.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

23/10/15

Pali furcuti

Stavami à l'arrière à unipocchi di chilometri di i primi ligni.
Passavani l'ori in quiddi barrachi induva tuttu pariva organizatu : a suppa a mani, à mezziornu, suppa cù u pani, a sera suppa cù u pani e cù un speziu di furmagliu chi i me cumpagni chjamavani "caucciù", o qualcosa cusigna. 
Par mintena i nostri bardà for' d'acqua l'appicavami à certi pali furcuti chi u génie ci aviva instalatu. Pali e barrachi : una vera villa di miseria.
Pinsendu à quiddi "villi miserii" (forchi, stuviglii, piloni e ghjamboni...), mi vinsi in menti u stazzili d'Asprettu induva stava zia Filiciola, sempri a prima à mani à u marcatu d'Aghjacciu !
L'istatina, Zia Filiciola si piattava da u soli, pusata à u pedu d'unu di sti pali, carcu e stracarcu.
Straziavami cuì e culà, era a nostra sorti, cuisgna.
Strazià, magnà, mora : "e poi murir !" diciva Giordano, un garzonu ch'era passatu ind'i Petri Rossi qualchi anni fà.

F. Corbellini

22/10/15

Pater noster

Piuvivani i bombi.
Noi prigavami. 
Eiu, sicondu à preti Cristofari :

Padre nostru chi steti in celu,
Santificatu sia u vostru nomi,
Ch'eddu venga u vostru regnu,
Sia fatta a vostra Divina Vulintà,
In tarra cume in celu,
Dattecci oghji u pani d'ogni ghjornu
E rimettitecci i nostri debiti,
Cume noi i rimittimi à i nostri debbitori,
Nun ci lacheti cascà ind'a tintazioni
E pareteci da u mali.
(Parchi, è vostru u regnu, a putenza e a gloria, in secula, seculorum).

Amen

Quanti volti l'avaraghju dettu sta prighera ? 
Centu volti ? Middi ? Centu middi e middicentu e middi !

Zuccutti di frettu

21 d'uttrovi 1915

Stavami cuì à varda i canteddi infusi. L'acqua minuta m'attravirsava a peddi insin'à i carri prufondi. Acqua minuta, nun sei criduta... e tronchi l'ossi ?
Ma eiu, ti crergu, va.
Tre ghjorni che nò vardavami una ligna muta. Muta d'omi, di guerrieri e muta di vita e muta d'adori di polvara : una ligna muta, muta di tuttu.
I zuccutti di frettu annunziavani a frebba, sigura.
Paisacciu !
À me mi mancava... u ziglioni. Alora, pinseti !
E noi, aspitavami.
Paisacciu !


Charles Milcendeau, Musèe municipal La Roche sur Yon
http://www.culture.gouv.fr/documentation/joconde/fr/pres.htm 

18/10/15

Sans changement

18 d'uttrovi 1915

Nuvesimu ghjornu à l'arrière au camp de la Noblette. I ghjorni passavani "sans changement", agna tantu un bumbardamentu, u tempu di lampassi ind'i boyaux ind'a furesta vicina. À l'ori caldi, i grossi pezzi alimani circavani à tirà nantu à u campu d'aviaziò cuì, accantu.
Se u colpu è troppu cortu tandu è par noi, e ci lampemi in un Patri e Figliu, sottu tarra.
Culà ci sò parecchji aviò. Ci n'è unu, aviò, rossu, rossu, cundutu da un certu Jò Tricant, un assu, scaviatu, mustacci dritti, sempri u surisu in bocca.
Ci voli à veda st'aviò cuddà in celi comu u fariani l'aceddi i più arditi. 
Aò, un mondu si ni mori e un mondu nuveddu nasci davanti à noi. (Avivu da andà, eiu, à spiegà à zi Marmazzu ch'un omu si porta in arii e vola... Come vuleti ch'in capu vecchju, induva nun ci entra a tigna, aviva da entra, massimu, un aviò, oh a, navè ?).

17/10/15

Moriamur inermes

"O genitor, si nota tibi divina voluntas, 
Sique [ tibi ante oculos venturum est cernere tempus, 
Scire velim [ quid Fata parent. Nam bella videmus
Aspera terribili Latium qu [ assantia motu.
Hanibal in foribus stat perfidus. Omnia retro
Versa cadunt. Nostro pinguescunt arua crurore.
Tot clari cecidere duces. Vos lumina tanti
Imperii tam magna duo cecidisti eodem
Tempore. Tunc Italis raptus regionibus est sol,
Magnaque sub gemina nutavit Roma riuna.
Quid superest ? dominam quis nunc manet exitus Urbem ?
Corruet, an stabit ? Quod si frusta arma movemus,
Exime tot curas animo tantosque labores : 
Somnum redde oculis et menbris redde quietem.
(...)
Moriamur inermes !

Francescu Petrarca, Affrica, Liber secundus 13-30, 

"O genitò, se tu cunnosci a divina vulintà e postu che tu vedi passà l'avveni davanti à li tò occhji, chi ci para a Sorti (quid Fata parent)? Avà vidimi guerri tarribuli chi fani trimà u Laziu. Annibali perfidu sta fora à a porta. Tuttu è à u ritrosu e prestu si n'ha da cascà. U nostru sangui ingrassa i nostri araturi. Tanti capi illustri hani cidutu. Voi, dui, lumi d'un imperu tamantu (tam magna), cedesti ad un tempu. U soli fù rapitu à i rughjoni d'Italia. Roma maiora zinculiava sottu à sta doppia ruvina. Ch'arresta ? E chi sarà a fini chi aspetta Roma, Urbs suprana. 
Currota o stà ? 
Muvimi l'armi in vannu, caccieti a me anima à tanti sforzi e tanti peni. Rendi u sonnu à li me occhji e rendi i membri miei quieti.
(...)
Muressimi disarmati, (inarmati) !

15/10/15

Pastori e muntoni

À quali cuntà sti fatti, sti fabii ?

Sta mani, u soli s'era truvatu un tavunceddu da pudè fà l'arrucchjata di u pastori.
Oghji, u Pastori un pudiva essa cà qualchi generali persu ind'i sò alti funzioni, luntanu da i sò pasciali.
I muntoni, pronti pà u maceddu, i faccivami noi: bè, bè, bè !

Fabia

De nobis fabula narratur (di noi sta fabia è a narrazioni...).

Da : http://centenaire-14-18.ecpad.fr

13/10/15

A manu nera

Pariva tuttu ch'edda suffiessi agna tantu .
Intrampalava tecchja di sangui, s'affacindava à straccià i carri cotti e corroti di u bracciu di u mortu chi si tiniva davant'à noi. L'omu, un certu Germain, era statu sepulitu arimani da un tiru di cannoni, un arristava più cà una manu nera aparta chi pariva fà a limosina, fora da un munticeddu di tarra, fattu d'avà. Di fatti un arristava più à Germain cà à coglia l'acqua (chi aviva piuvitu poccu innanzu). 
Ma nimu passava.
Eiu, mi tinivu à l'agrotu, sottu à una tola, pusatu nantu à una panca secca, di puntu à stu bracciu e fighjulavu sta mosca zuffuta : picchjava a pedi, a stracciava, sghingnava di denti e facciva, comu s'edda aviva da magnà, purtendu i sò dui spadetti in bocca : mecanica cumpiita.
Si liccava, li cacciva a carri e si liccava e stracciva. Era sola, ingorda, à roda stu pezzu di ciò chi era statu un umanu oramai turratu tarra o piuttostu carritarra o tarracarri, come vò vuleti.
A mosca, si licava imbriaccata di u succhju neru sgutattu di ciò ch'arristava di Germain. 
E pò stinzava u coddu, ti fighjulava insinsata, li carrizzava a pedi di culu e a pungniva da metta i sò varmi.
Pinsavu à i nostri detti antichi, mi dumandava s'eddi erani ghjuvatoghji par i moschi ? 
Sapeti tutti i : "Crisciti e multiplicheti e che vò scaccieti tutti i piccati chi sò nantu à sta terra. Che Diu vi pruteghji !" 
Ci avaraghju passatu a ghjurnata intera à fighjulà sta mosca di Germain. 
Pecuramosca bianca, pecuramosca nera dite a vostra chi a meia è... à stintinera. 
Induva caccacarani i moschi ?
Da intuntiscia...


12/10/15

Sguardu

Aujourd'ui j'ai reçu une carte de Marseille ! (mi dumandu com'avarani fatti à truvami...).
Stani tutti bè culà.
Una carta cusigna ti leva agna primura pà a ghjurnata.
J'ai cru me voir en songe le sguarde, le-sguarde-deux (insistu), de Mariastedda ("u sguardu" è "le...", "le..." Uffa, oh !!! S'assumiglia a parodda, ma un è micca listessa. Le, u... Resguarde ! Basta, un mi veni micca !).
M'è parsu d'ave vistu u sguardu di Mariastedda eccu, capisciarè cusì (m'annarbu).

Di i Petri Rossi mancu una nutizia, comu sarà ?


10/10/15

Cara musa

O povari morti !
A vostra boci è chjusa,
Oramai mai più nun fareti senta rumori,
Persa si è a vostra tinta musa,
Urfanedda di voi, sta sera, si ni mori.
E sintareti sdrughjasi ' vostra anima cuntusa.
Sò passati par cuì ci, middi, middi e middi milizii d'accacciatori.
I morti un parlani micca, a natura è cunfusa,
E tandu pianu, pianu s'empii u silenziu di tutti i nostri notti e di tutti i nostri albori.

               Georges P Leroux. Aux Eparges, soldats enterrant leurs camarades au claire de lune, 1915, (ditagliu)
      © Photo RMN-Grand Palais - G. Blot

I tre zii

Zi Papiolu si ni stava solu in casa. 

Parò in piazza, ind'a casa vicina stavani Zia Zeppa di Mincarettu (di i Lamberti) e Zia Lalola, a cugnata. Zeppa cu Papiolu erani cuccini carnali par via di a tinta di Mariola, a mamma di Papiolu, suredda di Zi Mincarettu. 
Zia Lalola era fantina in carica di i faccendi di fora, andava à a funtana gera in capu. A l'albori cuddava à turrà l'acqua par u sò orticeddu. Partiva à lavà i panni d'istatina e budeddi, à Natali, ind'u fiumi di i Mulini. À fà i cimi ind'i Nuvaleddi, pà scaldà u forru di u sabatu. Lalola battiva a campagna. Si cuntintava.
Zia Zeppa edda s'era didicata à a sò maritu, Santu Vatera, mortu ghjovanu, e à sò casa. Santu a si era lacata sola senza mancu un ziteddu. Si saria rimaritata ma u tontu di Saveriu, u frateddu maiori, chi era ind'i culunii, eddu un vuliva. S'era rimissa tandu à u sò arbitriu e cusì, steti sola u restu di a vita. A facciva à disgrazia, ma a facciva.
Ancu assai ch'eddu c'era à Lalola !
"Binedetu à chi lascia i soi ind'u benistà e senza figlioli à piegnalu." diciva un pruverbiu, ma par Zeppa era tortu quiddu chi l'aviva invantatu quistu. Zia Zeppa sappiva fà tuttu da par edda, era donna di casa com'eddu si dici. In piazza calzitava o filava a sò roca.
A sò vita era u veru cumpendiu di miserii e di tribulazioni ma c'era Papiolu chi tal'à u stantaru stava e ristava e certi volti à facci rida.
Lalola purtava u dolu di u frateddu, Zeppa quiddu di u maritu : un mortu solu, parecchji doli.




Si ne mori u Rè

"Da chi saraghju natu eiu, s'eddu un è micca par sempri ?" Si dumandava un certu Eugène chi stava in fiancu à mè. "Sei natu ancu tù da pattiscia sta stonda chi ti farà ammetta che tu pò mora ancu tu, com'à l'altri." Puntu e basta, a primura s'eddu si ni mora u rè o u vescu...

Tardi Verney, Putain de guerre, Casterman, 2014

09/10/15

Zi Papiolu

Andeti voi à sapè ma aghju sunniatu di Zi Papiolu...
Zi Papiolu u Cortulesu, sappeti.
Durmivu tra dui canteddi trosci aspitendu qualchi ordini seccu, i cosi com'eddi vi venani ?!

U ghjornu sunniavu e Zi Papiolu (era di Cortuli un paisolu vicinu à i Petri Rossi) stava com'à sempri à pipa in bocca pusatu, in piazza, davanti à sò porta. 
Misteriosu pariva ch'eddu purtessi tutti i sigretti di stu mondu da par eddu: stancu e pisanti, pusava, Zi Papiolu, passivu e pinserosu : cugliva u ventu.

À mè mi gerbava l'idea di pudè cuddà mi ne à truvaddu sempi cuì. E pò, un ghjornu senza dì nudda à nimu, si n'è andatu Zi Papiolu. Si n'è andatu senza dì nimu à nudda.
Induva sarà andatu ? Misteru ?!
U si sarà purtatu u ventu...

Mi svegliedi.


08/10/15

Apri miseria, apri

Alora à mezzu à tutti sti miserii, sti scumpienti, pinsedi à ssa puesia Taliana che u sgiò Santuniacci m'aviva dattu. A digu com'edda m'è ristata :

Chjudesti i lumi, Armida : u celi avaru,
Invidiò u cunfortu à i tò martiri,
Apri, miseria, apri l'occhji; piantu amaru,
Ind'occhji à u tò numicu,
Hor' che vedi, tu, che nun miri ?
Oh, se udir' tu potessi ! Oh com'è caru
T'addulciria u sonu di i sò suspiri !
Ti dà quantu eddu pò, e prendi
E tu nun vedi,
Pietosu in vista, 
Tu nun credi
L'ultimi licenzi.

Il Tasso, Gerusaleme liberata, LX.


05/10/15

Oghji

"Riposu e teoria. Accuncemi u bivuacu fendu stradeddi tra i rangati di i tenditi. Una corvea parta à coglia, pò à faddi coccia, meli, par tutta a cumpania. À quatr'ori u doppu meziornu, cannunata maiò di punta à noi (...) Semi à 6 chilometri da i ligni e cuì, semi beddi siguri. Frettu e fumaccia."*



Cù : http://rosalielebel75.franceserv.com


*Cù : http://www.nrblog.fr/centenaire-14-18, à ringraziaddi.


04/10/15

Tu, in altri curi...

O, "Vulariu che tu vinissi ind'a me una sera d'inguernu stretti insemi darretu à i vetri, à fighjulà a solitudini di i stradi bughji e cutrati, e che nò ci ricordessimi l'inguerni di i favuli, induva vissimi insemi senza mancu sapedda.
E par li stessi stradi fatati passetimi infatti eiu e tè, à passi timidi, tremindui andetimi trà furesti pieni à lupi e à i genii chi spiavani da ciuffi di murzu suspesi à i torri mezu à vulati di corbi.
(...) 
Ma tu – oramai mi n'invengu – nun cunosci i favuli antichi di i rè senza nomi, di l'orchi e i di l'orti stregati (...) Darretu à i vetri, ind'a sera d’inguernu, à u tantu noi staremi muti, eiu à perdammi ind'i favuli morti, tu in altri curi da me scunnusciuti. Tandu eiu dumandaraghju : “Ti n'inveni ?” Ma tu, nun ti n'inviniria micca."*

Ti vulivu dì "ti tengu cara", e mi svigliedi ind'a cianga eterna di lu nostru nereternu destinu e scunsulati.

*Dino Buzzati, Gli inviti superflui.

03/10/15

Sogni

Erami stanchi di fatica e quandu u sognu era cattivu, era tandu chi era a realtà vera accadiva.

Frassetu

Avivu trovu à Renè chi si tiniva capicalatu nantu à un canteddu di a tranchée. Pariva paralizatu. Aghju fattu par passà, l'aghju appena toccu e m'è vinutu in bracciu, era mortu. A badda aviva picchjatu cuì, sottu à l'arrechja dritta par risorta à manca caccienduli sta mittà di a faccia.
Puvarettu.
E pinsavu, eiu, ch'eddu durmiva ! 
Quali era u culpevuli ? Ranuccieddu, micca. U Bosciu ? Manc'eddu. Erani sti capizzoni tecchji, si, chi si tichjavani, si tichjavani ! 
Tandu mi sò vinutu in menti sti pocchi paroddi d'una prigantula imparata pocchi anni innanzu ini strada quandu eru in partanza pà a Sardegna :

Ô mamma, ô mamma,
Un possu più pardunà
Chi sta ghjenti false e rive
Carità nuni possu più fà !*

*Stratu da u brevi di Sant'Antoni di Frassetu


Stantatu di sangui

Era una guerra accanita. Agna metru valiva 100 omi, certi volti ancu di più, massimu pà i primi ligni, suventi battaglioni neri. 
Veni vinendu, un valivami nudda. 
Sò l'armati, ne mancu i generali chi nun morani mai. Erani eddi i maestri di u ghjoccu, faccivami i mariunetti. Invitus, invitam.
Erami partuti par un mesi, oghji aghju capitu ch'edda aviva da durà. Agnunu spianava l'altru in lu sò sensu. Un colpu eddi, un colpu noi.
Sta guerra era ingorda di corpi e magnava u sò stantatu, u ghjornu, a notti. 
Era una setti intichjivuli di u sò stantatu di sangui d'ogni ghjornu, d'ogni notti.
Avivami da sparta cù a pedimozza, era u nostru destinu cusì.

30/09/15

Sò l'Armati chi nun morani mai

E pò i tempi sò vinuti si sò aparti i fossi
I finzioni di i Schiavi sempri trimulenti
Si sò alzati gridendu : iò, SANGUI À I TUDESCHI
Noi, l'armata ch'un si pò veda, nostri gridi accichenti
Più dolci chi u meli un pò essa e più frustu chi un pugnu di tarra
Ti vultemi i spaddi Italia dulcimenti
Ma un ti ni fà chi ti tenimi cara
Italia madre sei ancu figliola nostra

Stemi cuì tranquiddi senza tristezza
E se, malgrattu i maschi, i sacchi pieni à rena, i palanchi, noi caschemi,
Ch'un antru tinarà u postu nostru quista pò a sappemi
Sò l'Armati chi nun morani mai.

Or' nun sò longhi li mesi ne i ghjorni ne i notti
È a guerra chi dura.

Da G Appolinaire Calligrammes


29 di sittembri 1915

Il pleut.

29/09/15

75

St'ultimi ghjorni l'artiglieria di campagna picchja forti. 
Ci voli à senta i nostri cannoni di 75 e l'artiglieria di i tranchées chi cercani à strappà i primi ligni numichi e a spiantà i reti di barbelés, i sò ligni d'appruvistamentu e i nodi di communicazioni.

Darretu à noi ci vuliva à veda : cunstruivani camini di farru, stradi da purtà armi, omi, munizioni à tonni. A notti era à ghjornu, u ghjornu era à notti : Era un mondu svultulatu.

23/09/15

Ed è subito sera

Agnunu sta solu sopra à u cori di a tarra,
Trafuratu da un raggiu di soli ;
Ed è subitu sera.

S Quasimodo

Cù 
http://restaurars.altervista.org 
à ringraziaddi

20/09/15

Champ de carnage

Mi truvedi a sera sempri ind'a carciara di u nutariu cù un certu René e d'altri. Stu René, facciva u panateru à Bussy-en-Hothe o qualcosa cusigna ? Scriviva à u frateddu. M'ha dettu: "Tiens le corsico, qu'est que t'en penses. Marre, je balance tout."
Era faticatu e lessi à lumi di candela :

 "(...) Une odeur effroyable, une odeur de charnier, monte de toute cette pourriture. Elle nous prend à la gorge, et pendant quatre heures elle ne nous abandonnera pas. Au moments où je trace ces lignes je la sens encore éparse autour de moi qui me fait chavirer le cœur. En vain le vent soufflant en rafales sur la plaine s'efforcait-t-il de balayer tout cela : il arrivait à chasser les tourbillons de fumée qui s'élevaient de tous ces tas brûlants; mais il n'arrivait pas à chasser l'odeur de la mort. "Champs de bataille", ai-je dit plus haut. Non, pas champs de bataille, mais champ de carnage. Car les cadavres ce n'est rien. En ce moment, j'ai deja oubliè leurs centaines de figures grimacantes et leurs attitudes contorsionnées. Mais ce que je n'oublierai jamais, c'est la ruine des choses, c'est le saccage abominable des chaumières, c'est le pillage des maisons..."*

Avivu da scriva cusì in paesi, à mamma ? À me frateddu prontu à parta anch'eddu ? Ah, ò, un pudivu, eiu. Certi volti è megliu à un dì nudda ancu puru s'edda è à taci a verità vera. Un si facci micca, nò ? Mamma, "è dentru la tua grazia che nasci la mia angoscia".**

*Paroles de Poilus, sous la direction de JP Guéno, p 51, Librio, 1998.
** PP Pasolini.

Asindetu di me

"I grundaghji, u ventu, l'arba, i casci secci, a puzza, u sangui, a cianga, i topi, i varmi, i moschi succhjosi, u salnitru, a tarra, oramai faccivani parti di me. Pezzi veri di u me essaru stessu. "

I "boyaux" di Neuville 2

Sangui-cianghi
Da l'Illustration, Argonne 1915

19/09/15

I "boyaux"* di Neuville-Saint-Vaast

Neuville-Saint-Vaast un era cà una maceria oramai. 
A sezioni nostra fù albergata ind'a carciara di a casa di u nutariu. Tutti quiddi chi sò passati par Neuville a cunnosciani bè; umidu, acqua e bughju, piena à rumenzula, ghjetti di tuttu chi ti cacciva un fumi ch'impistava. Cù li nostri farri à manu, agnunu ci si feci u sò littami dà pudè stassini stessi e arripusassi da sta pruminata di dodici ori à u mancu in quiddi "boyaux" (...)
À quattr'ori e mezu u doppu mezionu, l'ufficiali ghjunsini e ci fecini appruntà u bardà e deci minuti doppu, passendu par trè boyaux diversi u regimenti cuddò francu e lestru versu à Farbus da induva avivami dà sbuccà in tromba cù, à dritta e a manca, l'altri regimenti di a divisioni.
Ma, appena cinqui centu metri passati, ci arrestedimi par un pezzu. Ma comu sarà ? À un cruciamenti di boyaux induva erami arrivati, sia troppu in freccia, sia troppu tardi, ci vuliva à fà passà un battaglioni interu di u regimenti nostru.
Ripartedimi guasgi currendu e pò ci truvedimi arristati à dinò e rinculedimi ancu à ghjugna à accatastassi in un boyau tappatu da fà passà certi unità ch'avivani da essa rilivati. Fù cusigna par parrecchji ori : ci facivani avanzà, piantà, era rinculi e partuti. A notti era pagna, piuviva, l'acqua falava à paghjulati, erami trosci, bagnati, sculisciavami, inciampavami in quiddi boyaux pieni à cianga. Anh, ah ! erami beddi par andà à l'assalti di stu binidettu Farbus.
D'un colpu trasaltedimi. Una fuculiccia viva schiattò di fronti à noi, sintedimi mughji, omi chi chjamavani, ma chi c'era ? 
Infini, erami ghjunti in Farbus, o nò ?
Mancu ! 
C'era chi a 23 esima cumpania chi ci andava di nanzu aviva suparatu i nostri posti senza rendasi ne contu e s'infattò una transcea alimana e fù ricivuta da una sparata maiò (...) 
L'omi di a 23 esima si piattedini in tarra da laccà passà i raffichi di mittragliosi e scappedini in furia purtendu cunfusioni in tuttu u regimentu. Ci fù, firiti e morti in quidda cumpania. 
À mezanotti, a nostra cumpania si truvò in una transcea svultulata, i rifugi, puru fondi ch'eddi fussinu, erani spiantati; era a prima ligna alimana chi i truppi nostri avivani presu u 25 di sittembri**, ed è cuì che nò finiscimi a notti.
À u fà di u ghjornu, ci avvinimi chi c'erani centinai di morti francesi : ligni, fili interi di tiragliori erani stati sigati. Era statu u prezzu à pagà par fà quattru o cinqui centu metri, una vita umana à u metru quadratu, à poccu pressu. Ah ! Pudivani cantà vittoria,  i nostri communicati. Ch'eddi un l'avissini stampati cù u sò quattru neru !

*(Avivami zappati galerie, tranchées di communicazioni, erami turrati spesii di topi lucignuli...)
**1915


Da, Les carnets de guerre de Louis Barthas, tonnelier, 1914-1918, p 175 e seg., Edition du centenaire, La Decouverte, 2013.

17/09/15

Scriva

"Minhas mãos ainda estão molhadas do azul das ondas entreabertas, e a cor que escorre de meus dedos colore as areias desertas."*
Cecília Meireles

*I me mani stani sempri umidogni da l'azuru di l'ondi mez'aparti, ed u colori chi scorri da i me ditti culorisci à la rena deserta.
(Da leghja, A Giandarmaria di Sarri e d'altri...)

16/09/15

Tarra primurdiali

"Si capisci, l'affari pigliani un gattivu piegu, sarii mossu e quandu a strinta di u mondu saria divintata troppu putenti, ti ni sarii vultatu in casa.
Ma un è andatu cusì, chi i cosi pigliani un gattivu piegu, in modu misteriosu e crudeli di i cosi, chi spezzani contra di eddi tutti l'illusioni di chjara cuscienza. 
Sei partutu e lu mondu, eddu, nun ti ha strintu (...) e più nun vedi davanti à te cà tarra primurdiali."

Dapressu à Un Dieu un animal, Jérôme Ferrari, Actes Sud 2012

15/09/15

Pinsà

"Frustra egomet mecum has rationes puto."
Publius Tarenziu Afer (Adelphoe, i frateddi, 208)

14/09/15

Incantu verdi


Ghjacciani numarosi i morti indi i prati, 
Stesi nantu à i fiori o stesi indi i fossi,
Armi persi, ragi di rotti sfasciatti,
I canoni d'acciaghju stani lampati in tarra.

Puzzateddi di sangui diffondini vapori,
Rossu e neru si sparghjani par ssi stradi,
Cavaddi morti cù li sò civi aparti
Anchi tirati, toccu à ssu primu albori

E indi u ventu frescu, cottrani e lacrimi 
Di i mezi morti, e u livanti piglia i sò culor'
D'un lumi sbiacculatu, incantu verdi
Una frisgia stretta, stretta di un fugaci Albor'

Georg Heym

It seems that destiny has taken a hand.

13/09/15

Sommesous

Sommesous,
Paisolu
ind'a Marna
Chi u martiriu
Incarna.
Cù la tò esgia brusgiata,
Li tò stradi sfundati,
Cù tutti i tò refugiati,
E tò casi spiantati.


Viaghju dulurosu*

U viaghju fù cortu : Dijon-Langres, (passaghju par Troyes)- Richebourg-Chateauvillain-Saint Aventin-Troyes (cuì, scambiemi di trennu), Acis sur Aube-Sommesous :"Tout le monde descend !".
Da Sommesous à ghjunghja à Coole ci avaremi missu 3 ori, o mancu ? Nimu un ci aspittava cà un giandarmu à abbaghjà :"Toi, tes papiers. Mets toi là, tu rejoins la cantonnement du 171 eme à Coole, la colonne se forme là, suis les. Suivant, toi..."

Arrivati in Bettelemi
Passarà lu nostru affanu,
Parchi certu cun voi insemi,
À noi tutti ci ricivaranni,
Ci aghju tanti parenti
Bon'amichi e cuniscenti*

*Da un cantu tradiziunali Sicilianu.



08/09/15

Fiffina

O zia Fiffì, vi n'inviniti quand'e vò seti cuddata scalza da i Petri Rossi à ghjunghja in Casamaccioli, pà a Santa ?
C'erami tutti. 
O chi campazioni. 
Era un antru tempu, un antru mondu.
Ghjuccavami, ci cunfruntavami in puesia, à mora, à i carti.
Prigavami a Madonna in prucessiò (t'ha un nomi particulari culà, ma, à didda franca, un mi n'invengu mancu più).
A sera u preti fecci benedizioni (a mani m'eru vindutu à Corsa e u lindumani cumpravu à un macchignò Bastiacciu, un antra mula Orrezinca, chjamata Turca, più ghjovana e farrata -quissu che vi digu, a "china", a chjama a "pesca di benefizienza", agnunu ha u sò parlà... ma i bastiacci, pò !)
In più, una sunagliera nova cù coddi di volpi e i sò fiocchi rossi à l'occhjaturi, chi mi piaceni tantu. 
M'eru tinnutu u me imbastu abbracciatu, s'aghjustava.

Oghji chi m'arresta ? Più nudda cà a prighera, chi i cunfronti cuì baddani d'un'antra manera...

Vi n'inviniti, o zia Fiffina? Prigavami a Santa.


120

Salmu 120

1. Ind'a calamità mea, chjamu à l’Eternu e m'esaudisci.

2. O Signori, libera l'anima mea da a bocca buciarda, da a lingua ch'inganna !

3. Chi ti hani da dà e di chi fruttu saria, una lingua ch'inganna ?

7. Eiu, sogu da a paci; ma à tempu chi parlu, eddi sò pà a guerra.

Cusì dici a Santa Scrittura.

07/09/15

Abbrucà

"Incindieti, incindieti, dati focu à a tarra ch'edda diventi un soli.
Scompii, sfrascica, distrughi, passa, passa, o beddissimu flagellu umanu, sii pesta, trabulamentu, timpesta.
Fà chi una primavera rossa di sangui e di martiriu,
Sbuccia da questa vecchja tarra, e chi a vita sia com'è una fiara.
Viva a guerra !"

C. Govoni, Guerra ! 1915

05/09/15

U Vinachesu di Langres

à Ph M

U trennu colmu ci cuddava versu u fronti e s'arristò ind'a gara di Langra (Langres) chi s'era resa a lucumutiva sgangherata.
Passendu nantu à u quai sintedimi i quaquaquà d'una piccula banda : sunnavani in lingua nostra !
Ci n'era unu, pulindonu Vinachesu, l'aghju sappiuta doppu, capirossu, sargenti di a 132 sta volta à a manovra di i "di-quali-e-di-d-induva ?"
Addirizendussi à u più ghjovanu abbaghjò:
"E tù quali sei ?"
"Jeannot, Jeannot Pasturelli di a Leccica !" (Quistu t'aviva tuttu di u macu parighjinu, un si sappiva s'eddu a facciva apposta o s'eddu era qualchi pastori spasturatu e chi firmava sempri malavviatu !!!)
E pò, in uni scorru ci n'era un antru, murriciu.
E tu d'induva sei ?
Ha sciaccatu quiddu :"Mi chjamu Crisistofoli Atanasiu, Carghjesianu, Grecu di razzinu, Corsu di nascita, Ghjenuvesi di cori e Francesu chi a Corsica era stata accupata, navè ?*"
"E tù chi un dici nudda di quali ne sei ?" : 
Tandu aghju dettu eiu : "Capurali Barrolaccia dettu, Sarratu, Sarratu fora di i Petri Rossi di u 171 esimu."
"Umbè, quistu u nomi !" Dissi u capirossu.
Era, sapeti, a curiosità paisana, pasturina, mischiata d'affezioni; ch'o sinò, u prusperosu ..! Tuttu què, manc'à dì, à mezu à stu muvimenti di ghjenti chi, m'eti capitu...
Lintedi :"Ogni aceddu canta u sò nomi, sapeti." Pinsendu in tra me stessu :  "Vinachesi, pomi e fasgioli, fasgioli e pomi. Setti tutti listessi."

*D'apressu à America America, filmu d'E Kazan, 1963 :"Mi chjamu Elia Kazan, Grecu di razzinu, Turcu di nascita, Americanu chi ziu ha fattu un viaghju."


Lionel Walden


03/09/15

Kobane nera Signora

Aghju vistu, oghji, a fini d'un zittedducciu. 
U trenu rulava, ci purtava à u fronti.
Triste spondi.
Quali è ch'ha da rispondi ?
Nimu.
S'è ruvinata l'umanità intera.
Povaru fantineddu caru, povar'à noi.
A Signora vistuta di nera,
Ha vintu edda sta sera.
Aghju vistu, oghji, a fini d'un zittedducciu. 

30/08/15

I vistuti di pilone

...
"Da l'altura fala toni
U celi lampa subissi,
I Martini fieri e fissi,
Sparanu senza brioni.

I feriti da par elli
Per dall'un suprem' aiutu
Davant'à li sò fratelli
Formanu un muru carnutu."*
...

Un muru carnutu !!!
E noi à mezu.

*Martinu Appinzapalu (Abbati D. Carlotti), in Pampane Corse, Ponte Novu, 1925.

26/08/15

Libru di sangui

"Agnunu è un libru di sangui; induva voglia ch'eddu sia apartu, semi fattu di rossu."

Clive Barker, Books of Blood

22/08/15

171

Ha dettu u Major Delhomme :

Soldats, vous avez été jugés aptes voici les bataillons que vous allez rejoindre. Pour ceux nouvellement affectés, pour les autres aptes, pas de changement d'affectation:   

Arnaud versé dans la 1 er régiment d'infanterie
Balanet, versé dans le 141 ème,
Ballion, 5 ème régiment de cavalerie,
Banet, 4 ème régiment d'artillerie,
Barrolaccia, demain tu rejoins le 171 RI...

Dopu un aghju più suvitatu.
E cusì sia !
(ch'avivu dà dì ni ?)

17/08/15

Si tu savais...

Era ghjunta una lettara da Corsica, (era una parenti à Trestibiglia in viaghju culà, in Bastia), diciva :

"Si tu savais combien jaurai voulu que tu assiste (sic) à la procession de la Vierge, car la coutume est toujours la même. Toute la nuit on entendait marcher c'etait bien joli. Certains y allaient a pieds nus ceux la etaient nombreux, et tous recitaient a haute voix leur long rosaire..."*

Faccivani cusì, ind'a noi, listessu. A s'aghju dettu à Trestibiglia, faccivani listessu...
(À i ghjorni d'oghji è un antru affari : certi pregani, d'altri strazziani, certi provani à fà i dui.)

*scrittura originali cf infra.



15/08/15

Salve o Regina

Rivegu st'omu, povaru, umuli ch'era vinutu in paesi cù tuttu una squadra chjamata da u sgiò M. 
Suventi prigava solu à a porta di a esgia. 
Una sera, a sò prighera l'avivu intesa, diciva: 
"Salve O Regina, Madre di misericordia, vita e dolcezza e speranza nostra, salve. À te ricorriamo esuli figli di Eva, à te sospiriamo gementi e piangenti in questa valle di lacrime. Orsù dunque avvocata nostra, volgi à noi, quegli occhi tuoi misericordiosi e mostraci dopo questo esilio, Gesù, il frutto benedetto del tuo seno. O Clemente, o Pia, o Dolce Vergine Maria."

Iè, o Marì prigheti par noi tutti i vivi e quiddi chi stani dighjà in fiancu à Voi, clementi, pii, dolci cun voscu, Vergini Maria.

15 d'aostu 1915



14/08/15

D'acqua l'occhji ?

Aspittavami a partenza.
Trestibiglia (toccu à l'occhju) tandu ha dettu:

Lestri mani freddi
Cacciani una à una 
E bendi di l'ombra
Apru l'occhji
E sò tuttavia
Vivu
À mezu à
Una struppiatura sempri fresca*

Tandu Talmasca ha rispostu :

Tempu sò i petri
              U ventu
Seculi di ventu
              Tempu sò l'arburi
L'aghjenti sò petri
               U ventu
Volta e gira e pò s'intarra
In lu ghjornu di petra

Nun c'è acqua parò luccicani l'occhji*

*Octavio Paz, Ladera Este, 1970


Mimoria

Pinsavu à u paesi, à i mei, à i nostri, à a dichjarazzioni di a guerra annu, e mi dumandava, ciò chi a mimoria era: un ritornu à se stessu, eccu ciò ch'edda è a mimoria. Iè, prima è un ritornu à se stessu.
Ci si parla di un locu oramai sparitu, stragneru ancu, chjusu e sarratu e chi si chjama "u passatu", "u nanzu", "u prima", "i tempi", (ch'eddi fussini stati tempi di suliva o tempi di miseria: "Tempi e tempi" diciva quiddu). 
E pò c'era dinò, a mimoria di a mimoria, veni à dì, a mimoria di a mimoria di quiddi chi ci cuntavani i fatti di a sò mimoria à eddi. Mimoria fatta cù a mimoria d'altri ghjunti, pò, prima.
E trichi e tracca cusì e si ricodda à l'antichità di Troia (cusì diccivani i vecchji).
Da u stracompiu e finitu à... l'infinitu. 
Un è, o Rò ?

12/08/15

Santa Chjara 1915

Aghju scrittu oghji in paesi (era ghjornu di a Santa Chjara*).

Dijon le 11 Août 1915,

Chère mère, chers vous tous,

J'ai une bonne nouvelle à vous adresser: j'ai été déclaré "apte" hier.
J'espère que cette nouvelle vous rassurera.
Vous m'écrirez à ma nouvelle adresse.
Affections à vous tous.
Sf 

Aò, ch'avivu da dì ? 
Avivu da dì chi a guerra dici di u martiriu di tutti e di a crudeltà di certi ? 
Ch'avivu da dì ? 

(*Santa Chjara dolci nomi di qualchi prighjò senza spiranza ne spera.)

Culori

"A spiranza è verdi,
Malasciu à chi la perdi..."

Avivami persu tutti i culori di l'urcu, più quiddi chi un esistivani ancora, da vena.

Era un ghjovanu frà middi

Era un ghjovanu frà middi,
Si chjamava Martineddu,
E sta guerra maladetta,
L'ha purtatu à lu maceddu,
Ma chi l'avarà avutu fattu,
Ssu povaru paisaneddu ?

Era un ghjovanu frà middi,
"Chjuccucciu" di sopranome,
E sta guerra maladetta,
L'ha tumbatu, un si sà come,
Ma chi l'avarà avutu fattu,
Disgraziatu senza nome ?

Era un ghjovanu frà middi,
Cartili Paulu chjamatu,
E sta guerra maladetta,
Ind'infernu u s'ha lintatu,
Ma chi l'avarà avutu fattu,
Puvarettu crucificatu ?

09/08/15

Dumenicu Trestibiglia

In tra me stessu pinsavu: O Sà Darè prigheti par noi tutti. 
(È statu Dumenicu Trestibiglia à rimintami di stu ghjornu. Sapetti Trestibiglia u brigadier-fourrier.)

Scrivami

È u sistema o Sarrà, è cusì. 
Ti succhja u sangui e ti lascia crela bianchiccia, capibiottu. 
Tè u "Libru di u gradè", piglialu e tenatilu. 
Impara o scappa, scappa o impara, ma qualcosa fà !
T'abbracciu u me ziteddu e scrivami puru cuì chi m'hani à teni  torra 2 o 3 mesi.