.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

08/09/15

Fiffina

O zia Fiffì, vi n'inviniti quand'e vò seti cuddata scalza da i Petri Rossi à ghjunghja in Casamaccioli, pà a Santa ?
C'erami tutti. 
O chi campazioni. 
Era un antru tempu, un antru mondu.
Ghjuccavami, ci cunfruntavami in puesia, à mora, à i carti.
Prigavami a Madonna in prucessiò (t'ha un nomi particulari culà, ma, à didda franca, un mi n'invengu mancu più).
A sera u preti fecci benedizioni (a mani m'eru vindutu à Corsa e u lindumani cumpravu à un macchignò Bastiacciu, un antra mula Orrezinca, chjamata Turca, più ghjovana e farrata -quissu che vi digu, a "china", a chjama a "pesca di benefizienza", agnunu ha u sò parlà... ma i bastiacci, pò !)
In più, una sunagliera nova cù coddi di volpi e i sò fiocchi rossi à l'occhjaturi, chi mi piaceni tantu. 
M'eru tinnutu u me imbastu abbracciatu, s'aghjustava.

Oghji chi m'arresta ? Più nudda cà a prighera, chi i cunfronti cuì baddani d'un'antra manera...

Vi n'inviniti, o zia Fiffina? Prigavami a Santa.


120

Salmu 120

1. Ind'a calamità mea, chjamu à l’Eternu e m'esaudisci.

2. O Signori, libera l'anima mea da a bocca buciarda, da a lingua ch'inganna !

3. Chi ti hani da dà e di chi fruttu saria, una lingua ch'inganna ?

7. Eiu, sogu da a paci; ma à tempu chi parlu, eddi sò pà a guerra.

Cusì dici a Santa Scrittura.

07/09/15

Abbrucà

"Incindieti, incindieti, dati focu à a tarra ch'edda diventi un soli.
Scompii, sfrascica, distrughi, passa, passa, o beddissimu flagellu umanu, sii pesta, trabulamentu, timpesta.
Fà chi una primavera rossa di sangui e di martiriu,
Sbuccia da questa vecchja tarra, e chi a vita sia com'è una fiara.
Viva a guerra !"

C. Govoni, Guerra ! 1915

05/09/15

U Vinachesu di Langres

à Ph M

U trennu colmu ci cuddava versu u fronti e s'arristò ind'a gara di Langra (Langres) chi s'era resa a lucumutiva sgangherata.
Passendu nantu à u quai sintedimi i quaquaquà d'una piccula banda : sunnavani in lingua nostra !
Ci n'era unu, pulindonu Vinachesu, l'aghju sappiuta doppu, capirossu, sargenti di a 132 sta volta à a manovra di i "di-quali-e-di-d-induva ?"
Addirizendussi à u più ghjovanu abbaghjò:
"E tù quali sei ?"
"Jeannot, Jeannot Pasturelli di a Leccica !" (Quistu t'aviva tuttu di u macu parighjinu, un si sappiva s'eddu a facciva apposta o s'eddu era qualchi pastori spasturatu e chi firmava sempri malavviatu !!!)
E pò, in uni scorru ci n'era un antru, murriciu.
E tu d'induva sei ?
Ha sciaccatu quiddu :"Mi chjamu Crisistofoli Atanasiu, Carghjesianu, Grecu di razzinu, Corsu di nascita, Ghjenuvesi di cori e Francesu chi a Corsica era stata accupata, navè ?*"
"E tù chi un dici nudda di quali ne sei ?" : 
Tandu aghju dettu eiu : "Capurali Barrolaccia dettu, Sarratu, Sarratu fora di i Petri Rossi di u 171 esimu."
"Umbè, quistu u nomi !" Dissi u capirossu.
Era, sapeti, a curiosità paisana, pasturina, mischiata d'affezioni; ch'o sinò, u prusperosu ..! Tuttu què, manc'à dì, à mezu à stu muvimenti di ghjenti chi, m'eti capitu...
Lintedi :"Ogni aceddu canta u sò nomi, sapeti." Pinsendu in tra me stessu :  "Vinachesi, pomi e fasgioli, fasgioli e pomi. Setti tutti listessi."

*D'apressu à America America, filmu d'E Kazan, 1963 :"Mi chjamu Elia Kazan, Grecu di razzinu, Turcu di nascita, Americanu chi ziu ha fattu un viaghju."


Lionel Walden


03/09/15

Kobane nera Signora

Aghju vistu, oghji, a fini d'un zittedducciu. 
U trenu rulava, ci purtava à u fronti.
Triste spondi.
Quali è ch'ha da rispondi ?
Nimu.
S'è ruvinata l'umanità intera.
Povaru fantineddu caru, povar'à noi.
A Signora vistuta di nera,
Ha vintu edda sta sera.
Aghju vistu, oghji, a fini d'un zittedducciu. 

30/08/15

I vistuti di pilone

...
"Da l'altura fala toni
U celi lampa subissi,
I Martini fieri e fissi,
Sparanu senza brioni.

I feriti da par elli
Per dall'un suprem' aiutu
Davant'à li sò fratelli
Formanu un muru carnutu."*
...

Un muru carnutu !!!
E noi à mezu.

*Martinu Appinzapalu (Abbati D. Carlotti), in Pampane Corse, Ponte Novu, 1925.

26/08/15

Libru di sangui

"Agnunu è un libru di sangui; induva voglia ch'eddu sia apartu, semi fattu di rossu."

Clive Barker, Books of Blood

22/08/15

171

Ha dettu u Major Delhomme :

Soldats, vous avez été jugés aptes voici les bataillons que vous allez rejoindre. Pour ceux nouvellement affectés, pour les autres aptes, pas de changement d'affectation:   

Arnaud versé dans la 1 er régiment d'infanterie
Balanet, versé dans le 141 ème,
Ballion, 5 ème régiment de cavalerie,
Banet, 4 ème régiment d'artillerie,
Barrolaccia, demain tu rejoins le 171 RI...

Dopu un aghju più suvitatu.
E cusì sia !
(ch'avivu dà dì ni ?)

17/08/15

Si tu savais...

Era ghjunta una lettara da Corsica, (era una parenti à Trestibiglia in viaghju culà, in Bastia), diciva :

"Si tu savais combien jaurai voulu que tu assiste (sic) à la procession de la Vierge, car la coutume est toujours la même. Toute la nuit on entendait marcher c'etait bien joli. Certains y allaient a pieds nus ceux la etaient nombreux, et tous recitaient a haute voix leur long rosaire..."*

Faccivani cusì, ind'a noi, listessu. A s'aghju dettu à Trestibiglia, faccivani listessu...
(À i ghjorni d'oghji è un antru affari : certi pregani, d'altri strazziani, certi provani à fà i dui.)

*scrittura originali cf infra.



15/08/15

Salve o Regina

Rivegu st'omu, povaru, umuli ch'era vinutu in paesi cù tuttu una squadra chjamata da u sgiò M. 
Suventi prigava solu à a porta di a esgia. 
Una sera, a sò prighera l'avivu intesa, diciva: 
"Salve O Regina, Madre di misericordia, vita e dolcezza e speranza nostra, salve. À te ricorriamo esuli figli di Eva, à te sospiriamo gementi e piangenti in questa valle di lacrime. Orsù dunque avvocata nostra, volgi à noi, quegli occhi tuoi misericordiosi e mostraci dopo questo esilio, Gesù, il frutto benedetto del tuo seno. O Clemente, o Pia, o Dolce Vergine Maria."

Iè, o Marì prigheti par noi tutti i vivi e quiddi chi stani dighjà in fiancu à Voi, clementi, pii, dolci cun voscu, Vergini Maria.

15 d'aostu 1915



14/08/15

D'acqua l'occhji ?

Aspittavami a partenza.
Trestibiglia (toccu à l'occhju) tandu ha dettu:

Lestri mani freddi
Cacciani una à una 
E bendi di l'ombra
Apru l'occhji
E sò tuttavia
Vivu
À mezu à
Una struppiatura sempri fresca*

Tandu Talmasca ha rispostu :

Tempu sò i petri
              U ventu
Seculi di ventu
              Tempu sò l'arburi
L'aghjenti sò petri
               U ventu
Volta e gira e pò s'intarra
In lu ghjornu di petra

Nun c'è acqua parò luccicani l'occhji*

*Octavio Paz, Ladera Este, 1970


Mimoria

Pinsavu à u paesi, à i mei, à i nostri, à a dichjarazzioni di a guerra annu, e mi dumandava, ciò chi a mimoria era: un ritornu à se stessu, eccu ciò ch'edda è a mimoria. Iè, prima è un ritornu à se stessu.
Ci si parla di un locu oramai sparitu, stragneru ancu, chjusu e sarratu e chi si chjama "u passatu", "u nanzu", "u prima", "i tempi", (ch'eddi fussini stati tempi di suliva o tempi di miseria: "Tempi e tempi" diciva quiddu). 
E pò c'era dinò, a mimoria di a mimoria, veni à dì, a mimoria di a mimoria di quiddi chi ci cuntavani i fatti di a sò mimoria à eddi. Mimoria fatta cù a mimoria d'altri ghjunti, pò, prima.
E trichi e tracca cusì e si ricodda à l'antichità di Troia (cusì diccivani i vecchji).
Da u stracompiu e finitu à... l'infinitu. 
Un è, o Rò ?

12/08/15

Santa Chjara 1915

Aghju scrittu oghji in paesi (era ghjornu di a Santa Chjara*).

Dijon le 11 Août 1915,

Chère mère, chers vous tous,

J'ai une bonne nouvelle à vous adresser: j'ai été déclaré "apte" hier.
J'espère que cette nouvelle vous rassurera.
Vous m'écrirez à ma nouvelle adresse.
Affections à vous tous.
Sf 

Aò, ch'avivu da dì ? 
Avivu da dì chi a guerra dici di u martiriu di tutti e di a crudeltà di certi ? 
Ch'avivu da dì ? 

(*Santa Chjara dolci nomi di qualchi prighjò senza spiranza ne spera.)

Culori

"A spiranza è verdi,
Malasciu à chi la perdi..."

Avivami persu tutti i culori di l'urcu, più quiddi chi un esistivani ancora, da vena.

Era un ghjovanu frà middi

Era un ghjovanu frà middi,
Si chjamava Martineddu,
E sta guerra maladetta,
L'ha purtatu à lu maceddu,
Ma chi l'avarà avutu fattu,
Ssu povaru paisaneddu ?

Era un ghjovanu frà middi,
"Chjuccucciu" di sopranome,
E sta guerra maladetta,
L'ha tumbatu, un si sà come,
Ma chi l'avarà avutu fattu,
Disgraziatu senza nome ?

Era un ghjovanu frà middi,
Cartili Paulu chjamatu,
E sta guerra maladetta,
Ind'infernu u s'ha lintatu,
Ma chi l'avarà avutu fattu,
Puvarettu crucificatu ?

09/08/15

Dumenicu Trestibiglia

In tra me stessu pinsavu: O Sà Darè prigheti par noi tutti. 
(È statu Dumenicu Trestibiglia à rimintami di stu ghjornu. Sapetti Trestibiglia u brigadier-fourrier.)

Scrivami

È u sistema o Sarrà, è cusì. 
Ti succhja u sangui e ti lascia crela bianchiccia, capibiottu. 
Tè u "Libru di u gradè", piglialu e tenatilu. 
Impara o scappa, scappa o impara, ma qualcosa fà !
T'abbracciu u me ziteddu e scrivami puru cuì chi m'hani à teni  torra 2 o 3 mesi.

U sistema (o l'addisperu muttu)

Un cercu mancu à sapè ciò ch'eddi hani pensu, o ciò ch'eddi n'hani avali à pinsà l'omi, chi sò stati ganci, ami, zirghi, par addità, tirà, avvià s'astri in ista cuntrata spavintevuli; in più, stancani l'occhji sti visi cuì, cu a forma umana e u sò seriu mecanicu. Postu ch'eru à mezu à sta manza di disgraziati, l'aghju cunniscitu anch'eiu l'addisperu muttu di l'omu pusatu nantu à u sò lettu, echipattu à novu e chi aspetta a chjama di u clerò. Erani firiti mezu guariti, avivani pruvatu di tirassi un ghjornu o dui di più, certi a s'avivani fattu. Contani un ghjornu o dui ghjorni di vita in più, ma infini, c'avviccinemi. Aiosa, en route, strascinendu i pedi, cù tutta a nostra soma (fangottu di u suldatu) in coddu. U troppu di fatica caccia sti sogni amari chi impeghjurisciani i nostri dulori. 
Parò, ci accuntintavami di fà a strada: nun si pensa cà què. Eppuri guasgi tutti cedavani à un forti instintu chi i facciva svià. Longhi sò ssi viaghji; ci sò sempri arresti inaspitatti; in tempu di guerra, si piglia u sò tempu ma u tempu eddu, passa à a lestra. Comu eddu ci viniva bè à mancà u trenu; a piccula truppa sminui strada faccendu. Fangotti e armi ristavani nantu à i banchetti. Parò u sistema marchjava avanti cu sta pacienza di i mecchanichi cù i sò risultati sempri stunenti.
Un sargenti raprisintenti di l'invisibuli cummissariu di a gara, signori onniputenti, qualchi sargenti dunqua, ha dettu, in lu mentri che li rindivu tutti st'attrazzi. "Ci n'è sempri à scappà, ma i ritruvaremi, induva hani da andà ?" Sta tranquilità cusì caccia agna spirenza, ed sarà ancu megliu cusì.
Intantu, mentri chi i cappanni diventivani scarsi e ch'eddu si faccivani raru i tenuti civili, l'omu si trova più libaru che mai, prova appuntu ch'eddu un pò più fà nudda. Com'à ssi spichi d'orzu chi si ricoddani i mannichi, agnu muvimentu u tira à l'insù e listessu; tutti i nostri muvimenti di fantasia ci purtavani ind'a stessa direzzioni. U giandarmu v'insegna a strada, setti sempri libaru di pusà à bia e a magnà, à dorma nantu à calchi pezzu d'arba mezu à dui stradoni ciangagliosi. Ni rivegu d'altri, omi zitti e mutti quantu chi u sistema i s'avissi sminticati in quiddi bordi di strada. Tali à sta pulvariccia sminticta da una prima spazzola e chi a siconda coglia. E pò c'è sempri una antra terza spazzola, à darrettu. Parò cuì, par st'omi cuì un si vedi alcuna ubligazioni; nienti cà stu disertu chi parla da par eddu e si facci capiscia.
Stu West un è cà un'imbuccatura. Sti pisti pieni à cianga ti cumovani; prestu suivitani i ghjambi. Appena u capu ghjiratu si veda, st'arrière unanimu à dì innò à quiddi disgraziati, l'arrière senza pietà chi aspetta i partenzi. E quandu tanti vulintà umani e tanti tracci umani fanni capiscia u listessu cunsigliu muttu, l'omu qualchi volta si spiccia, da pattiscia più menu; ed è ghjà u prima ritornu di u curaghju.

Ed eccu l'ultima cappanna, ed eccu l'ultimu giandarmu. Cuì pressioni un ci n'è. Cuì u sistema di l'arrière chjudi u sò ultimu purtoni. Tuttu ciò chi stu puntu varcò è da a guerra e di siguru, par nimu è. L'azzioni continuu di u numicu si senti avali e chjudi agna diliberazioni ; l'omu, in quiddu ghjoccu strettu, un ha cà una piazza, a cerca, un pò essa ind'altrò. Sta ligna volcanica, vanna, à l'abbrucca, s'accendi i nuvuli; cuì pari posta sta paura d'imaginazioni chi ti taglia u fiattu. A paura un è oramai più ch'emuzioni bestiali, inaspitata e chi tracci un ni lascia. U priculu avà t'ha a sò forma, u suldatu ripiglia u sò mistieru.
Tutti st'omi ch'insina cuì vi portani vi danni l'imaghjina brutta di a paura bedda stabulita, spitaculu da dà u filu à a paura, l'odiu, a tristezza. Poccu nanzu, sempri listessa dumanda : "Parchi eiu e micca eddi ?" E u sistema stampava una pressioni misurata. Invecci ch'avali agnunu si dumanda : "Parchi eddi e micca eiu ?" Ed è par quistu chi u viditi andà d'un passu dicisu, chi và à u sò postu, com'à Regulus vurtendu à u soiu. Ed è tandu u sicondu ritornu di u curaghju.

Alain, Mars ou la guerre jugèe

Apte, rompez !

J'ai été convoquè par le sous-lieutenant Tolousse : "Caporal Barolaccia, vous êtes de l'active à nouveau, "apte", vous remontez au front. Vos blessures sont guéries désormais. Demain on vous notifiera votre nouvelle affectation. Voilà, rompez !"

02/08/15

A sera

A sera, prima travagliavami e pò ghjuccavami à carti (scoppa, battaglia, belota...), à dami, à scacchi...
À st'occupazioni era Talmasca u campioni, fra tutti. Trestibiglia u brigadier-fourrier era forti anch'eddu.

Or'


A petra pensa ghjà duva scriva vostri nomi,
E nun setti ghjà più, or' cà lettari d'ori, 
E ghjà si sfassa a traccia, or' di li vostri amori,
Parch'aghjà setti morti e nun setti più omi.


Aragon, Le Roman Inachevè

01/08/15

p124, Le livre du gradé.

"Lorsqu'on a pu apprécier la longueur d'une troupe, on peut en déduire l'effectif au moyen des règles  suivantes :
1° Longueur d'une troupe d'infanterie = N / 2 mètres (N représentant le nombre d'hommes);
2° Longueur d'une troupe de cavalerie= N mètres (N représentant le nombre de chevaux);
3° Longeur d'une troupe d'artillerie = N x 20 mètres (N représentant le nombre de voitures)."
                                Aide-Mémoire de l'officier d'état-major en campagne.

Talmasca: 
- "Admittimi: effectif, middi omi cuntati. Di quantu saria a lunghezza d'una truppa d'infanteria, o Sarrà? "
Tandu eiu senza rifletta :  
- 500 metri, o Talamà !
- Ghjustu ! 
- C'è un cavaddu par 5 omi, quantu cavaddi cuntarè?
- 200 ?!
- Ghjustu !
- Legani i cavaddi à i vitturi (un cavaddu, una vittura). Quali saria a lunghezza totale di u trenu (omi, cavaddi e vitturi ?)
- Admittimi, 4 omi par vitturi, sò : 200x20 metri + 200/2 metri = 4 100 metri
- Ghjustu, p... gobba ! Sei forti tù.

31/07/15

L'Hibakusha* semi noi

Erami stati chjamati a mani à fà a fotò.
C'erani i morti e mezi morti, à buleghju. I mezi morti stavani stesi quisti.
À chi pudiva tena arrittu, o guasgi, viniva. ind'u fondu da a manca à a dritta truvareti :
Marvot : pulmoni brusgiati d'un soffiu d'una bomba,
Verdaillant : s'era laccatu a ghjamba ind'a Marna,
Morvon, u chjuccu, firitu d'un colpu di baionneta : tre ditti tagliati,
Parrot è u nostru sargenti infirmieru,
Pò c'è Catel di mamma corsa e babbu marsegliesu, tisicu, bravu tippu,
Paulis : scumbattiva, avà, ancu i varmazzi ch'eddu t'aviva in capu. Par eddu a guerra, a vera, era finita,
Daumesnil, toccu d'una badda in coddu,
Acremont, tre baddi in corpu e una nantu a chjappala di u c. (verità)
Accantu, u cunnusciareti, è Talamasca, sargentu virtuosu, omu di parodda, amicu sciancu.
Valmont, guaritu, parti dumani, versé dans l'active.
Mercier: bravu tippu, obusita,
Bresson, cioncu di i dui arrechji, anch'eddu u soffiu,
John Rivière, canadianu, occhi e peddi brusgiati da i gasi. L'hani dattu una tinuta francesa pà a fotò.
Doppu, ci sogu eiu.
U duttori Mergerot, omu di duveri, sinceru,
Beinex u sò assistenti,
Frantoz, pezzu d'obus tamantu à un dittu in corpu, stintini cripati, a fruscia...
Bennouville : obusita,
L'aiutanti Frérot, u veru scemu, prontu à batta i bosci da par eddu : dui baddi ind'a ghjamba manca,
Gardeville, toccu à a spada,
Forest e Lapin, tocchi anch'eddi à baddi e à baddini.
Quiddi chi stavani arritti era segnu ch'eddi migliuravani. 

Inveci quiddi chi erani pusati è ch'eddi un si pudivani più tena : frebba, fatichi mairori, narbi...
Appuntu, chjinatu : 
Capitanu Roneo, tagliatu da una mitraliosa, cinqui baddi, ha tinutu,
Rhamed, u pedu drittu tagliatu à mezu (u cottru),
Constettini, "Ursacciu di l'Orzu" cum'eddu dicci. Sempri un adori di pisciu, di brocciu passu e d'arba cunnedda à buleghju ! Un paisanu, un veru, leccu in capu e toccu à i civi, t'ha a frebba, è faticatu u tintu.
Rassoul, fieru di i sò appichedini ch'eddi l'avivani datu, a forza di u lioni, ma bestiu, bestiu: s'è troncu a ghjamba sbucchendu d'una tranchée.
Jobert, marsegliesu, omu di risa e di chjacchjari,
Jean ..?, (mi manca a sò casata) : frebbe maiori,
Balù-Balù, obusita, leccu.
Enfant de troupe Louis, ha persu u babbu annu,
Enfant de troupe Armand cù a lista di nostri nomi in manu, u babbu è in Champagna.

"Le souvenir des temps heureux, le doux mirage d'un été. Tombe la neige..." 
Povari à noi, sopravivventi.


*Parodda jappunesa chi dici di l'omi alancati, intramannati, da bombi, da a Bomba, ma sempri vivi.
** S Adamo, 1966, Pathé Marconi


Bumbardamenti

Certi seri, da cuì, u rumori di i bombi caravunava u celi. 
Parini foli ?
Aghju vistu u celi brusgià, aghju vistu, alora...

Le livre du gradé d'infanterie, ed. 1915, page XXXI

 Imparavu e Talmasca m'imparava :

"Les exercices de marche ont pour but d'habituer les troupes d'infanterie à la fatigue de la marche, au port du havresac chargé et aux soins à donner aux pieds et à la chaussure (...)
La vitesse de la marche est égale au produit de la longueur du pas par sa cadence (...) si l'on accroit progressivement la cadence, la longueur du pas augmente, atteint un maximum, puis diminue (...)
La cadence la plus avantageuse, variable suivant les individus, est comprise entre 110 et 130 pas et correspond à une longueur de pas de 0m75 à 0m85.
Les circonstances atmosphériques et l'état du terrain, le nombre des unités réunies, l'état de fatigue de la troupe, ont une grande influence sur la vitesse.
Si les circonstances sont très favorables, une compagnie isolée peut faire 5 kilomètres en 50 minutes, un bataillon isolé 4km80 en 50 minutes, un régiment 4 km500 en 50 minutes. Si les circonstances sont défavorables, la vitesse de marche peut être très infèrieure aux chiffres indiqués ci-dessus."

Eiu: "Sargenti, e chi vò dì, ci-dessus" ?
" Cui, sopra. Vedi ?"
"Anh!"




29/07/15

I studii di Sf

Stavami senza fà nudda. Tandu una mani Talmasca mi dissi : "Sai o Sarrà à locu di stà cuì, emi studià appenna, t'aiutaraghju e tandu diventaraghju eiu Aiutanti e farè u Sargenti, tu, com'e u facciu eiu avali !"
Ci messimi à travaglià le Livre du gradé d'infanterie e Talmasca à spiigami certi paroddi, vi diciaraghju. Di fatti, u tempu passava più à a lestra.

26/07/15

Dijon, 26 juillet 1915


Dijon le 26 juillet 1915,            
                    
Chers parents,                                                                Monsieur Pierre Zupinti
Une pensèe de Dijon, 
où je vais rester encore un peu.                                                  La Madrague
Croyez bien que je pense à vous tous.                                         Mont-Rose
Affections.                                                                                        Marseille
SF


P.S : 
Voici mon adresse : Barrolaccia A. hôpital de la SFSBM 1 rue Paul Cabet, Dijon,Côte d'Or 

Prigantula

M'arricordu u ghjornu di u tiru maiò chi mi purtò cuì, poccu nanzu prigava :

"Ferma baddi, baddini e canna, 
Cume no vimmi à Cristu,
In casa d'Anna,
Se baddi, baddini e canna,
Nun fermani,
Alora Cristu nun c'è più."*

A bomba mi falò ghjustu accantu e mi cacciò stu pezzu d'ossu, a v'aghju conta. 
Ma vennaria à dì, alora, chi Cristu nun c'era più ?
Omi un erami ghjà più, e Cristu ci mancava. 
Marchjaremi versu à fini di sti mondi ? Se un ci semi ancora, emi pigliatu u versu.

Cù, *Ile de Corse et magie blanche, P Bertrand-Rousseau, p.100, Publication de la Sorbonne, 1978

25/07/15

Ghjilormu Ferrandi

Strazziavami e sappeti chi d'in tantu in tantu ci voli à scambiassi l'idei. Talamasca era forti in burli e scherzi diversi : "E quidda di u preti in pulpitru a cunnosci ? Ha dettu u preti: « Cari fratelli v'aghju da imparà à caccià tami senza fatica, ma prima ci vò chi vò voghiti à metta dui soldi ind'u piattinu. »
Tandu si è vistu i tamaghjoli à metta a paga ind'u piattinu...
U preti da u pulpitru di pridicava ancu accentu e gherbu ghjisulanu : "Piglieti un zapponi ! Zappeti à l'intornu, taglieti li radichi, mineti un colpu da fiancu e la tama è di fora !"
I parruchjani : "Oh, oh!.. Quista pò a sappiami ancu noi !!!"*

Agna tantu, ci amusavami.

*Cuntata da l'amicu, u tintu G Ferrandi in, Lingua e Cultura Vivi, p 36, imprimerie Guglielmi, Ajaccio, [s.d] v.1990

Xylella senza fastidiosa

S'edda finisci un ghjornu sta guerra, prumettu di piantà vinti pedi d'alivi arbiconi ind'i Vuleddi. Chi l'arbicona è bonna par l'olghju. Rascera : cù me fratteddu smacchjaremi sti locchi. À purtà l'acqua vurrarà un matrali ind'Aghja à a Focci, un chilometru di torta, forsa ancu di più: eh, ancu un ortu ci staria, nò ! Un alivettu culà,  un orticceddu e in più u sò casedducciu accantu, un o dui pedi di castagni, una fica andarani pò bè.
In dui cusì, n'avaremi par un annu, senza fastidiu, mintinendu u restu, in piaghja e in paesi. Aspettaremi 12 anni e faremi tandu a nostra prima racolta.
Chjamaraghju à Micheli di Sulvestru ch'eddu sà insità e putà, cusì m'insignarà. Ci si cunnosci, Micheli.

S'edda vena à compia sta guerra, prumettu... Isiè o Madunedda, fetti chi...!

Van Gogh 
Cullezioni Kröller-Mušller Museum, Otterlo, The Netherlands

24/07/15

Facteur

Quand le facteur arrive, chacun craint pour les siens,
On devient égoïste, on ne pense qu'à soi.
Alors capu calatu on prend ce qu'on reçoit, 
En maudissant la guerre et le front alsacien.

Mì, ch'avà pueteghju in francesu ! Aò, umbeh.
 

Mariastedda

A mezzu à stu muddizzu umanu (un digu micca cusì di l'omi stessi ma di ciò ch'eddi avivani fattu di noi e di ciò che nò erami frimatti), m'è vinutu in menti à Maristedda. Chi ni sarà d'eddi, di Pittroni, di Matteu u figliolu (frateddu di Mariastedda), di Roccu l'amicu caru* ? Dumani, pigliu, scrivu e li mandu una carta.

* veda i biglietti di ghjunghju e lugliu di annu.

MS

Pro patria mori.

Dulce et Decorum est 

"Beaucoup dormaient debouts. Beaucoup avaient perdu leurs bottes.
Et allaient en boitant, couverts de sang. Tous aveugles; tous estropiés;
Ivres de fatigue; sourds, même aux sifflements estompés 
Des Cinq-Neuf* fatigués qui s'écrasaient derrière nous.
Gaz ! Gaz ! Vite, les gars ! -une frénésie maladroite,
Les lourds masques enfilés juste à temps;
Mais quelqu'un hurle toujours, trébuche et se débat en vain,
Tel un homme englué ou pris par les flammes...
Flou, derriere les vitres embuées et l'épaisse lumière verte,
Comme dans une mer de vert, je le vis se noyer.
Dans tous mes rêves, devant mes yeux impuissants,
Il plonge sur moi, vacille, suffoque, se noie."**

Tal un omu impiciatu o presu da i fiarri...
Dim, through the misty panes and thick green light, 
Comu in un mari verdi, u vedi chi s'annega.
In all my dreams, before my helpless sight, 
Mi salta adossu, trinicheghja, assuffuca e s'annega."
He plunges at me, guttering, choking, drowning. 


Quantu ci ni sarà, di i nostri e di l'altri, morti gasati, cusì ? 
Ma par una mamma, infini, poccu importa a manera, 
Quandu d'un figliolu, a vita si perdi, è annighera ?


* Obus alemani
** di Wilfred Owen trad. da l'inglesi par A E Boterf.

23/07/15

Waterloo

Novi e setti sò sedici.

9

I Petri Rossi, le 18 juillet 1915

Mon cher enfant,

Je t'envoie ce colis espérant qu'il te trouve en meilleure santè. 
Ta soeur a voulu le préparer, pour toi. Elle a mis un peu de charcuterie, de la migisca et de la farine pour te faire la polenta, celle que tu aimais tant.
Tu sais le village est bien triste. 
J'ai le devoir de te dire que depuis que tu es à l'hôpital 9 enfants du village sont encore morts au front. 
Je repends la liste que tient Zia Battistina :
Il y eut d'abord Ange-Antoine, il est mort dans la Meuse et puis Giovanemaria il est tombè en mars. En avril c'est Antoine d'Annetta puis Charles d'Albitrettu. Mathieu de Noël est tombè en Belgique et 4 pauvres encore tombés ce mois dernier: Paul François d'Antoine et Paul François de Philippe; Jerome de Giovanni et Santo de Baptiste.
Alors, quand le facteur arrive, chacun craint pour les siens, chacun craint pour les nôtres. 
Alors nous prions, que reste-t-il à faire ?

Mon cher enfant, nous t'embrassons, envoie vite de tes nouvelles.

Maman

Pilighisanu

Era una sera di sittembri senza luna. Viaghjavami à capu insù, cù i pantaloni sticchiti da u succhju di l'uva ch'avivami fattu, u ghjornu, a vindemia ind'a Pilighisanu. Ci ni vultavami in paesi. Saremi stati ottu o deci. Cù Pilighisanu erami cuccinu di terzu chi a mamma di u babbu era suredda di minnana. À mezziornu emi bittu e magnatu, ooh ! A cuntinteza. Pilighisanu sappiva calculà a patta. Erani rari in paesi à cunnoscia st'arcani. Era più anzianu cà me, m'avarà purtatu 30 anni. Comu sarà chi m'è ghjuntu in menti st'ori ? O Pilighisà, eiu à Dijon e tu culà, spiegami ghjà ch'e ci capiscu poccu ! O troppu ?!

22/07/15

Aghju tombu, (j'ai tuè).

"Sfidatu aghju turpiglia, cannoni, mini, focu, gasi, mitragliosi e tutta sta meccanica anonima, pazzesca, urdinata, cecca. Aghju à sfidà l'omu. U me paru. Una scimia. Occhju par occhju, denti par denti. Avà tocc'à noi. À cazzutati, à cultiddati. Senza pietà alcuna, mi cozzu nantu à u numicu. Li sciaccu un colpu tamantu. U capu l'è guasgi staccatu. Aghju tombu u Bosciu. Sò statu più lestru, più furiosu cà eddu."

Blaise Cendrars, J'ai tuè, La Belle Édition, François Bernouard, (1918).


Un omu

20/07/15

Cit. 48

Croci e chjodi à chi un ha pruvatu, provi.

Lu topu muraghjolu

U topu muraghjolu circava à sò povara pitanza. Sapeti cum'eddu campa ?
Un è nudda, ma parò conta pà i ghjatti, d'un cantu e pà... i furmagli di l'altru.

Da Calasima di u Niolu,
L'aghju vistu arimani,
Lu topu muraghjolu,
È passatu par cui,
Passatu par culà,
E l'hani vistu, mì,
L'hani vistu ind'Arghjolu
Ind'Alzetta di Bracesi, 
E pò ind'u Pughjolu.
Cercalu puru in paesi,
Ind'i stacchi à Marghjolu !
Se tu u vò truvà,
Chi stà sempri culà.
Codda in Calasima,
Calasima in Niolu.

U soli di a matina s'aviva impiutu l'aria dilata d'un caldu dulciareddu. Era un momentu dilettu datu da a natura nostra. U silenziu impiiva ssi locchi quandu u colpu intrunò tutta a vaddi di Sa Darenti. Pariva tuttu un colpu d'arma troiana. Sarratu sentì u soffiu di a badda, ma un era micca a sò ora e u celi l'aviva destinatu cusì.
N. s'era subitu purtatu à a manca e B. accumpagnatu di Ghjiormu s'erani piatti da quiddu altru cantu. V. chi era ancun'eddi aviva cumiciatu à fà l'avvigna di u gruppu chi tirava.
L'omi ancu Sarratu stavani à fucili muti. 
In quattru e tre setti, u muvimenti aviva intrappulatu u gruppu di i...
O chi silenziu. 
Mumentu raru, prufondu.
N. attentu à mora, t'aviva l'occhi sciarpatti da a crudeltà. Sarratu bocchiabrocciu tiniva a sò respirazioni. Erani pronti quandu d'un colpu a barreta d'unu di d'astri supranò una chjappala. N. tirò.

Mì, mì, mì, m'eru suniatu chi eru in paesi...

Tranchées

Quidda sera c'eru un omu ed era fertu anch'eddu,
Talamasca ascultava e muttu mi tinivu.
Ha dettu, (puetava in francesu): 

Ghjuvanuteddi, à voi altri mi dogu, comu a sà fà la sposa
Putenti, ultraputenti, sarà lu me amori, e vi tengu à la morti
Piattata fondu fondu, vi varghju e sò ghjilosa,
E lu me corpu un'è ch'un basgiu, longu, longu, chi vi punghjarà forti.

E doppu ha dettu, u tipu :

Et combien j'en ai vu qui morts dans la tranchée 
Étaient restés debout et la tête penchée
S'appuyant simplement contre le parapet...

Veritai, o ihimè, ancu noi l'emi visti !

                                                            D'apressu à G. Appolinaire (1915)

19/07/15

Help, i need somebody, help...

O ciò chi m'aghju vistu arimani:
È ghjuntu un camioni, pienu à suldati canadiani (un paesi americanu, di ciò chi m'hani dettu) sarani stati una trintenna. Un erani  micca stati firiti, peghju, erani stati brusgiati da i "gasi". 
I "g.a.z" m'ha dettu Talamasca. 
Parini foli, aghju dettu eiu: "Sargenti, e chi sarani sti gasi ?". 
Tandu eddu :"T'attaccani à u frescu, di mani e lampani i gasi. I gasi, sò, sò... un aria puzzulenti e funesta, t'aggupani come l'aria faria, in una vampata grisgia-verdi, com'a quidda di a bocca d'un volcanu e ti sbuccia e ti brusgia i carri vivi, l'occhji, a bocca. Indrentu ti brusgia u stomaccu, a lingua, i pulmoni, ti dà u vumacheghju... Ça te donne, le chlore, des douleurs horribles, et puis tu meurs, ou pas, pire!"
L'affari erani in francesu, umbeh !
Certi di quisti gasati, di dulori, gridavani : "Elpe, Elpe !!!" (a dicu com'u a sentu), ch'avarani avutu à chjamà cusì, chjappali, petri, muntagni muti ad eternam ?


Guerre à la guerre,
La Patrie Humaine, 1931

O Agnulu custodiu

Angele Dei, qui custos es mei, me tibi commissum pietate superna illumina, custodi, rege et guberna. Amen.


O Agnulu di Dio, chi sei u me custodiu, custudisci, reggi e guverna à mè, chi tu mi fui affidatu da a pietà cilesta, e cusì sia, (e fà ciò che tu pò, chi u salutu è di l'agnulu !)

"Da lu sò paradisu, l'agnulu custudisce." 
O Ancey, Tarra Matre, Bonanova, n°20

Giotto di Bondone (ditagliu)

18/07/15

Penilopa

Una vita tissuta d'alti fatti e di guai,
Omi, farri e bestii à buleghju,
Carri, sangui, ossi tronchi, mischiati,
Longa notti, nun finisci, ghjà, mai ?

Sentu una bucciaredda,
Mi pari quidda di mamma,
Chi porta in un disertu,
L'ultima crucciaredda.

Vargogna, vargogna, vargogna,
Dicu, à agnunu di voi:  
Dih, dih, dih, è lu Falsu ch'ha vintu !
E semi diventatu, noi povari, a carogna.

Ma vegu chi lu me gridu è vanu,
Or' si pesa lu ghjornu,
Ed è vinuta l'ora ad extrem' à chjamà,
Preti, frateddi, e pò vescu e pievanu.


Infcor* e i 3F

Ghjunsi Talamasca e mi cuntò : 
Sai o Sarrà, u drapò, u nostru, ind'i sfurianati d'obus* era :

Battutu, avvidutu, cedutu,
Cunfusu, chjusu, rinchjusu, 
Disertatu, scuncertatu, alertatu,
Fertu, uffertu, suffertu,
.
Ghjacciatu, sciacciatu, minaciatu,
(Di)Lusu, cunfusu, infusu,
Miscadutu, ricadutu e cadutu,
Fangosu, ciangagliosu, funghinosu,
.
Presu, resu, uffesu,
Ridutu, vindutu, possedutu,
Scupertu, disertu, suffertu,
Tusu, fusu, partusu.
.
Vistu, rivistu, spruvistu... W, X, Y, Z: "Bumbardamenti spaventevuli...*" 
Erami turrati Fieri Feri, Feroci, certi civi à celi, o tronchji à l'ossi tronchi, d'altri infini ciarbiduti, à ciarbeddi ciarnigliati da l'obus o da l'obusita. Megliu ! 

Pauri maiori, o Sarrà, sai. Tu, a sai ?
Isiè o Talamà chi a sogu, maiori, a sogu !


*À ringraziaddi


17/07/15

Mon cher enfant


I Petri Rossi, le 17 juillet 1915

Mon cher enfant, cher Sarratu,


Tu ne peux pas t'imaginer notre bonheur à te lire. 
Quand ta lettre est arrivée, tout le village était là avec nous, je crois qu'il ne manquait personne. 
Enfin...
Tous ces longs mois sans nouvelles de toi furent un enfer pour ta famille et puis, enfin, ce signe, si tu savais.
Bien sûr, tu es encore à l'hôpital mais, tu nous dis que tu vas bien.
Peut-être pourras-tu rentrer au village en permission ? M Santuniacci va essayer d'intercéder au près du Conseiller Cucceo d'Ostrano pour obtenir quelque chose.
Je chéris le Seigneur de te savoir en vie. 
Ici, tout va bien même si les récoltes seront en baisse cette année.
Ton frère a reçu sa feuille rose* et je suis inquiète pour lui, il part le 11 août.
Ta soeur va bien, comme moi, elle se soucie.
Je t'écrirais plus longuement demain, je prépare un colis.
Tout le monde t'embrasse.
Affections mon cher fils.
Ton frère, ta soeur, Maman, et qui prie pour vous tous.

(Je t'écris cette lettre avec l'aide précieuse de notre cher instituteur).

*Urdinenza di parta

16/07/15

Aposiopesa

Un v'aghju micca dettu ma a sera di u 14 di lugliu, sera di a nostra festa naziunali, emi avutu trombi, trumbitatti e trumbitteri. Ci hani ghjuccatu unipocchi di passi militarii e pò a Marseillaise
"Allons enfants de la patrie, le jour de gloire est arrivé...
Mi dumandava "le jour", ma chi ghjornu ? "De gloire", ma gloria di chi ? 
A "tirania": sì ! (A tirania di quiddi chi ci guvernani e ci portani à a morti, d'un cantu e di l'altru).
"L'étendard sanglant est levé... (Bis)", bandera, tinta bandera bleue, blanche e rouge, troscia, uffesa, insanguinata: quissa, sì !
Ind'a "campagna" un si senti cà mughji, lagni e ...cannunati.
"Mugir" e "mughji" sarani paroddi vicini ?
"Ces féroces soldats qui viennnent jusque dans nos bras..."

Basta, basta, chi n'aghju una tecchja... 

14/07/15

Sargenti Talamasca

Da u fondu di l'uspidali
Mi sentu vena una bocci,
Particulari e speciali :
Pari tuttu à Talamasca ?
Di u 141esimu sargenti.
Omu curaghjosu e fieru,
Fior' di u nostru regimenti !

Sogu subitu partutu,
À truvà lu Talavesu,
Barba rossa lucida
L'occhji fini à lampi accesi !

Talamasca, l'amicu di sempri, era u me sargenti. Pariva surtitu da a bocca di u filanciu, paria: barbacciutu e facciutu. Era statu toccu à a ghjamba dritta." Sò statu 2 mesi à l'uspidali ind'a città di Langres, m'hani tinuti culà : intransportable. A sera, sorti da a transcè, erami à campu apartu, ci hani scuperti i bosci. Ci batteddimi pettu à pettu. D'un colpu, mi sò persu l'eserciziu di l'anchi, piattu in un ascitu, guasgi mortu ma sempri vivu. Uuuh a paura, un ti digu nudda o Sarrà !..
A mani, i nostri sò ghjunti à truvami... E m'hani salvatu e dighi e daghi e, infini, eccumi cuì: a gattiva arba nun mori mai."

M Dupuis

13/07/15

A morti vinarà, i tò occhi t'avarà.

Pariva una prighera scritta apposta pà a Corsica, quidda pistata da i vampi murtiferi di i calori statinali. E stà prighera mi diciva di una guerra antica, di l'omi di sti tarri.

Sei tu com'una tarra
Chi nimu un ha mai dettu
Tu nun aspetti nudda
Or' sinò a parodda
Chi sbucciarà da u fondu
Tal'u fruttu tra li branchi.
C'è un ventu chi ti ghjunghji.
Cosi secchi e ghjà morti
T'ingorgani, si ni vanni ind'u ventu
Membri e paroddi antichi.
Tu tremi ind'istati.

Cesare Pavese
Copyright 1951 by Giulio Einaudi editore

Da senta :
https://m.youtube.com/watch?v=l8Pgk2ciLhM

10/07/15

Eiu O bleu.

U libru, u m'aviva impristatu una certa sora Camedda di a Croix Rouge di l'ADF, una donna unesta, sincera. U libru, "Les poètes maudits" si chjamava, vena à dì "Pueti maladetti"

Passavani l'ori di u doppu mezziornu tandu mi viniva agna tantu l'asgiu di leghja unipocchi di puesie. 
Ci n'era una, tra l'altri, chi mi piaciva : 

O, suprême Clairon plein des strideurs étranges,
Silences traversés des Mondes et des Anges :
- O l'Oméga, rayon violet de Ses Yeux !

Sta puesia, d'Edda mi diciva. Aghju versificatu, chjamatu la me musa, e mi viniva in corsu :

O, supremi Clerò pienu à strani stridi strani,
Silenzi attraversati da l'Agnuli, da Mondi, da l'Anni :
- O, l'Omega, raghju nieddu di li Sò Occhji !

(Rimbaud, mi pari ch'eddu si chjama u pueta, iè, ni, Rimbaud).