Spara, spera e spira !
Eccu à ciò ch'e era.
Eru pusatu e pinsava: La Renommée des Escargots... cafè... Loretta... e u colpu di a carta sgiappunesa !..
La Renommée des Escargots, ssu nomi era oramai un ricordu tra middi ricordi e più. Chalons un nomi di più, frà miliai e miliai di nomi scritti nantu à la strada chi fù meia.
Di fatti, erami parechji ad essa andati à a scola di ssi nomi stragneri e strani, chi ci c'impiivani u capu e ci avivani imparatu u pezzu di u francesu ch'avà sapivami noi. C'era l'"u"di Lucien, du clair de lune, è sta manera particulari di dì Verdun, cù ssu "un" chi nun s’assumaglia à nudda in corsu (era l'un di l'un, deux, trois... ne faisaient qu'un..., c'est quelqu'un). Listessa par Chalons cu ssu "on" di Dijon, di Hairon, di l'Allons enfants de la patrie... di sti on ch’un n’avemi micca in corsu. E pò c'era tutti sti "eu, eu, eu" di euh, di eux, di deux, di Dieu, di bleu... chi impivani u francesu : Dieuse, la Meuse, megliu : Woëvre… ùn ni parlemi ! C'era dinò u "oi" di trois di Troyes, di l'oie, e l"eil" di Marseille, di veille, di merveilles e tanti altri maneri di parlà imparati à u fronti. U francesu ci avivia apartu a sò lingua e mi curriva in capu.
N’eru à stu puntu ch’e vi dicu quandu mi vensi in manu un libracciolu di scrittura ricamata, e chi Petrupolu, u stazziunagghju (chi sapiva leghja), m’aviva impristatu.
Leghju, pagina novanta (90) :
« Vurriu stà / guirlanda d’aceddi, carta sgiappunesa / cùn tecu / sutt’à l’ochja mascarati d’un trattu, u triangulu di Rembrandt / a furesta di i fiacculi, u pienu ghjornu / par ùn essa, abbandunatu e solu / ani piattu u versu d’una loda, ùn si lighjia che una parodda, u principiu, steti. »*
Mì, mì, mì chi era la storia mea, scritta d’un antru, cù un estru maravigliosamenti maravigliosu !
Loretta, Amor mio**, mi manchi e di u tò sudori, lu parfumu e l'adori, u tò muscu.
L'aceddi di Sa Disè, o Sà***, amicu caru, l'aceddi, eddi ci sò sempri…
A guerra s'era fattu u sò vicu ind'i ciarbeddi nostri. E l'"an" di l'ans e l'ans ind'i tranchées. Basta, và, chi n'avivu una tecchja.
*Stefanu Cesari, Populu d’una branata. Èolienne edizioni, Bastia 2021, da leghja !
** Amor mio (1), Franck Sark.
*** Santu Casta.
(1) Amor mío mi vida es toda, un vacío sin ti. Quiero que me sienta cerca y así tus ojos en mi, amor mío.
Falavami in piaghja, par sti stretti, in freccia, ch'oghji è Sant'Antoni. In bocca m'arristava u gustu di u pianiolu d'annu, ma a definiscia lu, stu gustu, ùn mi viniva.
À l'altari, oghji, preti Vangonu: "U pani di Sant'Antoni t'ha u sapori di a gratitudina versu u Celu e di a carità versu i povari !.."
Eddu sì chi l'ha trovu !
O Sarrà "Da chi pudarà serva una petra ?" mi dumandava agna tantu Orsu Santu di i Cattoni. Ùn sappiva a risposta fin'ad oghji. Oghji a sogu, sapeti, ancu una petra pò piglià dolu. V'assigurgu. Ùn è o Pedra do Arpador, e cù l'agnuli stai bè ?!
I Petri Rossi, 29 d'aprili di u 1923.
Da a parti di babbu ùn ci arristava cà a capanna disvitata di i Vuleddi, beddu sopra à a filtricia di Petra Mali. Era stata custruta nantu à u cumunu ma avivu sempri intesu chi i muri erani nostri. A guerra, l’usu e u tempu l’avivani fattu soiu: a capanna era rotta e ci tuccava à rifadda. Ziteddu, mi n'invengu ghjuccavami à piattatedda cù me frateddu e i nostri vicini e parenti Virgiliu e Taviu di i Patraneddi. Erami povari in canna tandu, ma campavami spinserati chi t'avivami u bia e u magnà e chi mamma pruvidiva agna cosa. E quandu ùn era mamma, era zia Minghetta, a vicina, chi era sempri pronta à dacci quachi pugnu d'uva secca o di noci... di staghjoni. Era un loccu senza niente ma nun mancavami di tuttu.
Certi seri tranivulava e ghjugnivu à piegna guasgi à cori rottu pinsendu à ssi tempi di suliva, (ch'un arristava à nimu di quisti, for' di Ghjiormu me frateddu ed eiu): Taviu era statu tombu eddu u prima in Soisson, côte 132, di ghjinnaghju 1915, Virgigliu fù sfrascicatu da un char nostru, un Schneider CA1, in manovra ind'u 1918, à a fin' d'uttrovi, mi cuntava ziu Petroni). O guerra maladetta... bon, scambiemi di discorsu !
(À zia...)
À tè, l'amicu caru, oghji sparitu, chi sè sempri indi u cori meu.
"L'acra lingua di i morti si ripiglia sempri, indi una prumessa di vazzina". Andrée Chedid
Valurosu e paurosu era poccu catanu, ma bravacciu.
A sò lettara dicivia:
« Jeudi 2 février 1922,
Salut conscrit,
Le sergent Talamasca, rencontré à Paris par hasard, m'a donné ton adresse aux Petri Rossi, vu que je voulais m’entretenir avec toi au cas où...
J'espère que tout gaze pour ta pomme.
Je voulais te dire que m'en vients (sic) m'installer en Corse la saison prochaine, car ma moitié est du coin et ses parents parlent d’acheter une quincaillerie sur Ajassio. Une bonne affaire paraît-il. Crois-tu pouvoir qu'on se rencontre, car je sais que tu loge (re-sic) dans patelin pas loin ? Tu me dis vite ? Je te serre la paluche depuis le Puy-de-Dôme.
Ton poteau Fiffì du 141ème.
EchP »
Dumani, rispundaraghju à volta di lettara. Mancu à dì à Talamasca! Ed Echaffidre, ma chi nomi, pò Echaffidre !!!
Una lettara a mi l’aspittava, ma quista pò micca… In tra me stessu, fendu niccia di scriva in francesu nantu à u fogliu : « Voyez-vous cher fantôme, Echaffidre, lui, se souvient de moi. Et vous, vous souvenez-vous du mois de … des pourpres de sangs crachés, des robes lumineuses, fontaines de vies étreintes, du silence des hommes et du bruit de vos peurs et de, et rien… basta ?!».
M’era seccu l’inchjostru bleu* di la mio pena…(in capu), e m’era vinutu a stizza. Una stizza bleue*, s’eddu ùn si pò dì nera !
In paesi, cum’à sempri l’arrivata di u currieru feci parlà, chi vuleti, è sempri statu cusì.
*Da veda, u bigliettu di u 02/08/1914
Ciò chi di me sapisti
Nun fù cà la scialbatura,
La tunaca che rivesti
Nostra umana avvintura.
Ed era forsa oltri u telu
L'azzuru tranquiddu ;
Vietava u limpidu celu
Solu un sigillu.
Eugenio Montale
(Missu in corsu da a verzioni taliana originali: Ossi di seppia, Torino, Piero Gobetti ed.)
*Vidaraghju
Salve, Regína, mater misericórdiae, vita, dulcédo et spes nostra, salve.
Ad te clamamus, éxules fílii Evae. Ad te suspiramus, geméntes et flentes in hac lacrimarum valle.
Eia ergo, advocata nostra, illos tuos misericórdes óculos ad nos convérte.
Et Iesum, benedíctum fructum ventris tui, nobis post hoc exílium osténde.
O clemens, o pia, o dulcis Virgo María.
Basilica di Santa Maria degli Angeli
Eddu :"Ma comu fareti, o Madamicedda, ad essa cusì bedda, cù la vostra carnatura di latti e di vinu impastata !?"
Edda : "Pani di legnu e vin' di petra, eccu ciò ch'e magnu eiu..."
Sò paroddi antichi.
"Play it once, Sam..."
S'inveniva chi annu (1921), si n'era vultatu solu in paesi chi t'aviva u pinseru di l'ortu di i Vignali d'inghjò. "U matrali di u Masciareddu è biottu", aviva dettu zi Santu Battiolu in piazza à lu Cavoni: "L'ultima volta è stata in lu 1878, annata d'una sicchina tremenda".
Ini stacca strigniva i sò panioli freschi di li sò mani frusti e tarrosi. Era appena raligritu chi poccu innanzu si n’era magnatu unu, si tiniva sempri u sò gustu in bocca. In capu li baddava a canzona cantata l'altra sera da u sò caru amicu Micheli : " Sei senza cori, nun hai pietà di mè... quelli semplici paroli, quelli frasi appassionati... eiu trementi di passioni... sei senza cori... perché non ti ricordi... il mio sguardu appassiunatu t'ha suvitatu lungamenti... non ti ricordi più !.."*
Era ancu tristu d'essasi lasciatu sta festa miraculosa, ma li tuccava à cuddà à salva u sò ortu ch'eddu nun pudiva tena un ghjornu di più senza l'acqua di u fiumi.
Prigava, strada faccendu, intrà se stessu :
"Biatu Sant'Antonu, francateci da la saietta, da lu tonnu." (Aghjustava: "e pareteci da a sicchina di l’acqua, di l’amante velinosi, di li solitudini amurosi."). Prigava.
*Non ti ricordi più, Luciano Tajoli.
Avessini chjamatu, eddi, à tè, a Paiana chi sappii tù, i piegni, i dulori e li strazii di quandu u silenziu maestru s'impadrunniscia sti locchi di dulcezza, d'acqua melina, di lavoni, d'arba bambina, di nucienza fatali. A quiddi tempi, ghjustizia ci n'era poccu, equità micca. Ti ci vuliva à soffra di tanti e tanti, di tutti i tò piccati. Pensa !
Ma ci vuliva à fà ti capiscia a Lege Maiora, quidda di sti donni micidaghji, sempri pronti, à palpà, intazzà, sfrascicà e straccià di denti a carri amurosa, da fanni u sò cibu di sangui. Ti ci vuliva à mora, à spariscia di stu mondu, à stattini mutta, cecca e ferta. E ti gridavani, in faccia, ssi streghi malfacienti: "Viaghja! Ma viaghja !"
E tù, puvaretta, pignivi e sciaquagliava i panni persi... E, da la tò peddi appenaredda ingonfia, nudda.
Più indà rimbumbavani i "Sciaccà, sciaccà, sciaccà..." aspitati: tristezza umana à quiddi tempi andati.
E cusì fù.
Ti tengu caru.
A tè, l'amicu caru, oghji sparitu, chi sè sempri indu u cori meu.
"L'acra lingua di i morti si ripiglia sempri, indi una prumessa di vazzina". Andrée Chedid
Ex arena funiculum nectis...
Quidda notti, à fammi prighjunieru di u tò da vena, m’avivi intricciatu tù, una longa funa di rena tesa da u Monti Curaddu à ghjunghja à u Monti Nieddu.
"Indi a notti, ci sè tù*,
Indi u ghjornu torra, listessu."
R Desnos, Les Espaces du Sommeil.
*Il y a toi l'immolée, toi que j'attends.
M'ha dettu zi Blieccu, arimani, ch' eddu s'era ramintatu di u purfumu di u mimosà farraghjincu quarant'anni doppu, (ch'aviva mancatu massi in paesi). Sara vera ?
U sconciu farà l'acconciu un è ?
Ghjunsi u dispacciu, radiotelegrammatu e purtatu in casa specialmenti da Francescu di i Diapuleddi, scrittu in corti paroddi :
"Neyron ce 2 janvier 1922, stop. Brulelliot décédé, Mahy* dévastée, stop.
Alexia."
O sorti acerba! A notti strigniva, cum'edda sà strigna, sempri. E chi n'avivu da fà, avà eiu, di stu votu tanti volti mandatu à u Signori?
*Numignulu par Marie-Hughette.
Neyron, le 16 mars 1921
Très cher fantôme,
Il y a maintenant si longtemps que je reste sans nouvelles de vous, les côtes de l'Algérie s'éloignent. Ce n'est rien qu'un mirage de plus.
Je joins cette photographie, pâlie, d'un temps passé en espérant votre indulgence. Nous étions si heureuses, si curieuses, ensemble...
Litanii di u Santu Nomi di Maria:
15/03/2021
A tè, l'amicu caru, oghji sparitu, chi sè sempri indu u cori meu. "L'acra lingua di i morti si ripiglia sempri, indi una prumessa di vazzina". Andrée Chedidà HG,
In paesi stu 22 di sittembri di u 1920.
Mi n'invengu erami piatti in uni scorru di a tranchée 34, sottu à un bumbardamentu di barasgiu numicu. Talamasca si ni ridiva, eddu sempri à circassila brutta...
Piuviva, filemi à l'appiatu, pigliemi u boyau à dritta, quandi Talamasca, scuratu, lampedi i sò "Mì, o Sarrà, mirè !"
Di fatti, sottu à i pedi avivami un manteddu tudescu grisgiu nerinu, lampatu trosciu, in tarra. Sintedimi tandu a bocci, di sti bucciareddi fini, fini chi, quandu vò i sintiti, sapeti chi a parsona n'ha par poccu. Avanzemi, cu la bagliunetta à u canoni, pronti tremindui à sparà. In tarra truvemi unu di sti sargenti di a sappa numica, civi à l'aria, quantu chi a carica di a sò dinamita, l'avessi intrunatu, poi stracciatu, u corpu. Sanguinava. I lagni si faccivani corti e corti di di più, l'abandunnava a vita, si vidiva, un c'era più nudda à fà chi u tippu era ghjuntu à u varcatoghju. Morsi pocchi tempu doppu in uni sboccu di sangui.
Talamasca, sargenti, mi dedi l'ordini: "Palpa lu, ch'un si sà mai !" U tipu t'aviva poccu affari addossu, un portafogliu cù lu sò nomi Jop e la sò casata Bauwer (ch'eddu un sighi u cuntrariu ?), e pò c'era sta fotografia ch'aghju in manu, oghji, quattru anni doppu...
A donna, occhji torti, baiddona e forti pariva guasgi trista di la sò sorti e u cappeddu neru ch'edda si purtava in capu ùn li bastava à cuntintadda, si vidiva. Eddu, sticchiti, sticchitu, faciva u fieru cù la sò croci di guerra vinta, da poccu, in quiddi campi di pettu à noi. Comu avarà fattu à vincia la ? A v'aghju da dì: tumbendusini camarati à noi di Cambrai, Calasimà, Kattara, Kemeber, o Camaret... Pudiva essa fieru quiddu ghjornu nantu à sta fotografia chi, dui mesi e mezu doppu l'avivami da truvà (1918) in stu campu militariu ch'e v'aghju dettu, ghjorni poccu nanzu à l'artimizia.
A tranchée 34 duve erami a sera ch'e vi dicu e chi li ghjuvava di fossa pruvisoria, l'avivani chjamata Adèle, par scherzu (beddu nomi par un muritoghju, nò ?). E darretu à sta fotografia, ch'e mi tinivu in manu, (appressu à li sgiotti di me frateddu ind'i Vuleddi), c'era scrittu:
"Adelheid und Jop für immer."
"Tontu à chi scrivi, biatu à chi canta, dici u pruverbiu. O Ghjoppu... Avà a saparè ?"
Ti pregu o Maria.
G: Sarii tu capaci à lascià tuttu e ricumincià a vita da zeru ? Di sceglia una cosa, una cosa sola ed essa fideli à quidda? E riescia à fadda diventà la raghjò di a tò vita, una cosa chi racogli tuttu e chi diventi tuttu, postu chi è appuntu la tua fideltà chi a facci diventà infinita. Ni sarii capaci ? Eccu stami à senta s'e ti dicessi, C...
C: E tu... sarii capaci?
G: Nò... nò stu tipu nò, nun è capaci. Quistu si voli piglià tuttu e basta, arrubassi tuttu, nun sà rinuncià à nienti; cambia strada ogni ghjornu o parchi chi t'ha a paura di perda a strada ghjusta, si ni mori, quantu ch'eddu fussi dissanguinatu.
C: E cusì ch'edda finisci a storghja?
G: Innò cumencia cusì, e pò incontra sta zitedda di a funtana, è di quiddi chi ti danni l'acqua par guariscia, è bedda bedda, ghjovana e antica, ghjuvanutedda e digià donna, sputica, solari. Nun c'è dubbiu ch'edda sia, edda, la sua salvezza.
...
© DR - Vanité 1849 par Dioniso Fierros