.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

17/06/14

U pincioni spinseratu

À pinciuloni di Roccu, lu furbu, sempri ini ritardu ! 
L'aspitavu e l'aspitavu ma anh, anh, un viniva. 
Vai chi tu, ni !
"Amicizia marsigliesi, un dura più d'un mesi"

I "bosci"

Mi n'invengu quandu quiddi ch'andavani à a scola in paesi ci cuntavani, scola fatta, i fatti di i bosci. Sapeti, sta ghjenti crudeli chi s'era impussissatu di l'Alisassa e a Lorena, nostri.

Tandu, ci vuliva senta à Ghjaccumu, e d'altri, in vena. "En vatenguerre", diciva u sgiò stitutori :

O quantu n'aghju intesu,
Di li bosci assalitori,
Lupi, neri e crudeli,
Rubanidi, traditori,
E infideli malfatori !


À ringrazià à : http://fantaisiesbergeret.free.fr

15/06/14

Finzioni animaleschi

"L'animali un è ceccu.
L'omu sì, è incapaci à veda, abbagliacatu ch'eddu è da a sò cuscienza."*
Isiè, ma qualessa ? A recta ratio o a scintilla rationis ? À sapè ?

*JL Godard, Le Monde, Culture et idées, 17/05/2014, p 5.

Abeille

Pari ch'eddi chjamessini tuttu "Abeille", cuì !
L'altra volta, a v'aghju detta erani matoni à purtà sta marca, cusì. Dopu c'è statu un battedu Abeille.
Avà, oghji, chi mi vegu passà ?
Una bedda vitturetta marcata : Savon l'Abeille. Hte Court de Payen Marseille.
O ciò chi si veda cuì, miraculi, o !

Picchja o Pà ! Più, più, più...

Maliziosu, Zi Ghjuvansantu ci aviva imparatu stu picculu ghjoccu :

Picchju stà in punta di palu,
Stuppichjeghja stoppa e spau,
Stoppa e spau un ci n'è più,
Picchju un stuppichjeghja più !!!

Pauloni uni riisciva mai, impuntava sempri e tandu diciva : "Pichju-stà-in-punta-di-palu, stuppiteghja-stoppa-e-più.. Più". 
"E, e pò m...a !"

14/06/14

È cusì...

Scorrani i ghjorni, luntanu da u paesi.
In Sardegna era una cosa, cuì è un'antra ! I miseriosi parlani una lingua com'a a meia, o guasgi. L'altri parlani marsigliesu, a risa in bocca e a parodda alta, i sgiò, eddi, parlani u francesu cu a bocca pinzuta. Ancu assai chi i giandarmi si tenani luntani.
Eiu, impargu e lasciu.
Impargu, lasciu e perdu.
È cusì...
Perdu tuttu ma t'aghju ini stacchi unipocchi di vintini e i giandarmi luntanu.
È cusì...

Sant'Antoni 1914

À l'amicu P.

Pecuri munti e chjostra bedda assistata, partivami e conducivami i nostri bandi à u Cavoni, à a capedda di Sant'Antoni.
U Santu in piazza doppu à a prucessiò, Preti Lovichi era beddu lestru à binidiscia, pecuri à miliai à a fini di a messa.
O i pistulitati, o a gioia, o cho piacè ! Salutavami à u santu. O i cavalcati, dritti, dritti nantu à muli, sameri, cavaddi com'eddi vinivani !
Certi donni partivani bisgiacca piena à panioli binidetti. In penitenza, mamma edda viniva cù zi'Annetta, a zia, a sera innanzu e stava pusata nantu à a masgera di a capedda, a notti intera, a prigà. Noi altri, ci accupavami à fà un beddu foccu. C'era una grandi devuzioni, sapeti.
Era cusi. Mamma un era tantu ghjisulana, ma facciva anch'edda cum'à a mamma e a mamona...
T'aviva u sò mandigliulu biancu e l'impiva à panioli (unu par omu, unu pà a chjostra, unu pà a stadda), u piegava e u si mittiva ind'a sò larga stacca di davanti e doppu si ni cuddava assirinata in paesi, me suredda appresu. A sera, in famiglia tumbavami un agneddu.
U ghjornu doppu, partivami pà a muntagnera.
Erani ghjorni sebbiati, ghjorni paisani, senza altru pinseru.

Rumenzula e muddizzu

L'amboscia m'aviva purtatu, sta volta, à u Service public, nettoiement, section numerò 53, quartier de la Joliette. 
Erami in dui : Martin Formingo, u carriteru, omu bravu e silenziosu, tiniva i sò cavaddi (Prune et Pêche) e marchjava capicalatu, innanzu. Eiu, scoppa in manu, rimpiazavu à Viale, malatu. Eru impiegatu à carcà a "benne". Escoubiè, rabaï-merda.
Ghjunti davanti à a porta d'un palazzu, pigliavu a cufaccia e a purtavu à a "benne" e a biutava, doppu a rimittivu in piazza.
Puzza, cu stu caldu, un vi ni dicu...
À mezzionu, finimi a turnata. Puzzicosifraciangati e beddi mustafanati, andaiami à lavassi à u robinè di u portu.





13/06/14

Brancaï

Ha piuvitu e u venti s'è calatu, ancu assai !
U ghjornu, c'è un corciu chi è passatu, barreta in capu. Era un marsigliesu, diciva a sò cantalena, cù a passioni mutta di parlà :

"Fouele oou joué quicercoi fortuno,
E crei fini couomo Brancaï,
Fouele qu voou souta la luno,
Din lou gouffre doou Garagaï !"*

Vai e tu à sapè ciò ch'eddu avarà vulsutu dì ?
"Chi cacarucho !" ha dettu, tandu, Sgeromu. Aghju pensu, eiu, chi sarà un caracusciò ?


*Da, Dictionnaire du marsellais, p 63, Edisud, 2006.

12/06/14

Jaures

Ghjuventù, ghjuventù, una volta e pò più !

O chi luccacci, o chi ventu, Madonna.
Tre ghjorni ch'eddu soffia. In paesi quand'eddu era cusì, i vecchji dicivani avà ghjunghji u Scornaboi. U chjamavani cusì. Ma un durava tantu. T'ascimiscia, mì.
In villa, vidarè, bolani, ghjurnali, stracci, carti, teguli... Tuttu ciò chi pò bulà, bola... Era u baddu di u muddizzu.
È u Mistral m'ha dettu Sgeromu, un uvrieru marsegliesu di i me anni, chi s'accuppa ancu megu à arragnà una "casematta" nantu à u portu, sottu à u Fort Saint Jean (è u nomi di u loccu). Facciu u manuali e eddu u muratori.
U ghjornu che vi digu c'era una "greva" (mancu à pinsacci : l'uvrieri un vulivani più travaglià, vi parini foli, ma è un modu di difendasi, ancu puru se, à a fini di a ghjurnata un si tocca nudda, mancu una baiocca).
"Sò i sindicati sucialisti", m'ha insignatu Sgeromu. "Sai, semi guasgi tutti sucialisti par sti locchi." (Sapetti, sucialista, com'à Antoni, u sardu).
Aghju dettu eiu : "Spiegami aghjà, u tò sucialismu."
Tandu m'ha dettu, eddu : "Ziteddu aghju intesu à parlà à Jaures, erami à Albì tandu (u nomi è quiddu d'una città), di u sò discorsu, mi n'invengu ancu sempri, e dipoi, aghju cunsirvatu u ghjurnali di quiddu ghjornu.
Ha dettu (un si pò essa cà d'accordu ancun'eddu) :

"Ma chi saria a Republica ind'una Francia muderna ? Sarà un attu maiò di fiducia.
Istituiscia a Republica saria à dì à tutti, chi l'omi à milioni, saparani scriva, da par eddi, a regula cummuna di i sò fatti ; ch'eddi saparani marità a libertà cù a leggi ; l'ordini e u muvimentu ; ch'eddi saparani cunfruntassi trà di eddi senza mancu stirpassi. Ch'eddi a si francarani da a guerra d'indrentu. Ch'eddi un cercarani mai a dittatura, treva miccidaghja, riposu maladettu e vigliaccu, anche puru ch'edda duressi poccu.
Istituiscia a Republica, è fà a chjama e à dì chi i citadini di i grandi nazioni d'avali, obligati à campassi la cu un ostinatu travagliu, avarani, parò, abbastanza tempu pà accupassi di u cummunu."*
                                                 Jaures, discours à la jeunesse, Albi, 1903



*Da : http://www.lours.org, i ringraziu.

10/06/14

I ladrunchjini

Mi n'invengu, partivami di notti à nuvuloni. Certi volti ancu appenna doppu à a scola. Partivami ad arrubà, induv'à l'altri, à quandu à chjarasgi, à quandu à meli, à peri, à uva... Tutta a frutta ci passava...
U fattu maiò era l'arrubera. Una volta, tecchji com'à purceddi che nò erami, chjamavami, à faddu biscà, u patroni.
O i brioni, ci vuliva à senta pà sti cuddetti, trenta ziteddi, inariulati e dispitosi, mughjà : "À l'uva, à l'uva... O Lucià, à l'uva !!!" 

In casa di u ladru, un andà à rubà !
"Di siguru a vostra a leggi, o Signori, punisci u ladrà, leggi scritta ind'u cori di l'omi, chi nun basta à sfassà l'inghjustizia. Quali sarà u ladru à lascissi arrubà ?! À u riccu un li cunveni micca a scusa di a miseria. Che vulia, eiu, cummetta arrubeccia... u feci ancu senza essa miseriosu : o forza sì, povaru eru, ma povaru di ghjustizia, ch'avivu a noia, ed eru carcu e stracarcu à iniquitai. Rubai ciò ch'avivu in bundanza, ancu di più bona qualitai, e di fatti nun era pà appruffitani ch'aghju vulsutu arrubà, ma era pà u furtu stessu.
Era pà u peccatu. 
C'era un arburu, un peru, vicinu à a nostra vigna, carcu à frutti micca tanti beddi à a vista, ne mancu à u sapori. Erami di notti, una notti scura, e nò altri ghjovani banditi ci amusavami par ssi stradi, cu l'abitudina infama : e ci n'andaimi à scota l'alburu e à purtacci via tutti i peri. Ci ne caricaimi una quantità tamanta, ma micca à fassini una tichjata, ma pà ghjittaddi à i porchi - e ancu se ne paspaimi qualchi d'una - fù solu pà tastà u gustu di a cosa pruibita. 
Eccu u me cori, Idiu, eccu u cori che ind'u fondu di u fondu ha suscitatu a tò pietà. E questu cori avà ti devi dì ciò ch'eddu andava à circà in quiddi fondi : vulivu fà una gattivezza gratuita, senza avè altra raghjò cà quidda di fà mali. Brutta malizia, t'aghju amata : aghju amatu la me perdita, u mancà, e micca pà via di questa mancanza, innò. È a meia a mancanza stessa ch'aghju amatu. O anima vergugnosa chi aveti lasciatu u vostru fondamentu, pà a sò ruvina, nun circavati ind'a bruttura cà u desideriu di u bruttu stessu e basta."
AGUSTINU (354-430 DàC), Confessioni, II, 4 e 5.

Pera : Paul Cezanne 1873 (ditagliu)
Museu di L'orangerie, Parighji.

08/06/14

Sustine et abstine

A dumenica ch'e vi dicu, stavami senza travagliu, à piscà nantu à lu molu.
Erami eiu, Marcello u nabulitanu dettu Maru e Roccu. 
Tandu Roccu : "Sintiti o zittè : Sapeti, ci voli à fà l'ortu, massimu quandi a tarra è bedda !" Diciva sempri, saviu, saviu, Marcu di i Vulataghji. 
"Umbeh, tamanta truvata !!! Massimu quandu eddu c'è l'acqua !" aghjustò schirzosu, Maru, in ridendu.
"Ci voli à fà l'ortu ancu i sò vichi dritti, fà contu di a sarrenda, e coglia i frutti quandu eddi sò maturi..."
"Ma chi senzu t'avarà sta fola ? Un vegu micca." Dissi Maru.
Roccu : "Vi cuntedu a storia tale ch'edda mi fù cuntata da zi Purglionu, guasgi vint'anni fà." 
Tandu eiu : "E, induva, eddu, stava stu zi Purglionu, che tu dici, tu ?"
Roccu :"À a barriera."
Eiu : "Qualcosa c'è."

05/06/14

Un bateddu chi passa...

"Oghji è Sant'Erimu", m'ha dettu Roccu.
M'è parsu tristu e scuraghjitu, e pò ha turratu à dì :"È festa in Aiacciu, sai, mì !"
Parò u batteddu d'arimani semi ghjunti à carcaddu.
Ed è partutu par Bastia m'è guasgi vinuta a voglia di cuddà e parta.
Poi, s'alluntanò à l'abbruccà...

"Vicinu à u mari, 
Annantu à un scogliu, 
Quandu mi mettu à pinsà, 
Mi digu sempri cosa vogliu, 
Frà menu à questa umanità, 
Ma se vegu passà luntanu,
Un bateddu chi và qualà, 
Mandigliu in manu, 
Chjamu in vannu, 
E lu bateddu si ne và..." 
(Cantata da A. Ciosi)

04/06/14

A ghjustificazioni

Chi ci sarà à ghjustificà u prisenti ?
U passatu o l'avvena ?
"L'avvena !" ha dettu u tipu, à u tantu t'ha a raghjò (!)

03/06/14

Ma ellu...

A mani à bon'ora sò statu "ambosciatu" (veni à dì ch'avivu u travagliu pà a ghjurnata, mireti !).
Sta volta ci vuliva à carcà un bateddu à mattoni e à teguli marcati d'un'apa e scritti : "abeille".
Pisavani, ma ci vuliva à fà ciò chi i sameri un pudivani micca fà.
Chi vuleti, è cusi.
A squadra era cumposta di tagliani, di nabulitani e c'eru eiu e un aghjaccinu. Roccu si chjamava. U sò parlà era pienu e colmu à "Ghi", à "Mì, lu", à "Ma ellu...".
"Ghi, ma ellu, a sà ch'in Aiacciu, i chjarisgi son' maturi, ghi, ma ellu..."
Uhh i me arrechji ! Mi pariva d'essa ind'u San Carlu.
Infini chi Roccu t'aviva una passionni. Era a passioni di a vittura. E bruu, e bruu a sera mi dici : "Ghi, sai, ghi a più bella vittura, in quantu à mè, è a Torpedò !"
"A chi, ni ?"
"A Torpedò, Unic ! Tè fighjula sta fotografia e vedi un pò !"
E tandu cacciò un pizzateddu di carta piigata d'un ghjurnali, cu u sò beddu disegnu :


A v'aghju detta aghju un poccu imparatu u francesu cù u sgiò Santiunacci e pruvavu à capiscia : "Cù una vittura Unic si fà chilometri à migliai ... senza tuccà una chjavi... senza mancu  ristrigna un ècrou, un ecrù, un eccu rù ???"
"O Rò chi saria un ècrou ?"
"Ghi, chi ni sogu eiu ? Dumanda à un meccanicu !"
Aghju pinsatu : "T'ha a raghjò Roccu, ci vudaria à truvà à u me cuccinu Matteu o forza, u babbu Petru... A mea a passioni è quidda di u paesi. Chi tanti vitturi, vitturetti o vitturoni, chi vuleti, è cusì."

31/05/14

Citazioni 34

Aspitavu e aspitavu, tandu aghu intesu :
"Tuttu principiu ghjunghji à una fini !"* ancu assai !

*À ringrazià à Agnulughjuvanni, 87 anni, di Pietralba, Dite a vostra, RCFM, 6 di sittembri 2013.

30/05/14

Scianza... e diccia.

Silcani m'ha pagatu u caffè (è Paulu du cugnomi).
Ci semi trovi in un carrughjucciu vicinu, un poccu darretu à u portu.
In villa, un ci andavu micca à u caffè.
Sì, una volta, tre anni fà, quand'e faccivu u serviziu in Bunifaziu. Mi n'invengu, a sera, ci sò nati i colpi : vagamastri bastiacci contru ad aghjaccini e bunifazinchi à mezu (dimmi cusì,  ben' che un fussimi micca citadini). Ci semi lampati e oh, piuvivani i colpi. Mi n'è ghjuntu unu in manu e...
Infini chi, aghju bittu u caffè ancu Paulu u villanuvincu. Mumentu raru.
Era guasgi com'ind'a Agnulughjuvanni, tre o quattru toli, ottu carreghi, un cascitoni pà tena buttiglii e tabacu.
Paulu m'ha dettu ch'in Corsica un c'era statu manera par eddu à truvà un travagliu. Erani quindici di famiglia, u babbu era statu fertu à a guerra di u settanta, era frimatu sciancu e li viniva mali ad andà apressu à i sgiotti cusì... Facci ch'eddu è statu eddu, u sicondu à u suvità i passi di a suredda maiò, cuì, in Marseglia.
Erani cinqui anni ch'era guardianu culà à u portu. Era cuntenti, a paga agni mesu e tuccava à quandu un figateddu, à quandu una libbra di farina castagnina chi c'era massi corsi à sbarcà cuì e ch'eddu rindiva "massi servizi" com'eddu m'ha dettu. M'ha dettu dinò, chi l'altru ghjornu l'hani dattu un cusciottu di caprettu...
Ha dettu : "T'aghju a scianza !"
Eiu : "A chi ni ?"
Tandu eddu : "A scianza, a diccia !"
Aghju pruvatu à dumandà : "O Pà, cunnisciariati una famiglia Zupinti di i Petri Rossi, detti di i Salvi ? U babbu è un certu Petru, meccanicu, e u figliolu, t'avarà, sedici o diciasetti anni, si chjama Matteu ? Semi parenti."
"Umbhè ?!" feci u villanuvincu, "dumandaraghju..."
E vultami insemi à u molu.
Paulu à vighjà à i sò limiti ed eiu à prisintami à l'imboscia.
Eru cuntentu.


U baru induv'a nò semi andati.

Pidocchju ind'a farina

Ma quali sarà u tontu ad avè invintatu stu pruverbiu scemu, dittemi aghjà : "Un si pò fà pani senza farina" ?
V'assigurgu u cuntrariu : stessu ind'a farina, pani un ni faccivu micca.
Mi pariva piuttostu à essa pidocchju ind'a farina, sì !
Eru stesu, durmivu, nuttavu ind'a farina... quandu u guardianu di u portu m'ha svighjatu. E m'ha cacciatu fora.
Mi scuzzulava, di a sò brutta guardatura, mi facciva l'incisa. Tandu eiu : "Pianu, fà pianu, chju la Madonna !"
Tandu eddu : "O masciu, sè corsu ?"
Eiu: "E alora ?"
"Alora, alora! Sò corsu anch'eiu ! E d'induva sei ?"
"Di i Petri Rossi."
"Eiu sogu di i Sicani, Sicani di a Villanova , alora semi guasgi vicini, guasgi parenti ! Aiò, veni ancu megu, ti pagu u caffè, t'haia fami ?... Aiòci ni."



Disertori

Mi pariva tuttu essa à disertori à mezu à u campu di battaglia.
Prima à circà qualchi paisanu spatriatu cum'à me, mi ci vuliva à truvà un travagliu. Un mi m'eti micca à da creda ma, mi sogu prinsintatu, sarani statu cinqui ori di mani à l'imboscia* com'eddi diciani. T'avivu pocchi paroddi ma mi sogu fattu capiscia.
M'hani pigliatu, ancu sei altri, à scarcà un bateddu di... suvaru, mancu
à didda !!! Parò, u fattu è veru !


À meziornu avivami compiu e semi partuti à pedi, à darretu à i carioli ind'a Berthon e Delibes, (à l'entrépot dé léoujé estranylé**, pà quiddi chi cunnoscini).
Culà emi scarcatu più di sei centu baddoti di sciapi di suvaru beddi ligati e marcati sia BDM, sia BDE.
Sempri cu u sgiò direttori, capeddu biancu in capu e à dossu à noi altri cù i sò "Zò, zò !" (vena à dì ind'u sò parlà :"Aiò, aiò"). Fetti contu ch'eddu ci pigliva pà bestii. Ah, pisava più eddu cà i sciapi !
À sett'ori, erami vultati à u molu cù un francu, par omu, ind'i stacchi. Pò, ghjunti soppra piazza, c'era una donna chi vindiva piatti di a suppa calda, Simona si chjamava. Ci semi magnatu un aziminu cu u pani seccu e agliatu (3 soldi). U chjamani "bughja-bassa*** o un'affari cusì"(?) È bona e più cà bona, è nutritiva, mì.
Un aghju guasgi parlatu ancu nimu chi ci capiscivami poccu e micca, vinarà.
Tandu aghju pinsatu à i mei, à Antoni e à Natali, trem'in dui persi ind'una suvariccia corsa, tinti che nò semi...
Dumani sarà un antru ghjornu.


*embauche.
**magazenu di suvaru stragneru.
***bouillabaisse (aziminu).

29/05/14

Ini rè mal'animu si bolintà ghjuv'à tè !

Eru cuì à mezu à un mondu scunnisciutu.
Ci vuliva à truvà u me cuccinu Matteu di i Salvi e i soi. Matteu aviva suvitatu ghjovanu, ghjovanu u babbu, sarani deci anni. Petru, u babbu, facciva u stazzunaghju in paesi e s'era truvatu una piazza cuì, in Marseglia : era meccanicu (s'accuppava di miccanica o chi ni sogu eiu ?)
Ma comu fà à truvaddi à mezu à sta ghjenti ?
D'un colpu m'è vinutu in menti stu passu ch'eddu diciva sempri Peppu Mori, rassignatu : "Canta che ti passa".
U ghjornu ha dettu cusì davanti à preti Lovichi, accupatu à curà à Ghjuvanpetru chi si era pistatu  u dittu mignulu cu una petra. Tandu, u preti ha dettu : "E a sà tu, o Pè, comu eddi dicivani i latini à dì ciò che tu dici ?  In re mala animo si bono utare, adiuvat !" Mi n'invengu ancu sempri chi, doppu quand'eddu passava à Peppu, sbrisgiavami u preti e facciavami : "Ini rè mal'animu si bolintà ghjuv'à tè !"
Ci imparava preti Lovichi, c'imparava.

27/05/14

RF

U pattu era chjaru ancu u capitanu di u bateddu chi m'aviva purtatu cui ci, da Purtivecchju.
Ci vuliva à pagaddusi 10 franchi agni mesu, e cusì par sei mesi.
Ma sapeti à truvà 10 franchi !

Francu 1914 dà www.cgv.com

Mi manca (4)


Mi manca à mamma, me suredda e lu me frateddu. Mi manca à Natali cù li sò fantasii. Mi manca à Antò Sgè, u pruffissori. Mi manca, à dinò u me agliaghju, ma quista, l'aghju dighjà detta. E pò, i me sgiotti e u me ghjaccaru Baroni, l'amichi di Rossi Suprani.

Mi mancani i me locchi : A Falcunaghja, a Petra Albedda, U Chjosu Cummunu, a Rundinaghja, u Matrali, à Petra Mala,... Tutti sti locchi e massimu la ghjenti, a nostra, ben intesu, e ancu l'adori di a tarra doppu à una bedda piuvita, l'adori di a suppa, di u prisutu... (Uh, fami vecchja...)
U restu...

E pò, pinsà

Pinsavu :

Ind'u frastornu
À foccu spentu,
Parti un ghjornu
E mi ne pentu,
Se ci ritornu,
Morgu cuntentu !

26/05/14

Farina nantu à lu molu...

Mi sò trovu una bedda massa di sacchi, soffici, sbarcati da pocu (à l'adori erani sacchi di farina di granu). Anantu à agni saccu c'era scrittu di rossu "Blida, dpt d'Alger".
Sarà "l'Algeri" ch'eddu m'ha dettu à Agnulumaria (partutu culà à fà u stitutori)? E, oghji colon -cum'eddu dici- riccu à milioni ?
Ficatu ind'u me piloni e beddu à l'agrottu, aghju durmitu nantu à u molu.
È cusì ch'edda è stata a me prima notti marsegliesa.
O chi ganna !

25/05/14

Brama carnale

"L'isula isuleghja.
À l'isule ùn si ghjunghje mai (...), ma à chi ci hè intrutu ci ferma incappiatu/ingabbiatu. L'Isula hè cuntattu è cumunione cù u so "Dentru", altrughjamentu par sempre à u "Fora".
Esce da l'isula ? Ma sì, u prighjuneru pò andà !... È puru tandu diventa ellu l'elementu frusteru chi circonda l'Isula Prutetta : l'Isula avà, l'ha ellu in pettu ! È a si tene..."

Ghjuvanghjaseppiu Franchi, Isule, Rigiru n° 16, 1981, p 3 e seg.

Ci sogu !

Marseglia, 26 di maghju 1914

O la ghjenti,
O la luci,
O tanti bateddi, tanti casi e tanti palazzi !
Camalli à miraculi, ropa listessa.
Marseglia tamanta città, ch'à fà u paragonu, Aghjacciu un pari mancu un paisolu :
Un si n'è mai vistu cosi cusì. Mancu à pinsacci : una Madonna à mezu à u celi.
A didda franca, un mi l'aspittava quista.


Déchargement Vieux-Port Marseille
VILALTA, Michel (1871-1942)
À ringrazià à : http://www.galeriepentcheff.fr

24/05/14

Carbuniera à mal destinu

Madre patria, addiu.
Via, Marsiglia, e patiscia d'esiliu.



Jean Baptiste Bassoul (1875-1934)
(C) Musée Fesch, Ajaccio

Chjami e pruverbii

"Megliu à avè i giandarmi appressu cà u preti innanzu", dici u pruverbiu, o Natà, a sà, eiu mi ni vogu. Un è quista una vita. Ch'hai da fà, tu, o amicu fideli ?"
"In Cuntinenti, o Sarrà, un ci possu andà eiu, ah, ah. Mi cunnoscu e mi cunnoscu. Fila tu, ch'aghju da stà cui e pò vidaremi, à u tantu scambiaraghju idea e tandu ti scrivaraghju. Fammi cunnoscia induva sarè. A sà, o Sarrà, pruverbii n'aghju anch'eiu e ti diciaraghju : Tagliami capu e pedi ma laccami induva à i mei."

23/05/14

Enfra Scilla e Caribdi

Erami à parlà d'esiliu, di mari e di bateddi, quandu Natali si messi à puetà :

"Passa la nave mia colma d'oblio
Per aspru mari, à meza notte il verno,
Enfra Scilla et Caribdi ; et al governo
Siede il signore, anzi il numicu mio.

A ciscun remo un penser prontu et rio
Che la timpesta e il fin par ch'abbi a scherno ;
La vela rompe un ventu umidu eterno
Di sospir', di speranze e di desio.

Pioggia di lagrimar, nebbia di sdegni
Bagna e rallenta le già stanche sarte,
Che son d'error con ignorantia attorto.

Celansi i duo mei dolci usati segni ;
Morta fra l'onde è la ragion e l'arte,
Tal ch'incomincio à desperar del porto"

"Desperare del porto..., sai, o Natà, di quali è ?" Disse sapientoni, à Antoni.
Natali :" Umbè, e chi ni sogu eiu ?"
Antoni : "È statu à Petrarca, à Francescu Petrarca à scriva sti versi".
Tandu Natali, pinserosu, à me (smintichendu à Antoni) : "Alora ti sei decisu ?"
Eiu : "Iè o Natà, dumani, c'è una carbuniera chi fila par Marsiglia. M'arragnaraghju ancu u capitanu." Aghju capitu, à u sò sguardu, ch'eddu un mi suvitarà micca.



L'isula mea è una prighjoni

"Di maris et coeli (...), solvere quassatae parcite membra ratis !"* Ovide, Lib. I, Eleg. II

Ci vuliva à parta. A sera avivami discorsu ancu Natali e di fatti erami d'accordu. Ci vuliva à piglià u bateddu e fughja à a Corsica, a giandarmaria, u paesi.
Ci voli à parta.

Esiliu, à rimi sferrati.

Loccu di l'esilu e di a morti : u mari, locu smisuratu, minaccia.
Pinsà l'esiliu, pinsà u misteriu di a strada senza ritornu...
"Tristi : Ulisse, Ovide, Dante, Seneca..." Disse Antoni.
I paroddi sunnavani, battivani suvitendu u polsu di u me sangui;
C'era una parodda chi facciva u fattu : esiliatu.
"Fuorusciti, esiliati, profughi, fughjiticci, immigrati, marcati..." Turrò à dì Antoni.
E pinsavu : l'esiliu ti construisci un'identità d'un tempu, chi nun dura.
U intermezzu, un terzu locu**, spaziu suniatu induva si campa comu ind'una isula diversa, sarratu fora.
Prisintassi e numinassi à u mondu chi ci veda ghjunghja, e chjamassi "esiliatu".
Strappera, tristezza, disinganni, sdegni, cundanni.
Ritornu vannu, sempri vannu.
Alger, u Paniè, Ellis Island, Parighji, America, Tonchinu, Nova Caledonia, Africa.
Senza vultata alcuna, e vultà e ritruvà a sò piazza in paesi, e un vultà e stà.
Un tramezzu, tra assenza e prasenza.
Sogni d'un isula materna, in partenza par un isula stragnera.


*Dii di u mari e di u celi, nun strapetti i fianchi di sta navi, da a timpesta scuzzulata.
**a third-space.

Cu : La Fabrique de l'histoire, Ecrire l'exil, E Laurentin, France Culture, 22/05/2014

22/05/14

Comu fà ?

Pinsavu, u fattu era : "Ma comu si pudarà fà à salvà ciò chi è sparitu di a nostra menti ?
Comu fà à mova la ghjenti contr'à a perdita di qualcosa ch'esistiva e di chi, oramai, si è sminticatu ancu ch'edda era ?
U tortu maiò, t'avarivami, d'un fà contu di ssi dumandi."*

*Stephane Foucard, L'imaginaire atrophié, Le Monde, 18-19 mai 2014, p 17.

21/05/14

Mensa suntuosa

A sera, paghjuletta, catena, furconu e brendali : u foccu buddiva una spezia di suppa (acqua p...) ind'a pignata. Tandu Antoni Sgè mi dissi : "Sai, o Sarrà miseria rincorre miseria, sai..."
Eiu : "Ah... semi bè !"


Da : http://2b-luciani.e-monsite.com,
À ringraziaddu.

18/05/14

Core di mamma

Stavami cui, imburdati da a fatica, à corpi biotti.
Erani cinqui ghjorni ch'e nò erami stati impiegati, cù dui franchi e cinquanta soldi, prumissi. Durmivami, avvolti ind'i nostri straccipiloni, pedi à u focu e u capu ind'i steddi.
Stavu tramezu à Antoni Sgè e à Natali.
Era cusì.
Antoni, eddu, sintiva poccu a fatica e mi sussurò : "Vedi o Sarrà, u pueta diciva : "A miseria ammassa, com'in una vecchja stanza abbandunata, basta à metta appena un pedi chi s'alzi subitu, subitu, una pulvaraccia chi t'assuffoca(...) ma, ligatu à e petri come un'anima, l'adori di u muddizzu e di i panni brutti riscaldati da u soli, carcani l'aria. Poi, ha dettu in talianu : Il mare era fermo come una lastra* (era, u mari à patinu)."

T'ha à raghjò Sgè : ti tomba a miseria, t'arruvina, ti vasta, tarruleghja.

*Dà : Da Monteverde all'Altieri, Pier Paolo Pasolini, in Racconti romani, p101 e seg., Folio, 2007

16/05/14

Communista Antò Sgè

Era un ghjuvanuteddu. T'avarà avutu 20 anni. Spichjettinu.
È vinutu e ha dettu : "Sarè Sarrò, mi sbagliu ?"
Eiu : "Mi chjamu Sarratu, Sarratu fora e micca Sarrò !"
Eddu : "Scusami l'amicu ma è statu u capurali di a nostra squadra à chjamati cusì. Eiu sogu Antonio di Francesco G., sò sardu d'Abas pruvincia d'Aristanis."
"Sia u benvinutu ò Antò Sgè ! Tè, fammi passà, ghjà, un pezzu di pulenta, pà piacè. E comu è che tu sè ghjuntu cuì, in Corsica ?"
"A miseria o Sarrà, a miseria e dinò..."
"E dinò ?"
E tandu ha subitu cuminciatu, m'ha parlatu di a sò vita in Sardegna, di i sò studii in Torin (ch'andava culà ind'alti scoli), di l'uvrieri di l'usini e pò m'ha dettu : "Vedi, u peghju, o Sarrà, u peghju è a spartera di u travagliu."
"Comu ? A chi ni ?" aghju rispostu eiu.
"T'aghju da spiegà, tu o Sarrò, sei cuì, in sta suverta à smachjà pà apra a strada tutta a ghjurnata,
un è ?"
Eiu : "Iè, (ma chjamami Sarrà) !"
"Va bè. Avà t'aghju da spiegà ciò ch'edda è a spartera di u travagliu !"
Eiu : ??? (Ancu assai che pariva tuttu che no ci fussimi cunnisciuti dapoi cent'anni !)
Tandu Antoni : "Stammi à senta, e pò bè, eccu ciò chi m'hani imparatu : Una volta ch'eddu è spartutu u travagliu, l'omu si  trova intravatu indi u chjerchju di i sò faccendi proprii ed imposti. Uni pò mancu scappà; quistu cuì fà u piscatori, quistu è cacciadori, quidd'altru facci u pastori e, s'eddu vò campà,  tandu è ligatu.
È u cuntrariu ind'a sucietà communista : un si trova à nimu intravatu e agnunu pò imparà ciò ch'eddu voli; Veni tandu à a sucietà à definiscia a produzioni generali e à parmettati à fà, oghji tal' cosa, dumani un antra, par un dettu, d'andà à caccighjà a mani, di piscà u doppu mezziornu, di fà u pastori a sera, sigonda à tò brama, senza diventa mai ne cacciadori, ne piscadori, ne pastori...*".

Eiu : "Umbeh ! Veni à dì, chi fariu, eiu, e u macchjaghjolu e u scurzinu, in una sucietà communista ? Vera ? E quali è chi m'ha da imparà, à me, à faddu, u scurzinu ?! Ci voli à dì i cosi com'eddi sò,
un è ?"

À Antò Sgè

*Da «L'Ideologia Tedesca», Karl Marx e Friedrich Engels (1845), in Philosophie, Karl Marx, Maximilien Rubel, ed. Gallimard, coll. Folio, 1982, p. 319

15/05/14

Cit. 33

"Tempu e paglia maturani i sorbi" dici u pruverbiu, parò fremani aciarbi ancu puru maturi, i sorbi.

Fischii zitiddini

"Semi, noi, ancu di menu figlioli di un paesi cà figlioli di a nostra zittiddina (...) semi i figlioli di a nostra zittiddina". Angelo Rinaldi.*



Un ziteddu, P Dionisi (1924),
 Galeria A. Pentcheff, Marsiglia
 à ringraziaddu.
                           
*In : Par un Dettu, Petru Leca, Via Stella, maghju 2014.

Ha dettu dinò, u ghjornu, di a lingua corsa : "Une langue de presque, avant ma mémoire (...) una lingua di pastori..." (sic)

L'acqua di a luna

À Nanò. 


A sera, avivami accesu un beddu focu. Pinseti, mancava a legna ! Erami adduniti cù tutta a squadra di buscaghjoli, à acqua e pulentina, quandu Natali si missi à cantà u sò lamentu :

"Quandi nò semi partuti,
Mi sentì andà lu cori,
Ma nun s'è piatatta la luna,
Nun s'è scuratu lu soli,
Le steddi ind'u sò viaghju,
Hani tuttu u sò culori.

Per noi altri disgraziati,
Sò affani e crepacori,
Ci semi fattu banditi,
Par u puntu di l'onori.."

Tandu eiu : "O, ma caglia o Natà, chi t'ha da vena u varmazzu !"
Natali : "S'eddu un era par tè o Sarrà, mi ni sariu ancu vultatu ind'i Rossi. Sai bè chi i Cervetti, eiu..."
Eiu : "Sei cum'à mè avà, o Natà : cundannatu iè, cun-dan-na-tu. 
Nanzu, dicivi di "a luna". In quantu à tè, sta luna che nò vidimi cuì, sarà a listessa cà quidda che nò videmi ind'i Rossi ?"
Natali : "Un ha cà dumandami se l'acqua, ch'eddu si pò bia culà, è bona, à dinò ?! E chi ni sogu eiu ? Vai e veda tu, chi sei u più forti !"

13/05/14

San Brancaziu 1914

Oghji, comu l'avivami fatt arimani, emi fattu un beddu travagliu.
O chi piacè à ritruvassi ind'a macchja à batta pinnatu e rustaghja. Aghju dettu ancu Natali ch'edda era u me palazzu ("mio palazzu, cupertu à verdi frondi"... dici u lamentu di Ghjuvan' Cameddu), talmenti ch'edda mi piaci à me sta macchja corsa.
Travagliatu emi travagliatu, pò.
Travagliatu à apra una strada da pudè fà passà un carri maiò e largu che nò u pudessimi carcà.
Di fatti, à l'occhju, a furesta è ricca, cantari à miliai. È di un certu duttori, diputatu di sti locchi, chi ni sogu eiu. Un sgiò !
Cinquantasoldi fà u passa e vena tra a sò squadra e noi e un sà dì cà una cosa : "Aiò, spiccietivi, spiccietivi, un avanzetti micca !" Oh lu bruttu.
Noi dui, ancu Natali semi accupati à smachjà u tarrenu e quiddi altri, più insù à scurzà. Un ci semi mancu visti.
Oghji è San Brancaziu.
Mi n'invengu quiddu ghjornu in Aghjacciu, sti cavaddi e sti muli, roppa, furnimenti, imbasti e tintenni à buleghju. Era a prima volta che nò andavami in fiera. T'avaraghju avutu ottu anni. Mi n'invengu sempri avà. A mani c'era messa e pò c'è stata a corsa di i cavaddi, à pelu ! E micca com'à a nostra. Innò, cuì, ci sarani statu quaranta cavalieri o ancu di di più. O chi festa, o chi cavalcata !
U ghjornu, me ziu Paulu s'era cumpratu à Bisgiù, u più beddu cavaddu di a fiera, par me. In più nanzu à ghjunghja ind'u Purteddu mi sò coltu e semi ghjunti cusì in paesi.
Eru fieru, e altru !

San Brancaziu, San Brancaziu,
Dacci forza e poccu straziu, 
Pà piacè !

Me ziu Paulu cù Bisgiù 
(Pari tuttu eddu, s'edd'un è eddu !) 
1899 circz
Fotò LL

11/05/14

Suvaru, suvari

Marchjavami in fila, Cinquantasoldi mi filava innanzu, quandu ind'un colpu, Natali partì à rida.
Eiu: "Ma chi t'hai o balalò"
Eddu :  "Hai vistu arisera ? Oh a risata, oh !"
Eiu : "Oh ma, caglia !"

Saremi stati in troncu di mezanotti, quandu Natali lintò : "O Sarrà chi saria par tè un suvaru ?"
Eiu : "Un suvaru è un suvaru e basta."
Natali : "Tamanta cacciata che tu mi facci, o Sarrà. Postu che tu sè in ganna, tandu aghjustaraghju : "Un suvaru è un suvaru è un suvaru." Chi ni dici di quista ?"
Eiu : "Digu che tu m'imbroglii e basta, avà fammi u piacè e prova à dorma." (mancu vuliva eiu, ch'e nò pigliessimi stu filu chi doppu, avariani da avè un :"Un suvaru è un suvaru è un suvaru è un suvaru*...")





Henri Matisse, Paysage corse, 1898
Musée d'art moderne, Paris
Fotò da Denis Trente-Huittessan, in Flickr, à ringraziaddu.





*Gertrud Stein diciva , edda, cusì di a "rosa", in a sò puesia, Sacred Emily di 1913.
(Melancholy do lip sing)

08/05/14

Cinquantasoldi, dunqua.

A mani, sarani statu quattr'ori, erami in piazza à a esgia ad aspità à l'omu à u cavaddu.
E di fattu, l'omu s'affacò un livata doppu.
"Saluta o paisà !"
Pò, senzà lintà : "Mi chjamu Petrughjuvanni e facciu u capurali. Semi deci ind'a squadra ma arimani  mi sò scappati dui garzoni... Avivu bisognu di dui scurzini chi t'avemi parechji suvaricci à fà in quiddi locchi. Vi faraghju veda com'eddu si facci à cacciaddu. Ma prima m'aiutareti à carriaddu, à priparà i fasci e à l'imbaddutà i sciappi. U travagliu, un manca. Basta à essa curaghjosu. A ghjurnata vi sarà pagata un francu."
Eiu : "O capurà, sapareti che nò semi curaghjosi e capaci. Quandu vò diti un francu, è un francu par omu ?"
Eddu : "Un francu par omu, un voli à dì. Sarà un francu par voi dui e basta. Chi femi ?"
Eiu, capi bassu : "Va bè !"
U capurali : "Aiò, aiò, andemi. Tu, comu ti chjami ?"
Eiu : "Sarratu fora."
Eddu : "Beh ! Quistu u nomi ! Ti chjamaraghju Sarrò. E tu, o masciu ?"
Natali, appena in stizza : "Natali"
U Capurali : "Ti chjamaraghju Nataloni !"
E Natali (à me, sottu voci) : "Ti chjamaraghju Cinquantasoldi, o testa ! Ch'anche tu vaghi in fumi !"
U capurali : "Aiò, ch'eddi ci aspettani ind'u Vangoni di a Piccuvaghja !"
Natali : "Finiscimi e andemi à torcia a piola !"

Da Sarratu à Sarrò,
Nun è longa la via,
Da Natali à Natalò,
C'è guasgi sinonimia,
Capurali battalò,
Vaghi in fumi, e cusì sia.


                                                          Fotò : http://www.conipiediperterra.com

05/05/14

Citazioni 32

"Ne par maghju ne par maghjioni, un ti caccià u tò piloni."
Hai capitu o Natà ? Tandu eddu : aspettami o Sarrà chi t'impargu eiu u travagliu di u suvaru in ori di caldu !
In trà mè stessu : 
"San Bartulumeu scurticatu, 
Un c'è causa, ne in celu ne in tarra, chi t'un ci sè tù par avucatu !"



(Par quiddi locchi, c'erani i famigli interi chi erani scurzini di natura. Cunniscivani u mistieru da babbu à figliolu, e vinivani a pigliassi cui di trenta o quaranta ghjurnati di piola.
Cumminciani l'ottu di maghju, finisciani ind'a prima settimana d'aostu chi tandu à a fini di lugliu u succhju era cuddatu. Di sittembri à fà a priparera n'appruffitavani à fà quachi ghjurnati.
A suvara facci u sò prima suvaru doppu à l'età di trent'anni. A materia cresci pianu, pianu, ma ci voli à priparà l'arburetti. Stà priparera imponi parecchji misuri, pigliati ancu a mazzeta : a misura di u giru di u fustu è purtata à una volta e mezzu in altura. I suvaraghji sanni cusì com'eddu ci voli à scarzà l'arburettu pà a prima volta. Una suvera chi nun è mai stata scurzata, è detta suvara in catarcioni (stà materia è bona par a pesca o par u scartu), deci anni doppu, diventa suvaru. Sarà tandu da livà è tempu di scurzera. Parch'eddu diventi suvaru ci voli a caccià à prima sguatta. Ci voli à caccià a prima livata, u catarcionu e a prussima livatura è suvaru !
Par scurzà una suvara basta à un palu par staccà i piatti di suvaru di u fustu senza ferì a malma. A piola scurzina, arrutata una volta à u ghjornu, ha un tagliu maiò e lisciu da apra u suvaru, e un cuculu (una calbala, u pezzu di darettu) pè smaulà u suvaru, da pudè picchjà forti. Arrutata una volta à u ghjornu. U manicu è di frassu, lighjeru. U frassu teni frescu, ma è megliu. U manicu è appinzutattu in punta par pudè chi scuscineghji tra u suvaru e a pianta chi si si tocca a malma doppu è busciccanti, induva chi è cacciata a malma, suvaru un ni facci più. E doppu i bateddi partivani pà a Sardegna...)*

*Cù PJ Luccionni, Tempi fà, tempi d'oghji. Via Stella, 05/2106, à ringraziaddi.


Numinà

Dici u pruverbiu : "À chi voli una sumiglia, ne pigli u nomi." Nomen omen.

"Cunsepiscia è resistenza e accunsentu à u mondu e à a lingua : à a lingua soia, ch'edda fussi lingua materna o lingua di l'usu, ed è resistenza ancu à u puteri stessu di u parlà.
(...) Cuncepisci a lettara. A lettara cuncepisci, ma cosa cuncepisciaria a lettara, se d'edda nun escia criazioni d'Universi ?
A scrittura è criazioni d'un antru ordini o d'un altrò chi nun si pò ne ancu numinà.
Qualchi cosa chi veni da nudda, e chi s'intriccia e pò s'intriccia cun qualcosa chi, veni, edda, da qualcosa."*

Tandu Natali, à me, mortu da a risa :
"A, sì chi tu o Sarrà ! Andà à cuncepiscia un universu : Ti piglii pà Diu lu santu, o chi ni ?"


*G. Sfez, La langue cherchée, p 173-174, Hermann Philosophie, Paris 2011. 

04/05/14

Bad quarto

"Amileti", e sintivu stà bocci e mi diciva :

"Essa, un essa, isiè, eccu u ghjustu puntu.
À mora e à dorma, sarà tuttu ? Isiè, tuttu.
Innò, dorma e sunnià, sì chi cuì è u cori.
Chi, ind'i stu sognu di morti, quandu si sveghja omu,
E purtatu davanti à u ghjudici eternu,
Da induva, passageru nessun', nun è mai vultatu,
O paesi scunnusciutu, quand'e vedani à tè,
Surridani i ghjusti, dannati l'altri sarani."*

Mireti, Amileti, emi dettu,
O bucciaredda taci,
E laccami in paci.
(Certi volti vi ghjurgu, parini i dumandi di Natali !)




*Da: Shakespeare's Hamlet: The First Quarto, 1603. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1931. In https://www4.uwm.edu/libraries/special/exhibits/clastext/clspg098.cfm

E dumandi di Natali

"E ch'ha da essa stu travagliu ? E comu emi da fà ? E quantu emi à essa pagati ?.."
"O Natà fà pianu ch'o sinò ha da dorma dumani. Poccu a primura, vidaremi bè. Bonna notti e dormi ancu li tò occhji !"

03/05/14

Citazioni 31

"Tra i diciottu anni ed i vint'anni, a vita s'assumiglia à u mercatu, induva si và à comprà valori, micca cù i soldi, ma cun fatti. A maiò parti di l'omi, un compra nudda". Malraux (1913)

Pruvidenza

Purtivecchju, 4 di maghju, 1914.
Stavami cusì, in piazza à a esgia, senza fà nudda, à sperenzi vanni.
È statu l'omu à u cavaddu, (sapeti, quiddu ch'avivami vistu u ghjornu chi nò semi ghjunti), chi è vinutu à truvacci.
"O ghjovani, diccini in villa che vò circheti un travagliu, è veru ?"
Natali : "Isiè ni, eh altru ! Un è o Sarrà ?!".
"Setti campagnoli, navè ?"
"Trem'in dui : paisani veri e stampati !"
"Truvemucci cuì, à matina, à cinqui ori."



L'omu ghjuntu à puntu.
LC Canniccionni v 1920, cull. privata.

Mi manca (3)


Mi manca à mamma, me suredda e lu me frateddu. Mi manca, à dinò u me agliaghju, ma quista, l'aghju dighjà detta. E pò, i me sgiotti e u me ghjaccaru Baroni, l'amichi di i Petri Rossi Suprani.
Mi mancani i me locchi : A Falcunaghja, a Petra Albedda, U Chjosu Cummunu, a Rundinaghja... Tutti sti locchi e massimu la ghjenti, a nostra, ben intesu, e ancu l'adori di a tarra doppu à una bedda piuvita.
U restu...
Ma u restu, si sà, è in Carbuccia ! Un è ?

Etimologia

Súvara, súvaru, cors.

Súghero, súvaro e sòvero : dal lat. SUBEREM, affine al gr. syphar, pelle rugosa.
Pianta d'alto fusto dalla scorza fungosa che produce ghiande simili a quelle della quercia comune. Anche la corteccia ha il medesimo nome, ed è legerissima, grossa, molle, spugnosa, elastica e serve à moltissimi usi.

Derivi. Súghera; Sugheràre; Sugherato = di sughero; Sughèrella = specie di falso sughero; Sughéreta-o = bosco di sugheri; Sugherièra; Sugheròso = che ha sussitenza o l'apparenza di sughero; in-sughérire.



Dà : http://www.etimo.it/

02/05/14

Coglia u sali

Tandu semi vultati in piazza à a esgia. È passata una vecchja ci ha dettu "Uhhh, surtiti da cuì e andeti à coglia u sali chi ci n'è pienu sti locchi !"
A bedda affara, cunteti puru, s'eddi ci chjamani, ci andaremi !