Taliani.