.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

27/09/14

U tuttu

Oghji m'ha scrittu Mariastedda.
Un vi pari nudda una carta pustali, par me è tuttu.
Una carta è un segnu, u segnu di vita.
Un segnu di vita in stu mondu didicatu à a morti. Un pizzateddu di soli, di paci, di silenziu, di riposu, à mezu à sta tuntia, stu rumori, sti fumi neri, acri, sti puzzi di pulvara e di cianga.
A carta di Mariastedda era stata par me, u Tuttu in cunfronta à u Nienti.

26/09/14

U fronti

27 di sittembri, 1914
"Sur tout (le) front, un service incessant de patrouilles doit fonctionner pour reconnaitre la force et les emplacements de l'ennemi."
E noi, à mezu...


Journaux des marches et operations, 141RI, op cit.

L'ombra di Cainu

"(...) E' un trovu cà à dì : a guerra è una pazzia.

Mentri Dio porta a sò criazioni, e noi omi semi chjamati à cuntribuiscia à a sò opara, a guerra distrughji. Distrughji ancu ciò che Dio ha fattu di più beddu: l’essere umanu. A guerra straccia tuttu, a leia tra i frateddi, dinò. La guerra è scema, u sò pianu di sviluppu è a distruzioni: si voli sviluppà par via di a distruzioni!

A cupidità, l’intoleranza, l’ambizioni à u poteru… sò motivi chi portani a decisioni bellica, e sti motivi suventi portani pà essa giustificati un’ideologia; ma prima c’è la passioni, c’è l’impulsu stortu. L’ideologia è una giustificazioni, e quandu nun c’è un’ideologia, c’è la risposta di Cainu: “E chi m'importa, à me?”. «Saraghu eiu u custodiu di me frateddu?» (Gen 4,9). A guerra un fighjula micca in faccia à nimu: vecchji, ziteddi, mammi, babi… “E chi m'importa, à me?”.
(...)
“E chi m'importa, à me?”
St'attitudina è l’oppostu essatu di ciò che ci chedi Gesù ind'u Vangelu. Avemi intesu: Eddu è ind'u più picculu di i frateddi: Eddu, u Rè, il Giudici di u Mondu, Eddu è u famitu, l’assitatu, u frusteru, u malatu, l'incarceratu… Che quiddu chi si prendi cura di u frateddu, entri ind'a gioia di u Signori; chi invecia, un la fà, chi cù i sò omissioni, dici: “E chi m'importa, à me?”, stighi fora.
(...)

Sempri oghji i vittimi ci n'è massi… Comu sara possibuli questu? È possibuli chi ancu oghji, piatti  da darretu ci sò interessi, piani geopolitici, avidità di danaru e di poteru, c’è l’industria di l'armi, chi pari tantu impurtanta!

E sti pianificatori di u tarrori, sti organizzatori di u scontru, come puru l'imprenditori di l'armi, hani scrittu in cori: “E chi m'importa, à me?”.

Appuntu toccu à i savii à ricunnoscia l'arrori, di senta i dulori, di pentasi e di chede pardonu e piegna.

Cù stù “E chi m'importa, à me?” che hani in cori l'affaristi di a guerra, forse vinciani tantu, ma u sò cori corrottu ha persu la capacità di piegna. Cainu nun ha piantu. Nun ha potutu piegna. L’ombra di Cainu ci ricopri oghji, cui, in stu cimiteru*. Si vedi cui. Si vedi ind'a storia chi va da u 1914 insinu à i nostri ghjorni d'oghji. E si vedi ancu ind'i nostri ghjorni.

Cu un cori di figliolu, di frateddu, di padri, chedu à tutti voi e per tutti noi a cunverzioni di u cori: passà da “E chi m' importa, à me?”, à u piantu. Par tutti i caduti di l' “inutile strage”, par tutti i vittimi di a pazzia di a guerra, in ogni tempu. U piantu. Frateddi, l’umanità  t'ha bisognu di piegna, e questa è l’ora di u piantu."

Stratti di l'Omelia in talianu di u Santu Padri Francescu
*Sacrario Militare di Redipuglia
Sabatu, 13 di settembri 2014
Da : http://m.vatican.va/content/francescomobile/fr/homilies/2014/documents/papa-francesco_20140913_omelia-sacrario-militare-redipuglia.html

25/09/14

Avocourt, Avocourt...

Avocourt, Avocourt, Avocourt... n'aghju una tecchja.
Tandu, aghju dettu oghji à Ricci : "O Rì, fughja o scappà, un è l'unica libertà di u prighjuneru ?"
Ma fighjulatu in catarochju : "Ni parlemi sta sera ? O Sarrà !"





24/09/14

Disperu

Chi miseria !
L'omi, i zitteddi, i vicchjateddi cascavani com'à moschi.
Quandu edda finisciarà sta guerra maladetta ?
S'edda cuntinueghja cusì, emi à veda i tutti nostri mammi, i tutti nostri sureddi ammantati di dolu ?
Tandu diciarani, un ghjornu, chi u neru era l'unicu culori di sò vistuti.
Sarà uni sbagliu maiò, una meza verità, parò...

Donni di l'Isula. Ed. Santini
v. 1900

Dizziunarii

"En cas d'attaques le 141ème doit résister, sur la ligne Avocourt, crête d'Avocourt à Esnes, et, le cas échéant, se replier à la lisière nord du bois de Hesse (...) mission, tenir le village et ses abords*".

A v'aghju dettu ma u francesu, avà u capiscu bè ch'un è tantu difficiuli : en cas, vali à dì "se mai". L'attaques sò l'attachi, résister è resistà, ligne è ligna, crête è sarra, le-cas-échéant : umbè ? S'edda casca cusi (?) Se replier, ritirassi, a lisière saria "l'orlu" (?)
Nord, nord, nordu, nò. Vegu bè ciò ch'eddu è ma a parodda in corsu, mi manca.
U bois, saria u buschettu s'eddu è chjuccu, u valdu, a furesta... E pò c'è dinò u bois a legna e u bois u legnu, videti... Mission : u da fà, a missioni. Tenir è tena, s'assumigliani. Le village... le village è u paesi, andeti à sapè parchigni ? Et ses abords : saria, i sò vicinanzi, u circondu, quista a sogu. Quandu a parodda manca ci si capisci guasgi listessu, à u senzu.
Ma micca sempri, l'altru ghjornu c'era Ricci chi gridava :"Allez à manque, allez à manque" parò a truppa ha pigliatu à dritta. Chi vuleti un sapivani micca chi "manca" era u cuntrariu di "dritta" !
Ah, o !
Corsu, marsegliesu e francesu...
Un capiscu micca tuttu à fattu tuttu, ma...
Ci saria da fà unu o parecchji dizziunarii (!)
Avessimi u tempu e l'asgiu, tandu, sì  u fariami.


*Journal des marches, 141ème RI, 23/24 di sittembri, 1914, op. cit.

23/09/14

Olive Gabelin

à JV

Olive era un omu bravu, "altu di bocci ma bassu di mani" cum'eddu si dici ind'a noi. T'aviva una manera particulari di chjamà i bosci : i chjamava i caghe-meli, e d'altri paruddacci, e pò si ni ridiva...
Olive s'assumigliava à l'amicu Francescu di i Rossi, sapeti, Francescu u mulinaghju cù u sò tupezzu particulari, lugarutu; a stessa altezza, listessi maneri.
Parlava marsegliesu cù i sò amichi, ci capiscivami parpennaredda, abbastanza.
Spartivami u nostru poccu, i nostri spaventi, i nostri ghjurnati maladetti. Spartivami i nostri sogni di fughjifughji.

Citazioni 39

"Campu inda a pena meia, ciò chi mi rendi felici."
Roland Barthes, Journal de deuil,  p 185, Paris 31 juillet 1978. Seuil/Imec, 2009

22/09/14

U suldatu d'infantaria

"U ritratu nant'a muraglia, 
È una vera calamità.
Stringhje u cori,

Cum'a tanaglia 
Di quella :"Ch'un si pò scurdà."
Cusi dici a vecchja Maria, 

Quand'ella si mette a pinsà,
A u suldatu d'infanteria,

Inquadratu tant'anni fà."

I Frateddi Vincenti (v. 1970)

Da, Carnet de guerre d'André Mare
Mémorial de Caen

21/09/14

A farwell à l'armi*

"Tandu, à sta fine di l'istatina, stavami in una casa, chi, da u fiumi e di a piaghja ind'à, fighjulava a muntagna.
Ind'u lettu di u fiumi c'erani petri e cotuli, secchi e bianchi da u soli e l'acqua linda e chjara curriva lestra ind'u currenti. I truppi passavani davanti a nostra casa e s'aluntanavani nantu à u stradoni cu una pulvariccia chi cupriva i casci di l'arburi. I tronchi di l'arburi erani anch'eddi impulveriti. L'arburi ingiadditti scaciavani in freccia cust'annu, casci staccati da un vintuleddu. I suldati passavani lacchendusi a strada nuda, imbianchita da sti casci.
A piaghja era ricca à biada. L'arburetti fruttiferi erani beddi numarosi, à l'orizonti, i muntagni erani annuttati, diserti, rasi.
Si battivani ind'i muntagni, e a sera si vidiva i tiri di l'artiglieria; ind'u bughju tenebru parivani accenditi di calori. Parò i notti erani freschi e un sintinvami tantu chi un trambustu vinissi.
Certi volti, indi u bughju neru, sintivami i regimenti passà e i cannoni mossi da trattori à motori. C'era massi trafficu di notti, cu parrechji muli, cù imbasti carchi, d'un cantu e da l'altru, à casci di munizioni. I camioni grisgi purtavani omi e altri camiò, cù i sò tendi, muvivani pianu, pianu in quiddu scumbugliu maiò. A mani, i canoni passavani tratti da trattori à mutori, fusti fasciati da branconi. C'era dinò pampani di a vigna e altri casci à copra sti trattori."






*Da : A farewell to arms, chapter 1, da E. Hemingway, edizioni Charles Scribner's son, New York, 1929


A stafetta

È ghjuntu oghji una stafetta da Parighji. Dicini chi sò ghjunti truppi inglesi e maruccani ad aiutacci nantu à u fronti nordu tra Abbeville e Compiègne.
Pinseti emi da tena sei centu chilometri di fronti.
A sogu chi ha m'ha dettu eddu, chi u ghjornu quand'eddu è ghjuntu m'ha dumandatu à me e cusi l'aghju fattu veda induva eddu stava u statu maggiori.

20/09/14

Bertheleville

Bertheleville, stu 20 di sittembri di 1914,

Pattruglii, ricuniscienzi, da abbisistà u numicu e fà ch'eddu stighi ind'i sò fossi (chi i nostri chjamani : transcè).
"Caccietili a libara disposizioni di i sò forzi !" ha dettu Talmasca (?)
A sera emi cantunatu soppra piazza.

Conti (3)

20 di sittembri 1914,
Un mesi appena doppu à l'iniziu di sta guerra, erani ghjà cascati :
5 omi d'un paisolu di 700 animi :
Paulughjaseppu
Ghjuvan'martinu
Mariu
Domincantoni
Ghjaseppu.
Rappurtatu à a Corsica intera, sariani dighjà :
Più di 2 142 omi tombi o spariti in sta guerra.
Firiti ind'a sò carri : 8 200 o guasgi, pà a Corsica.
Una vintena in paesi.
Ch'avivami da fà ? Tirà davanti e ch'eddi riposani in paci.


U Borgu 1738

Zi Michè m'aviva contu un ghjornu a battaglia chi si era passata ind'u u Borgu in 1736 o 1738, ch'un mi n'invengu più ?
Quand'e digu u Borgu, è u Borgu vicinu à Bastia.
Eru ziteddu, m'aviva dettu eddu chi i Corsi avivani vinti e ch'eddi avivani tinutu capu à i suldati Francesi.
Chi c'era statu massi omi tombi d'eddi e chi avivami tandu ricutu milliai di fucili... Eru fieru, eru ziteddu capivanu.
Ziteddu mi vidivu culà, di pettu à st'armata maiora.
Oghji, un è più listessu e sta battaglia un mi pari mancu più, par mè, mutivu d'urgogliu.
Essa un omu faticatu di battasi ind'i battagli di l'altri, ci ni sarà ?
A meia a battaglia è ancu i Cervetti e i sò spii e basta.
Ancu ciò ch'eddi ci hani fattu, si pò capiscia...
L'altri battaglii, un sò mei, anche puru chi ci fussi eiu, cum'à oghji.

Dumani

Esciva a simana, "Dumani, dumani, sara compiu tuttu." 
Fiodor Dostoïevski, Le Joueur.

Citazioni 39

Carne di porco e uomini di guerra, durano pocco.

Ma un ci semi à ghjà

"Un mi gerba tantu a guerra, d'alcuna speciasorta. Un è micca affari di sintimi ne nudda. Quaranta dui ghjorni, sogu statu eiu, davanti à u forti di Vaux. Tantu e tantu, ch'oramai i cadaveri un m'interressani mancu. Qualità o difettu, chi no sò, è un fattu.
A guerra l'aghju in orrori e riffiutu di fadda, par l'unica raghjò chi a guerra è vana.
Isiè : vana, piccula parodda.
Un aghju tantu fantasia. Orenda un è a guerra ; è vana e basta !
Ciò chi mi tocca ind'a guerra un è tantu u spaventu ch'edda facci, ciò chi mi tocca à me, è ch'edda è vana. Mi diciareti, chi saria, appuntu, stu vanu, u spaventu. Isiè, ma par sopprapiù.
Comu fà à spiegà l'orrori di quaranta ghjorni d'attaca di puntu à Verdun, à st'omi chi sò nati doppu à a battaglia e chi si trovani avà indebuliti e ind'u fiori di l'anni ?
Femmula detta, c'è par st'omi novi, l'attichju di u spaventu par via di i forzi soi e di i sò dibulezzi.
Digu di a più parti d'eddi. Arresta sempri, di sicuru, uni pocchi, una minuranza, chi si cuntentani e à chi un vali d'imparà.
A maiò parti t'ha l'attichju di u spaventu e si creda capaci di campacci o di moracci com'à l'altri : un ha tantu turmentu à dacci a prova. Un c'è altra vera raghjò à u cuntinuu accordu di ciò chi si chjama, doppu, "martiriu" e "sacrifiziu". Un li pudeti dà prova di u spaventu.
Un aveti più tandu cà a parodda ; ma l'amichi vostri, tombi in fiancu à voi, un erani eddi, amichi cù quiddi ancu quali, avà, parleti ;  u mustruosu incantu chi cambia st'affizioni vivi in putricheghju, un la poni cunnoscia ; u maceddu di i corpi, a guffezza di i bracci e di i ghjambi mozzi è partuta in fumi e s'è persa, muta, muta e piglia fondu cù vint'anni di parti cutidiani di criaturi freschi, novi, sani, beddi cum'è sò beddi i soldi novi. Una volta a guerra compia, truvareti un guerciu, uni stroppiu facciasciappata, un braccimozzu, un sciancu; unu sopr'à deci, gazatu, vint'anni doppu un n'arresta più cà unu sopr'à dui centu ; un si ni vedi più, oramai provi, un ci n'è più. L'horreur s'efface."*

Ma un ci semi à ghjà...


*Da : Jean Giono, Lettre aux paysans sur la pauvreté et la paix, Écrits pacifistes, Gallimard, 1938.

19/09/14

Σιγά μην κλάψω, σιγά μη φοβηθώ

Un aghju da micca da piegna,
Un aghju nudda da tema,
U mondu è divintatu tamanta prighjò
Ed eiu à circà comu à fà 
À strappà sti cateni.
Culandà t'aghju un postu,
Un postu chi m'aspetta,
Culandà c'è un pinzu 
Altu, altu e ci si voli à ghjugna
Eccu parchi, à u più altu, stendu dinò i mani
Par piglià, da i steddi luccichenti, qualchi pezzu di lumi
Eiu, un possu stà cuì, chi m'aghju da stuffà, 
Cù tutta sta miseria e tutta sta pena umana.

In mimoria di Pavlos Fyssas, sò i soi, i paroddi.

Antecristu

Ci vuliva à tena e tena a posizioni. 
Tandu Petru s'è missu à cantà :
A l’indà sott'à un monti,
Mezu à middi omi tristi
In sti tempi d'antecristu
U canoni tira d'un ponti.

18/09/14

Cumières-Le-Mort-Homme...

"Le 141esimu reste aux avants postes* dont la mission est de tenir a tout prix la ligne de résistance."**
D'Argonne i Cumarioti , ***
Si sà,
Ci sò grandi pattrioti,
Les magasins Lebegue et Bonvalet,
Nous ont servi, ce jour, et à boire et à manger.

(Beddi paesi di bord' di fiumi.)

*N di l'A, da culanda di a Marna, longu, longu u fiumi.
**Da, Journal de marche du 141 e RI, op cit.
*** da Cumariots, nomi di quiddi di u paesi di Cumières, da Wikipedia.



Oghji 17 di sittembri 1914

"L'ennemi bombarde violemment la lisière du Bois de la Montagne. Bivouac sur les emplacements de combat."* 

A battaglia di a fruntiera a chjamavani cusì: Bar le Duc, Reims, l'Aigle... In agna puntu un mortu, d'una ligna da Belfort à ghjunghja à Amiens.
E i morti accantu à i vivi... Segnu di fratiddenza ?
Ghjaseppu C. Sargenti di u 103esimu d'infantaria, era cascatu à l'Aigle e mubilizatu in Parighji.
Mi purtava 4 anni, u tintu.

*Journaux des marches et des opérations, op cit.

Da: memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr , op cit.

17/09/14

Vassincourt morne plaine

Vassincourt, (tout près de l'Argonne)
Un carrughju in Vassincourt (Meuse), stu spitaculu è quiddu chi nò t'avemi agna ghjornu quandi attravirsemi i paesi di u circondu. Paesi da u numicu bumbardati.
S'hani spiantatu tuttu.
Carta scritta da un certu Florent Bejeau, datata da u 29 di ghjunghju 1915



16/09/14

G_d dunqua

A voci è debuli.
Arrighitu,
A canzona più cà bedda :
È un blues
D'un omu invernaghitu :
A sceglia :
Megliu à tumbà un omu
O à cambià un usu ?
Cambià usu :
Rima cun blues !
Dieuze, Tulles, Dresde,
Hiroshima, Palestina...
Vi tengu in grand'estimu.
Menu o più,
T'eti tutti u listessu mal'destinu...
Popular problems.

I saw some people starving
There was murder, there was rape
Their villages were burning
They were trying to escape
I couldn’t meet their glances
I was staring at my shoes
It was acid, it was tragic
It was almost like the blues.

I have to die a little
Between each murderous thought
And when I’m finished thinking
I have to die a lot
There’s torture and there’s killing
There’s all my bad reviews
The war, the children missing
Lord, it’s almost like the blues

Da senta, da Leonard Cohen, It's almost like the blues.
https://m.youtube.com/watch?v=szYrXzEi0cg

Lagni bastiacci

A v'aghju detta, Antoni u Bastiacciu era dilicatu e altru...
A u fà di u ghjornu Mamilianu s'era trovu presu in un ciottulu d'acqua, d'un metru di prunfundezza, à l'orlu di i ligni tra l'alimani e noi.
Comu sarà ch'eddu s'era trovu in quidda trappula, andeti voi à sapè ? C'era, c'era !
Ci vuliva à cacciaddu da cui. Eiu e Petru ci purtetimi vulintarii. E mossimi à circaddu. Fossi fossi prima pò à découvert, doppu, à strascinera. I tiri putenti d'altiglieria ci permissimi di passà senza mancu essa visti da nimu. Piuviva una massa d'acciaghju da u celu e ci pariva chi qualchi deu Gregu o Turcu si fussi missu in una furia nera.
Timpistava e altru...
Ghjunti à l'altezza di Mamilianu, Petru u pigliò e strignenddu lu i tracoddi d'una manu ferma u cacciò fora, fenduli veda a strada à suvità à raghjunghja i nostri ligni.
Ghjunti à l'ascosu ci truvetimi cù Antoni u Bastiacciu. Antoni era cuntentu di vedaci, ma tronchju appena, dissi : "Chi bedda scianza o Mamilià che tu t'hai avutu, tu. Un la vogliu dì, ma parò a digu listessu : ma come tu sè goffu !"
Petru u Cuttulesu s'era fattu minacciosu : "Dighjà !.. O, o balalò !" A sintenza era corta ma l'era bastata à fassi capiscia d'Antoni. Mamiglianu eddu, suffiava, chi a si era corsa brutta. Ancu assai ch'avivami riisciutu à cacciaddu da cuì, sains et saufs.
Un erami cà un pugnu di corsi e c'era subitu, subitu, nata a bisbiglia, par nudda : "È piuvitu sta mane (...) e sò d'argentu e punte di l'alive (...) si diciaria che l'aria sente u meli (...) è cume una candella sempre accesa, brusgia davanti à voi lu me amore*."

*Amore, cantata da A Ciosi.

15/09/14

Vinaccia

A sera, emi strappatu a trava.
Sborgna di vinaccia.
U mali di corpu, a mani, s'era fattu pena di capu.

Razioni cuttulesa

È stata una bedda ghjurnata : eru fiaccu, indibulitu, mortu ! Frusciu e turcineddi, turcineddi, rucceri e frusciu. Un tinivu mancu più arritu.
Magnavami sti buati di singe, spesia di carri budita di cunserva. Biscuttini e singe, singe e biscuttini : "Je t'exempte pour la journée" ha dettu u Major.
Quandu Petru u Cuttulesu l'ha sappiuta, si è piigatu in dui, ha fattu u malatu ed è andatu anch'eddu à veda u Major. 
À chi u vidiva, u si pinsava ancu più malatu cà mè !
Comedianti !

14/09/14

Maladì vogliu...

Eme-Eme a sera s'era missu à cantà un virsettu d'una donna di i sò locchi* :

Maladì vogliu le legi
Maladì vogliu l'editti
Chi sopra sti giuvanotti
Ci piglianu sti dritti
À l'età di vintun'annu
Li facienu andà custritti

Maladì vogliu le legi
Quelle di Napuleone
Percosa sti giuvanotti
Senza nissuna ragione
À l'età di vintun'anni
Tiranu la cunscrizzione

Partite lu miò culombu
Andate e state cuntentu
Matrimoniu un si ne face
Senza lu vostru accunsentu
Eu per la vostra personna
Ne aghju ricusatu centu.

*di Gavignanu in u Rustinu, publicatu in Le chant corse, p 96, Mathieu Ambrosi, 1936.

Oghji, 14 di sittembri 1914

Dumenicuantoni era di a me classa. È statu "tombu à u numicu" oghji. 
Era anc'eddu cum'à me ind'a Marna, si tinivani à cinquanta chilometri appena di i nostri pusizioni. Era ind'a culuniali. È mortu sott'à un focu d'artiglieria.
Puvarettu.
Da: memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr , op cit.


13/09/14

I corsi di u 141 esimu

Ancu i corsi ci capiscivami.
Certu, Olive era un amicu, un veru. Ma ci vuliva fà uni sforzu ancun'eddu, era cusì, chi vuleti.
À culmà i perditi, l'uffiziali avivani decisu di virsà un battaglioni di ghjovani freschi, freschi à rinfurzà e aghjustà a nostra truppa.
À mezu à tutti sti ghjuvanotti, pronti à scoppra i trabulamenti maiò di sta guerra, guerra chi oramai era meia, c'erani tre corsi.
Unu era d'Orange Mamilianu u Murianincu dettu "Citrò" da Talmasca, chi ind'a eddu l'arancii i chjamavani cusì. Quiddi ch'erani ghjunti ancun'eddu, stu Citrò, u chjamavani "Eme-Eme". Un Eme pà Mamilianu, un Eme pà Moriani.
"Eme-Eme", dimmi cusì, era simpaticu e chjuccu d'altura, capeddi biondi guasgi, guasgi bianchi, era un omu d'energia. Pariva tuttu un salticchjulu prontu sempri à spiccà qualchi saltu à l'assaltu di un si sà chi ni...
C'era ancu u sò cuntrariu : Petru u Cuttulesu, longu, longu, faticatu, a peddi nera e ingurcipulita chi pariva quidda di i furmaglii secchi di zia Minnia d'Antonsgiò. Petru era calmu e dolci, forza un poccu tranchju, appena. Sappiva ciò ch'eddu un vuliva e sapiva, massimu, ciò ch'eddu vuliva eddu, soppr'à tuttu : era di pudè scappà da cuì e vultassine in "paiesi" (sic). Surtiva da u bateddu chi viniva d'in Corsica quandu i giandarmi u s'hani pigliatu e purtatu cuici. Cusì fù fattu.
U terzu era cittadinu, Antoni u Bastiacciu : O gattu ! Un aviviva vistu nudda ma diciva chi i toilettes puzzavani, chi st'omi chi stavani ancun'eddu, erani brutti.
Diciva, diciva. Ni diciva... ancu troppu.
A vita un era di i fatti. A vita, a meia, era fatta di scontri. Un era micca quista a me vita : battaglii, e contri-battaglii. Poccu à poccu m'avvinivu chi a me vita un era cà di scontri.
I fatti, eddi vinivani appressu puru ch'eddi fussini bombi o trabulamenti...
Puvaretti corsi di u 141 esimu.

Le bois du père Bœuf

U 13 di sittembri di u 14,

Ancu megu c'era un certu Zephirin B., mortu u 10, pò u sargenti André C. mortu u lindumani. L'aghju cunnisciuti appennaredda. Ùn n'avivani mancu trent'anni. E s'astri, listessa...

"Les pertes subies par le 141e R.I. pendant les trois journées des 9, 10 et 11 Septembre (Combats de LISLE DE BARROIS*) se chiffrent ainsi :
Tués       :   16
Blessés    :   128 
(Dont 2 Officiers Capitaine Coquet, St/Lieut. Mariaux)
Disparus :    29
---------------------
TOTAL       173"

http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr

*NdL'A : à la lisière du Bois du père Bœuf.

Vaghjimi

O sunghjozzi longhi
Da viulini
Vaghjimeschi
Mi strappetti lu cori,
Fastidiosu
Languori.

Palidu affanatu
Sò di cera, quand'edda
Sonna l'ora

M'arricordu ancu sempri,
I nostri ghjorni antichi,
E piengu ;

Mi ne vogu
À lu ventu crudeli
Chi mi porta
Da cuì e da culanda,
Leccu,
Cum'è
La cascia secca.

Libara traduzzioni di Chanson d'automne, Verlaine.
Cf. Baratti, Un échange de commentaires sur la traduction de la poésie, Isule literarie, p 279, Textes réunis par Ghjacumu Thiers. Albiana-CCU-BU-IITM, 2003.

12/09/14

Novi

Bataille de la Marne, 6 au 12 septembre 1914:

Novi uffiziali tombi, novi fossi, novi croci.
Talmasca, aviva scrittu nantu à una tavuletta cù un bastuncinu di calcinedda : 

CAMPAGNE 1914
Hommage aux soldats
Morts au
CHAMP D'HONNEUR

Sogni di perli

O li me sogni o li me danni...
O felì, o cararedda !
Cum'è un gigliu à mezu à cardi, si tiniva Mariastedda. Era fatta à lu pineddu, tali à un fiori dilicatu, o lu divin'amor e cusi bedda e tuttu à me didicatu, Purtavi su li tò spaddi, una cuddana di i middi steddi.
Frisgiata e rosa pampana, perli pieni li capeddi.
Regina di i me notti, perla à meza à i perli, se tu voli, sempri felici saremi...

Publicità Cadum, 
1914, G Vix
Ditagliu


Carca d'oru e di perli,
Carca di merci e panni,
Li veli son' di brucardu,
Venuti da mari indà ni,
Lu timoni d'oru finu,
Cun lavori li più rari

Nanna di Talannu, citatu da M Ambrosi, La Chanson Corse, 1936


11/09/14

Citazioni 38

"Quandi a petra è tirata un si cummanda più."
A petra era altra cà stata tirata.
Era stata tirata, turrata, ritirata, fabricata in massa...
A petra un era petra, sta volta era di piombu.
Ma è listessu.

Sgiotti

Pinsà, pinsava à u paesi, à mamma, à i mei, à a roppa.
Quali ci sarà oghji à mugna agna sera, agna matina. À manià u tavarolu, à fà casgiu e brocciu, à nittà paghjoli e tavulonu...
Francescamaria, me suredda ? Ghjilormu me frateddu, u chjuccu ?
À a prussima lettera, dumandaraghju cum'eddi s'arragnani.

Corbellini François

10/09/14

Clairon

Riposu ci n'era poccu, ma u ghjornu emi fattu pò a siesta.
U trumbittonu ci sviglieti e Talmasca ci canteti :

Debout les bleus, la guerre est finie,
Rassemblement pour la théorie,
Laissez dormir ces pauvres soldats,
Qui partiront peut-être au combat !

(Era cuntenti u tipu, chi li piacciva à tarruccaci.)



Fà l'anima ubbidiscia...

"Tali è l'ordinamentu di a battaglia, agnunu custringhji l'altru a spada posta ind'a spina di quiddu chi li sta davanti, sintendusi anch'eddu una punta acuta indi i sò costi; cusì, nimu pò sapè s'eddu un è micca una pauraccia tamanta chi parti à l'assaltu. 
L'unica e sola cunsulazioni saria d'ammirà, sciaccamanà e fà l'evviva à i vincitori; ma u visu di a guerra, eddu, un è toccu comu omu a si pudaria pinsà. Un ci si pò leghja. E tema u pinsà."(1)

"En vertu de la discipline une sorte de contrat est passé (...) il ne suffit pas au chef de lier les exécutants par une obéissance impersonnelle. C'est dans leurs âmes qu'il faut imprimer sa marque vivante."(2)


(1) Da : Alain, Mars ou la guerre jugée, cité par O Leboyer, Penser le sentiment de confiance dans l'armée, IRSEM 2013 in : http://www.defense.gouv.fr
(2) Général de Gaulle, Le fil de l'épée, p 186, Berger Levrault, Paris, 1932, ibid.

08/09/14

Mi manca (12)

Marie Stella

Paroddi

Aghju scrittu  à Maristedda chi tuttu andava, pà u megliu, chi nò erami bè, ch'un avivu bisognu di nient'altru cà di i sò carti pustali e di i soi, i paroddi.


Visita

O chi notti e chi frettu, eru cutratu.
Sta mani fala a spunzina. U tempu cambia, ha da piovi mi pari.
Arriti à quattru ori. Cafè micca, ci hani dattu una suppa di granu.
Muvimi.
Ci hanni dattu à purtà tuttu ciò chi si pudiva purtà. Suvitemi u 173 esimu chi s'arresta eddu in Vouthon, ind'a Meuse, vicinu à Domremy.
Noi altri trinchemi à dritta e cuntinuemi. Strada faccendu truvemi una batteria d'artiglieria, nostra, chi era stata bumbardata. L'artiglieri sò tutti morti, i cavaddi listessi.
A truppa è faticata.
Una pulvariccia ci copra, purtata da u ventu.
Franchemi à Pagny la Blanche Côte, c'infattemi culà à Olive cù Jeannot Grimpier.
Truvemi un'ustaria, ci arristemi à magnà e magnemi, pò, oh !
U regimentu passa. Erami noi, à ricutà uni pocchi di buttiglii di quidda birra ch'eddi faccini cuì.
L'alimani avanzani e ci turmentani.
Par l'abitanti è u scappa scappa generali. Una squadra di giandarmi passa, ci ordonnani di raghjunghja un nostru regimentu, ci minacciani, chi o sinò, ci passemi...
Vogu doppu à a visita, spirendu ch'eddi mi truvessini qualcosa, d'un avè à purtà sti saccacci, chi pesani tantu.
Ghjunti à Houdelaincourt pigliemi u trenu par i circondi di Bar le Duc, beddu paesi (!)
Bonne nuit.

D'appressu à u ghjurnali d'Henri Flamant, scrittu u 6 di sittembri 1914, publicatu in "Rue 89".

07/09/14

Très cher

M'ha scrittu oghji Maristedda. Ha scrittu :

Très cher Sarrà,

Si je vous disais que vous me manquez, le croiriez-vous ?
Vous me manquez. 
S'il vous plait prenez grand soin de vous.
À bientôt de vous lire.

Marie Stella

Ps: Dites-moi vite, dans votre prochaine lettre, ce dont vous manquez, je vous ferai, sans faute, quelque colis.

Isiè, ha dettu "très cher...". 
"Très cher", saria "carissimu" ?
In più, nantu a carta c'era scrittu "Ne m'oubliez pas", iè. È un segnu, nò ?
Un l'aghju mancu fatta veda à Talmasca.

Ciò che nò simu (2)

Semi disgraziati sminticaghjoli (amnesichi sminticoni).
Vai chi a prussima volta...

06/09/14

Peghj-e-megliu

Ind'u 173 esimu, Ricci s'era trovu un amicu carrughjinu, aiaccinu anch'eddu, di u San Carlu.
Un sogu s'eddu era statu mattu innanzu o s'edd'era sta...brutta... guerra à aveddu mattalasciatu.
Ma u fattu era, ch'eddu un facciva ch'à di dì : "Peghju è, megliu è ! Peghju è, megliu è !"
Ricci schirzosu, ancun'antru : "E tu o Trampò (chi Tramponi si chjamava) chi ni dici, tu ?"
"Di chi ?"
"Di tuttu !"
"Tandu diciaraghju eiu : Peghju è, megliu è !"
L'hani chjamatu subitu : "Peghjemegliu".
E s'amusavani cusi cun'eddu, puvarettu.

U peghju ?
Un crergu ch'eddi fussini statu i tiri, o i bumbardamenti d'artiglieria.
Ne mancu l'alimani cu li sò baianetti o cu li sò carichi di a cavaglieria, S'arrimbavani anch'eddi.
Un erani mancu i ziffuleddi di l'uffiziali chi chjurlavani quand'eddi ci cantavani à l'assaut.
U peghju, erani i morti chi ci stavani accantu.
A puzza di a morti c'impiiva nasi, pulmoni e sogni. Durmivami ancun'edda, ci arrizavami cun'edda.
Ancun'edda, noi altri, stavami arritti, sempri vivi.

U megliu ?
U megliu un era ancu da vena...

Cundizioni

Ha dettu u tipu un ghjornu : "U pessimismu è unica e sola cundizioni nicissaria par essa ottimistu."

5 di sittembri 1914

2 ori di mani.
Sentu una boci e pò parecchji...
Parlani una lingua chi cunnoscu, eiu : Sò quiddi di u 173 esimu chi ghjungnani à cantunnà cui, à Vezelise !
Vogu e sveghju à Talmasca e à Ricci.
"I sintiti ?"
"Mì li ! Ih ò !!!" Lampa Ricci.
"Aiò, muvimi ! Andemi à salutaddi." Dissi u Sargenti.
"Ih, ò !!!" lampedi à un antru.
141 esimu e 173 esimu, insemi...

Mariana

À 6 ori, rassemblement, passemi davanti à un monument.
In tarra, quatru cannoni, unu par puntu cardinali.
Annantu a sò basa, alta à un metru o più, una vergina ripublicana, dritta, dritta e lancia in manu.
Scrittu nantu a petra sti pocchi paroddi : "Souvenir francais, aux enfants du canton de Vezelise morts pour la Patrie 1813-1870-71."
Aghju capitu.
Un di sti ghjorni, ci farani, in paesi, un monumenti : "Aux enfants des Petri Rossi morts pour la France".
Mariana, mucchju francesu ?

Monumenti in Vezelise



05/09/14

Eve 1914

A guerra un è da Diu. E pò nun è lizzioni,
Nun pò essa chjamata divina punizioni.
A guerra è u fattu di l'omi.
Omi tinti e persi tra reificazioni e pur'alienazioni.
A guerra è di l'omi. Di quiddi chi ci guvernani tonti,
Di l'omi, ancu più matti, cum'à me, sempri pronti.

A tarra ci nutriscia, certi volti si vindica.
Tandu a sò brama di sangui si facci infinita,
Bocchisecca, sughjisangui, fai oghji la tò chjama,
Apri avà i tò bracci, fà tombi. Nostri corpi richjama !

In un scorru di u mondu, u pueta cantava :
"Heureux ceux qui sont morts pour la terre charnelle,
Mais pourvu que ce fût dans une juste guerre.
Heureux ceux qui sont morts pour quatre coins de terre.
Heureux ceux qui sont morts d'une mort solennelle."*
Dih, dih, dih !..
Minotorru immondu a sò morti lagnava.


*Ch Peguy, Eve 1913.

Paci

Sace rague chjisuguisan gire Cipa

04/09/14

Tra fami e appittitu

Avivami da dì : "Torra à Vezelise ch'è un beddu paesi !"*

-Marchons à reculons: 
Bayon, Roville, Crantenois, Haroué, Tatonville, Quevilloncourt. (Certi nomi, vi ghjurgu... un vi dicu. Tatonville, Roville, Naghjuunatecchjadituttistiville... Chisichjamaniville !)
-Cantonnons :
Vezelise.
-Mangeons poccu et puis dormons... poccu e micca.

Dui ori di mani, a fatica !
Dumani sarà un antru ghjornu. Dumani, sì.


*(Dicu cusi chi, erami ghjunti cui, da Marseglia guasgi un mesi fà, l'ottu d'aostu passatu, par essa precisu. Oghji l'alimani ci strignagni e ci ritiremi. Ma mugna, un ci emi micca da laccà mugna).

Silenziu (1)

Mariastedda stava mutta.
Lettara, manc'una, comu sarà ?

"U silenziu di l'Amata,
È omicidiu tranquiddu,
Ferisci senza tumbà,
Inchieta, a febra facci cuddà,
Tal un muru ghjacciatu, avanza,
Sfrascica ciò ch'eddu incontra,
Senza rumori alcunu."

Tahar Ben Jelloun, Que la blessure se ferme, Gallimard, 2012.