.
31/08/14
Lunéville
Ci battivami à i porti di Lunéville. Marchjendu, semi passati davanti à una casa bumbardata. Ci hani spiegatu ch'eddi fabricavani cuì, vasi d'una spezia di pasta di vetru. Marchjavami nantu un veru tappettinu di vetru intazzatu.
M'aghju pigliatu, in tarra, un pizzateddu rottu.
Era un fondu d'un vasu, marcatu Muller frères, Luneville.
C'era dunqua un "innanzu" prima di a guerra!
M'aghju pigliatu, in tarra, un pizzateddu rottu.
Era un fondu d'un vasu, marcatu Muller frères, Luneville.
C'era dunqua un "innanzu" prima di a guerra!
L'omi di cuì avivani, anch'eddi, a passioni pà i cosi beddi. Come noi t'avemi a passioni di beddi sunaglieri, di i fiocchi che nò mittimi à i muli, i zucchi bivitoghji, incisi à disegni, brocchi urezzinchi...
S'e campu, eiu, stu pezzu di vetru, u m'aghju da tena e u purtaraghju à Francescamaria, (me suredda), en souvenir d'un temps ancien.
S'e campu, eiu, stu pezzu di vetru, u m'aghju da tena e u purtaraghju à Francescamaria, (me suredda), en souvenir d'un temps ancien.
Cataru
Era un mondu di sciaguri, un mondu di disgrazii.
Erani locchi tra acqui e tarri : paduli, stagni, fiumi sburrati à perdita di vista, mi gherbavani tantu, a vi dicu.
M'eru incataritu e starnutava (o, mamma !) : "Setti tappi, Diu ti salvi !" M'ha dettu unu in corsu.
Era un certu Piriotti di u Fureddu.
È statu Ricci à truvaddu, quistu l'archettu !
Erani locchi tra acqui e tarri : paduli, stagni, fiumi sburrati à perdita di vista, mi gherbavani tantu, a vi dicu.
M'eru incataritu e starnutava (o, mamma !) : "Setti tappi, Diu ti salvi !" M'ha dettu unu in corsu.
Era un certu Piriotti di u Fureddu.
È statu Ricci à truvaddu, quistu l'archettu !
Arburu firitu
Quattru ori di mani, stu 31 d'aostu 1914.
Marchjemi :
Fraimbois, (Bois Bareth)
Bois de Saint Mansuy,
La Louvière,
Lacchemi à dritta Le Haut de l'Aunois,
Xermamenil.
Ind'u Bois de Saint Mansuy, o quantu n'emi visti disguasti...
Obus, n'emi vistu ancu qualchi d'uni ch'un avivani micca schiattatu !
Miseria e tuntia di l'omi, arrimpiccati à l'arburi chi, soli, arrestavani dritti.
Omi, animali, tarri, pianti tribbulati, firiti, sigati, tagliati, scavati à morti, sottu, soppra.
Dici u pueta, parò : "Arburi testimonii d'un tempu induva, accantu à eddi, si spanna cu magnificienza a vita."* Oghji, si sparghjiva, à u largu, a morti.
T'avivami, à manca, i corsi di u 173esimu, si tinivani à Chaufontaine.
Un è nudda, mi tranquilizava. Povaru à noi...
*"Les arbres sont des témoins du temps où, tout près d'eux, prospère le plus somptueusement la vie." Phillipe Martinetti
Marchjemi :
Fraimbois, (Bois Bareth)
Bois de Saint Mansuy,
La Louvière,
Lacchemi à dritta Le Haut de l'Aunois,
Xermamenil.
Ind'u Bois de Saint Mansuy, o quantu n'emi visti disguasti...
Obus, n'emi vistu ancu qualchi d'uni ch'un avivani micca schiattatu !
Miseria e tuntia di l'omi, arrimpiccati à l'arburi chi, soli, arrestavani dritti.
Omi, animali, tarri, pianti tribbulati, firiti, sigati, tagliati, scavati à morti, sottu, soppra.
Dici u pueta, parò : "Arburi testimonii d'un tempu induva, accantu à eddi, si spanna cu magnificienza a vita."* Oghji, si sparghjiva, à u largu, a morti.
T'avivami, à manca, i corsi di u 173esimu, si tinivani à Chaufontaine.
Un è nudda, mi tranquilizava. Povaru à noi...
*"Les arbres sont des témoins du temps où, tout près d'eux, prospère le plus somptueusement la vie." Phillipe Martinetti
30/08/14
U sminticatu
Talmascu è vinutu à truvacci à sei ori sta mani, ci ha dettu : "U 141esimu ha da stà in piazza di punta à Fraimbois. Emi à tena a corra Est di u Bois Bareth darretu à a ferma des Abouts..."
O chi ghjurnata, povar'à noi... Quantu ch'edda fussi ghjunta a fini di u mondu.
O chi ghjurnata, povar'à noi... Quantu ch'edda fussi ghjunta a fini di u mondu.
O chi timpesta ! O lu piombu, o i bombi. Impargulata di foccu.
L'obus, piuvivani à diruttera. È statu, u ghjornu, un timpurali di ramu. Una burrasca di farru, di saietta, burrasca di soniti. Fraccassu.
L'obus, piuvivani à diruttera. È statu, u ghjornu, un timpurali di ramu. Una burrasca di farru, di saietta, burrasca di soniti. Fraccassu.
I corpi saltavani à buleghju à a tarra, rifalavani doppu tarra stessa, tarra vana. Ite missa era.
U farru struppiava, tagliava i carri, i capi. Capi e corpi di l'omi, capi, corpi di l'animali. U farru mischiatu di piombu, di ramu, sfrasciccava.
L'aria era divintata fumi salnitrutu tra grisgiu e rossu s'eddu si pò...
L'aria era divintata fumi salnitrutu tra grisgiu e rossu s'eddu si pò...
In paesi, annu, aspittavami ch'eddu piuvessi : i caluri di Sa Darenti avivani durati. Erami tutti partuti in prucessiò à purtà, cu grand' divuzioni, u craniu di Don Servandu. I vecchji ci avivani imparatu à ponalu, nantu à lu sò cuscinu, ind'u fiumi seccu di i Pantaneddi. Emi prigatu, doppu, ch'edda falessi l'acqua da u celi.
Cust'annu è un'antra affara...
Prighemi chi "l'acqua" chi ci fala addossu, arribiessi d'altri custeri...
Cranii ci n'era à l'infinitu.
A tarra un era più manch'edda tarra, era tarra rinosa, tarra morta, tarra tomba.
Tarra fatta di a petra bianca chi i mini di i bombi avivani stracciatu d'edda.
Pariva, oghji chi u Diavuli avissi vintu, ad eternam ?
Prighemi chi "l'acqua" chi ci fala addossu, arribiessi d'altri custeri...
Cranii ci n'era à l'infinitu.
A tarra un era più manch'edda tarra, era tarra rinosa, tarra morta, tarra tomba.
Tarra fatta di a petra bianca chi i mini di i bombi avivani stracciatu d'edda.
Pariva, oghji chi u Diavuli avissi vintu, ad eternam ?
Vagamestru nustrali
Sta mani u vagamestru ci ha purtatu nutizii ! C'era una carta di mamma.
A scrittura longa e tonda era quidda di Santiunicci, ha signatu eddu in uni scorru "JMS".
I Rossi, le 20 août 1914
Mon cher enfant,
Ton frère, ta soeur et ta maman pensons bien à toi.
Nous avons été rassurés par les bonnes nouvelles que tu nous a envoyées.
Ecris nous vite.
Les notres parlent souvent de toi, d'autant que tu manques aussi pour faire les champs et pour le reste.
Ne prends pas froid, couvre-toi bien. Un colis suivra.
Nous t'embrassons bien fort.
Perli di Ricci
Sta sera, infini, è stata tranquidda.
Una notti stiddatta, cu un celi infinitu. Brama di piglià a strada di Roma.
Un ghjovanu marsigliesu ci ha campu. Ricci, Ricci Robert, scarparu. Un bravu tipu capirossu cu a sò barbabetta zeppa.
Ricci Robert, scarparu, cunnisciva a villa, certi locchi induva era statu eiu.
Ci ha cantatu una bedda sirinata d'una voci lirica chi pariva tutta quidda di Parisolu, in ghjesgia, quand'eddi cantavani a messa.
Cantava (e' marcu ciò ch'aghju intesu) :
Je crois entendre encooor'
Una notti stiddatta, cu un celi infinitu. Brama di piglià a strada di Roma.
Un ghjovanu marsigliesu ci ha campu. Ricci, Ricci Robert, scarparu. Un bravu tipu capirossu cu a sò barbabetta zeppa.
Ricci Robert, scarparu, cunnisciva a villa, certi locchi induva era statu eiu.
Ci ha cantatu una bedda sirinata d'una voci lirica chi pariva tutta quidda di Parisolu, in ghjesgia, quand'eddi cantavani a messa.
Cantava (e' marcu ciò ch'aghju intesu) :
Je crois entendre encooor'
Caché sous les pommiers
Sa voix tendre et sonore
Comme un chant de ... iè (?)
Oh nuit enchanteresque
Divin ravissement
Oh souvenir charmant,
Folle ivresse, doux rêve !
Oh notte di careeezze,
Gior' chi non ha fine,
Bel sogno, folli ebbrezze !
O sovvenir divine !*
Charmant Souvenir !
Souvenir charmant...
Sa voix tendre et sonore
Comme un chant de ... iè (?)
Oh nuit enchanteresque
Divin ravissement
Oh souvenir charmant,
Folle ivresse, doux rêve !
Oh notte di careeezze,
Gior' chi non ha fine,
Bel sogno, folli ebbrezze !
O sovvenir divine !*
Charmant Souvenir !
Souvenir charmant...
Da* : http://musicologia.unipv.it, à ringraziaddi.
Cantata da Tino Rossi : https://m.youtube.com/watch?v=CMfPxlnrxXY.
Mot dit, Boches
Marchjavami cun Olive. Ha dettu : "Mot dit, Boches".
Un ci aghju capitu nudda, ma un mi sogu micca fattu veda.
Aghju fattu bè, un è ?
Un ci aghju capitu nudda, ma un mi sogu micca fattu veda.
Aghju fattu bè, un è ?
Saccu e brocciu
"Brocciu sgiuttinu e furmagliu piccurinu."
I pruverbi sò santi e ghjusti, ed è verità vera. Comu sarà chi nò altri stemi à corpi à viulini : oghji, un ci hani dattu nienti altru à magnà, oghji, ch'un pizzateddu di pani mezzu : cuccagna !!!
"Saccu biotu un pò fà guerra !"
I pruverbi sò santi e ghjusti, ed è verità vera. Comu sarà chi nò altri stemi à corpi à viulini : oghji, un ci hani dattu nienti altru à magnà, oghji, ch'un pizzateddu di pani mezzu : cuccagna !!!
"Saccu biotu un pò fà guerra !"
"U pranzu di i nozzi." Pieter Brueghel, 1568
29/08/14
Meziornu
à MC B-G(M) , à ringraziadda.
Μή, φίλα ψυχά, βίον ἀθάνατον
σπεῦδε, τὰν δ᾽ ἔμπρακτον ἄντλει μαχανάν* (**)
Sara veru ciò ch'e dici, u pueta ?
I morti piatti, in stà tarra, stani bè,
Ssa tarra chi i scalda, assecca u misteru.
Meziornu quassù e Meziornu à l'arrestu
In se stessu si pensa, à se stessu cunveni...
Testa intera, diadema cumpiitu,
In te stessu sogu, eiu, un cambià sicretu.
(...)
Tira u ventu, tira... Or' pruvemi, à campà !
Paul Valery, Le cimetière marin, 1920
*Stancia, o cara anima mia cu la vita immurtali, basta ! Biotta, seca e regi u spaziu di ciò chi, in veru, si pò fà. Pindaru, Pitica III, V. 61 e 62.
**Da : Michel Briand, « « Ô mon âme, n'aspire pas à la vie immortelle … Sur les avatars de Pindare, Pythique III, 61-62, des scholiastes anciens à Saint-John Perse, Paul Valéry, Albert Camus, et à l'entour » », Rursus [En ligne], 6 | 2011, mis en ligne le 11 février 2011, consulté le 29 août 2014. URL : http://rursus.revues.org/468 ; DOI : 10.4000/rursus.468.
Μή, φίλα ψυχά, βίον ἀθάνατον
σπεῦδε, τὰν δ᾽ ἔμπρακτον ἄντλει μαχανάν* (**)
Sara veru ciò ch'e dici, u pueta ?
I morti piatti, in stà tarra, stani bè,
Ssa tarra chi i scalda, assecca u misteru.
Meziornu quassù e Meziornu à l'arrestu
In se stessu si pensa, à se stessu cunveni...
Testa intera, diadema cumpiitu,
In te stessu sogu, eiu, un cambià sicretu.
(...)
Tira u ventu, tira... Or' pruvemi, à campà !
Paul Valery, Le cimetière marin, 1920
*Stancia, o cara anima mia cu la vita immurtali, basta ! Biotta, seca e regi u spaziu di ciò chi, in veru, si pò fà. Pindaru, Pitica III, V. 61 e 62.
**Da : Michel Briand, « « Ô mon âme, n'aspire pas à la vie immortelle … Sur les avatars de Pindare, Pythique III, 61-62, des scholiastes anciens à Saint-John Perse, Paul Valéry, Albert Camus, et à l'entour » », Rursus [En ligne], 6 | 2011, mis en ligne le 11 février 2011, consulté le 29 août 2014. URL : http://rursus.revues.org/468 ; DOI : 10.4000/rursus.468.
27/08/14
Tumbera
Passavani l'ori, passavani i ghjorni, passavani i sicondi.
Sapivu eiu, avali à ciò chi n'eru : eru divintatu u spittatori avisatu di a miseria di l'omi, a meia à buleghu à quidda di l'altri.
A mascina scema era in piazza : u baddu baddava e i baddi baddavani.
Qualchissia carcava, un antru tirava. Un terzu cacciava i morti, un antru nittava.
I camiò passavani, i ghjorni anch'eddi, listessu.
Un n'avivami cà l'orrori da sparta, e a spartivami e ci sbrugliavami bè.
Pianu, pianu m'imparavani à divintà, eiu, un ignurantoni di l'emozioni* di l'umani.
*Cusì ha dettu, à poccu pressu, Gunther Anders.
Sapivu eiu, avali à ciò chi n'eru : eru divintatu u spittatori avisatu di a miseria di l'omi, a meia à buleghu à quidda di l'altri.
A mascina scema era in piazza : u baddu baddava e i baddi baddavani.
Qualchissia carcava, un antru tirava. Un terzu cacciava i morti, un antru nittava.
I camiò passavani, i ghjorni anch'eddi, listessu.
Un n'avivami cà l'orrori da sparta, e a spartivami e ci sbrugliavami bè.
Pianu, pianu m'imparavani à divintà, eiu, un ignurantoni di l'emozioni* di l'umani.
*Cusì ha dettu, à poccu pressu, Gunther Anders.
Bolas
Mi n'invengu, erami in Aghjacciu e aspittava à Paulu.
Pusatu nantu i petri chi suppraneghjani a marina di Sgisgia, fighjulavu i ghjovani Aghjaccini chi s'amusavani.
I maneri e i gesti un erani quiddi di i ziteddi in paesi. Parivani, quisti, priciosi, distinti, più libari ancu.
Una zitedda pruvava à ghjuculà, baddioli neri e rossi, in manu.
Fù, par me, mi n'invengu, à prima volta chi mi ni stavu à purtà uni sguardu paternu à unu.
Avaraghju sunniatu ?
Pusatu nantu i petri chi suppraneghjani a marina di Sgisgia, fighjulavu i ghjovani Aghjaccini chi s'amusavani.
I maneri e i gesti un erani quiddi di i ziteddi in paesi. Parivani, quisti, priciosi, distinti, più libari ancu.
Una zitedda pruvava à ghjuculà, baddioli neri e rossi, in manu.
Fù, par me, mi n'invengu, à prima volta chi mi ni stavu à purtà uni sguardu paternu à unu.
Avaraghju sunniatu ?
Cianga
Oghji è statu una ghjurnata di cianga.
Corpi inciangati chi parivani stantari aparti. Statui muti ad eternam.
M'ammanzu a morti e a morti m'ammanza.
Corpi inciangati chi parivani stantari aparti. Statui muti ad eternam.
M'ammanzu a morti e a morti m'ammanza.
25/08/14
Ghjuvanmartinu
Oghji, 25 d'aostu, 1914.
"Offensive generale" Anh, anh ! Bedda quista !
Mortu, "Tué à l'ennemi, Sergent Jean-Martin B., 4ème regiment de Zouaves de Marche à Tarcienne, (Belgique)".
Erani partuti da Tunisia, u dui.
È statu tombu d'una badda ind'a furesta di Saint-Martin, vicinu à Charleroi, era statu firitu u 23... n'è mortu.
Era di a me classa, era.
L'aghju sappiutu doppu...
http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr
«L’ordre de se porter en avant arriva à minuit et l’on partit à 2 heures. On dépassa l’artillerie en position d’attente. Les quatre bataillons marchaient de formation largement ouverte. On allait voir l’ennemi, se mesurer, et certainement le vaincre ». Historique du bataillon 23/08/1914
À mamma
Appenna doppu a cerimonia aghju scrittu à mamma, in paesi.
Aghju pensu, Santiuniacci li farà a traduzioni.
Aghju scrittu (ch'un si pò dì nudda) :
Chère maman, chers vous tous,
D'où je suis, il fait très beau.
Nos journées se passent en toute amitié et camaraderie.
La France est un grand pays, anque plus que la Corse.
Ne vous inquiétez pas, je ne suis pas seul et le temps passe vite, vite.
Je pense souvent à vous, faites-moi écrire, que je lise.
Je vous embrasse.
SF
È statu Talmasca à scrivala cun megu, sta lettara.
M'ha dettu : "Un la pudiva scriva da par tè ? T'impargu se tu voli !"
Aghju dettu : "Vulintieri, qualcosa a possu scriva, anch'eiu, ma solu pò, nò."
Ihh, stu Bocchineru !
Emi scrittu doppu à u me parenti Pitroni in Marseglia (m'aspitavu, eiu a risposta di Mariastedda).
À cinqui ori, u doppu meziornu, ci hani dettu : "Préparez vous. Demain : offensive générale."
Aghju pensu, Santiuniacci li farà a traduzioni.
Aghju scrittu (ch'un si pò dì nudda) :
Chère maman, chers vous tous,
D'où je suis, il fait très beau.
Nos journées se passent en toute amitié et camaraderie.
La France est un grand pays, anque plus que la Corse.
Ne vous inquiétez pas, je ne suis pas seul et le temps passe vite, vite.
Je pense souvent à vous, faites-moi écrire, que je lise.
Je vous embrasse.
SF
È statu Talmasca à scrivala cun megu, sta lettara.
M'ha dettu : "Un la pudiva scriva da par tè ? T'impargu se tu voli !"
Aghju dettu : "Vulintieri, qualcosa a possu scriva, anch'eiu, ma solu pò, nò."
Ihh, stu Bocchineru !
Emi scrittu doppu à u me parenti Pitroni in Marseglia (m'aspitavu, eiu a risposta di Mariastedda).
À cinqui ori, u doppu meziornu, ci hani dettu : "Préparez vous. Demain : offensive générale."
24/08/14
Midaglia
Sta mani 24 d'aostu 1914, u capitanu Perrec m'ha fattu una cirimonia, m'hani dattu a midaglia militari. Ha dettu ind'u sò discorsu :
"Soldat Barrolaccia, je vous remets cette médaille que vous méritez bien !!!"
Nantu à a carta c'era scrittu : Soldat très énergique. A fait preuve de dévouement et d'un courage remarquables. Doté d'un grand sang-froid, a contribué à repousser, grâce à sa determination et à la précision de ses tirs, une forte attaque ennemie, menée par des Ulhans, le 10 août 1914 à Lagarde."
Un vi possu mancu dì ch'eru fieru, saria una buccia, mi sintivu rassignatu : a guerra, oramai, facciva parti di mè stessu.
A midaglia parò, era posta nantu à u sò cuscinettu di biddutu rossu. Pariva, à mè, u rossu fattu di u sangui di l'omi di Laguarde e di Dieuze.
E doppu Perrec m'ha abbracciatu. Talmasca, in posta, eddu fighjulava.
"Soldat Barrolaccia, je vous remets cette médaille que vous méritez bien !!!"
Nantu à a carta c'era scrittu : Soldat très énergique. A fait preuve de dévouement et d'un courage remarquables. Doté d'un grand sang-froid, a contribué à repousser, grâce à sa determination et à la précision de ses tirs, une forte attaque ennemie, menée par des Ulhans, le 10 août 1914 à Lagarde."
Un vi possu mancu dì ch'eru fieru, saria una buccia, mi sintivu rassignatu : a guerra, oramai, facciva parti di mè stessu.
A midaglia parò, era posta nantu à u sò cuscinettu di biddutu rossu. Pariva, à mè, u rossu fattu di u sangui di l'omi di Laguarde e di Dieuze.
E doppu Perrec m'ha abbracciatu. Talmasca, in posta, eddu fighjulava.
Tarra ingrata
Avivani fattu parta treni à vivami pieni colmi à ghjuvanuteddi. Voltani i treni, avali, pieni à omi tocchi da u Mali.
À chi è sciancu, à chi guerciu, à chi guerciu e sciancu, i dui. Ghjugnani à pezzi : ciarbeddi, ghjambi, bracci, mani, stroppii, strappaciati.
Membri mozzi, tagliati e laccati in tarra. Certi erani biuttati, à civi aparti.
Sortini, suldati, cu fasci bianchi maculati di u sangui di u dulori, sangui di a niscintria, sangui di a zittiddina, di st'omi, o megliu, sangui di ciò chi n'arrestava d'eddi.
I treni di a vittoria erani oramai pieni à lagni, griddi e peghju... Erani pieni à suspiri. Suspiri di chi ha dighjà rinunziatu.
Mani tesi in cerca di qualchi limosina midicinali.
Tarra, o bara ingrata, t'ingrassi tu, e mentri noi murimi.
Henri Gervex
L'Illustration, farraghju 1915.
Piuviva
Piuvuva e quandu nò erami ziteddi cantavami pà i straddi di u paesi :
"Piovi, piovi, nun grandinà,
San Martinu è cuddatu,
À sunnà tre campani,
Una è pà i vivi, una pà i morti,
Una pà i santi patri nostri."
Ind'a transcè, sta volta dutatu di u Lebel M93, t'avivu i pedi chi s'affundavani, m'inciangagliava.
"Piovi, piovi, nun grandinà,
San Martinu è cuddatu,
À sunnà tre campani,
Una è pà i vivi, una pà i morti,
Una pà i santi patri nostri."
Ind'a transcè, sta volta dutatu di u Lebel M93, t'avivu i pedi chi s'affundavani, m'inciangagliava.
O Ulissi
On les aura.
(O Ulissi, tanti ghjorni à rientra in Itaca)
(O Ulissi, tanti ghjorni à rientra in Itaca)
Di : Wilhelm Albert Włodzimierz Aleksander Apolinary Kostrowicki.
Arcurial.com
23/08/14
"Ciò che nò simu."
à P.P & N.M
Avà a sogu ciò chi nò semi e di ciò chi nò semi fatti.
Semi fatti à pezzi accolti : Pezzi di i morti chi partini annanzu à noi.
Mori oghji un amicu, u cori si scuzzula, è un pezzu tamantu di se stessu chi parti...
Mori un parenti caru, un antru pezzu si stacca.
Mori la ghjenti chi si cunnosci appenna, sò altri pizzateddi chi si ni vanni, à graneddi...
Pianu, pianu, à a fini turremi polvara.
Polvara fatta di tutti sti morti chi si ni sò andati prima di noi e chi ci avivani fattu, vivi, ciò chi nò erami tandu.
E noi stemi cuì, frimemi impuveriti.
Avà a sogu ciò chi nò semi e di ciò chi nò semi fatti.
Semi fatti à pezzi accolti : Pezzi di i morti chi partini annanzu à noi.
Mori oghji un amicu, u cori si scuzzula, è un pezzu tamantu di se stessu chi parti...
Mori un parenti caru, un antru pezzu si stacca.
Mori la ghjenti chi si cunnosci appenna, sò altri pizzateddi chi si ni vanni, à graneddi...
Pianu, pianu, à a fini turremi polvara.
Polvara fatta di tutti sti morti chi si ni sò andati prima di noi e chi ci avivani fattu, vivi, ciò chi nò erami tandu.
E noi stemi cuì, frimemi impuveriti.
Conti (2) : 1 695
A sera, Talamasca è ghjuntu à truvami.
Vuliva parlà, mi ni sogu subitu avvistu.
Ha dettu : "Sai quantu sò morti omi, dipoi che nò semi partuti da Marseglia, quindici ghjorni fà ?
Omi di truppa : 1 668, uffiziali 27, tutti morti o sparariti !* T'avemi più di middi feriti..."
Feriti, com'eddu dici eddu, Talmasca, cu u sò parlà à castagna-in-bocca.
Erami tre mila à parta.
G. Scott
*Fatti veri
À l'aritrosa
Rinculemi.
Avemi marchjatu, fattu l'aritrosa. Emi attravirsatu a furesta di Vitremont, versu à Mont-sur-Meurthe (sempri ssi euh, euh, euh ! Ch'e un possu mancu prununzià.).
A marchja era difficiuli in quidda catapecchja di cianga.
C'è vulsutu à duppià i cavaddi ch'eddi pussessini tirà i cari di u trenu di cumbattimentu.
Perdimi tempu e saponi...
T'avemi i Bosci à dossu chi ci bumbardeghjani in grossu.
Ghjughjimi à u Ponti di Blainville.
U capitanu Perre, quiddu chi ci cummanda, ci facci accupà d'una cantu, u ponti di u camin' di farru (induve eru, eiu) e da l'altru, a prima sizzioni chi accupa, edda, u ponti di Blainville.
Sò passati doppu, i corsi, quiddi di u 173esimu parivani persi, abbambannati.
Si dici ch'eddi avariani tiratu nantu à suldati nostri*, uni sbagliu maiò.
S'edd'è vera a colpa venaria (in quantu à me), à quiddi chi i cummandani, quiddi chi sanni, quiddi chi stanni cuì à dacci l'ordini : "En avant ! En arrière !"
Semi trattati peghji cà sumeri...
À a fini di u ghjornu ci truvemi à u bivuaccu, à Saint-Mard.
"Peuchère, j'en ai marre (n'aghju una tecchja !)", dici unu.
Ci accuppemi à fà fossi fondi, da tena.
Doppu aghju durmitu, doppu.
Tena, mintena, ritena...
* "Une méprise affreuse" In, La légende noire du 15e corps, p 69, M. Mistre, C'est-à-dire Editions, 2009.
http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv. (Journaux des unités engagées)
22/08/14
Guerra matta
Travagliatricia cecca, Pinelopa imbecili,
Annani u caos duve u nienti oscili,
Guerra, o guerra accupata à u tisgiu di tutti st'escadrò,
Piena à rumori furiosi, rumori di clerò.
O strega succhjisangui, salvatica, ferisci,
Mazzeraccia, ti piglii à l'omu e u facci periscia.
Nuvuli duve u destinu si torci, e fughji à Diu, fughji,
E duve u chjarori è più neru, chi poni essa, di notti, li bughji.
Tonta tamanta, e di ventu e di saieta armata
Da chi servi o giganta, da chi servi, fumi matta
Se u tò crullamentu, construisci u mali ?
Se à nomi bestiali, caccicheghji l'animali.
E se nun sai tu,
Ind'ombra duve u tò azzardu si sdrughji,
D'un cantu alzi un tiranu, e un antru distrughji.
Da, Victor HUGO, Bêtise de la guerre, L'année terrible.
Conti (1)
Quanti "Tués à l'ennemi" ci ha da vulè nanzu ch'edda cissessi sta guerra ?
Ci sara qualchi sia à tena i conti, com'ind'a noi in paesi ? Nanzu arimani à Francescu, oghji à Paulughjaseppu, e tant'altri. I conti i facci Talmasca, ma quisti sò conti di u biccamortu.
Quali sarani i paciaghji, s'eddu ci n'è ?
Ci sara qualchi regula ? Mi pari, micca.
Eiu stavu cuì à fà ciò ch'eddi mi dumandavani e basta.
Ci sara qualchi sia à tena i conti, com'ind'a noi in paesi ? Nanzu arimani à Francescu, oghji à Paulughjaseppu, e tant'altri. I conti i facci Talmasca, ma quisti sò conti di u biccamortu.
Quali sarani i paciaghji, s'eddu ci n'è ?
Ci sara qualchi regula ? Mi pari, micca.
Eiu stavu cuì à fà ciò ch'eddi mi dumandavani e basta.
21/08/14
Status Quo
Un pudivu cantà, si capisci.
Ma t'avivu sti pocchi paroddi in menti, ch'era quista a vita mea.
You've got your orders
Better shoot on sight,
Your finger's on the trigger
But it don't seem right.
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now...
http://www.azlyrics.com
Ma t'avivu sti pocchi paroddi in menti, ch'era quista a vita mea.
You've got your orders
Better shoot on sight,
Your finger's on the trigger
But it don't seem right.
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now...
Night is falling
And you just can't see,
Is this illusion or reality ?
Di, Rob and Ferdi Bolland, 1981.http://www.azlyrics.com
Cuntinuà
Mortu era Paulughjaseppu, m'arristava a me Hotchkiss, guasgi 800 colpi à a minuta. Stavu cusi, u contadinari schiattatu, un mandigliulu da tena i carri.
Ci vuliva à nittà, inulià di grassa u farru tirafocu.
A guerra aviva da cuntinuà.
Ci vuliva à nittà, inulià di grassa u farru tirafocu.
A guerra aviva da cuntinuà.
Paulughjaseppu
Dieuze, oghji 20 d'aostu 1914,
Paulughjaseppu è statu tombu sta mani : "Tué à l'ennemi" ha scrittu Talmasca, tremulu in manu. Un aghju dettu nudda, eiu.
Arisera era ghjuntu, cuntenti, u tintu, ch'aviva trovu a mamma di u ziteddu persu...
Era di a me classa Paulughjaseppu, era di a me classa.
Paulughjaseppu è statu tombu sta mani : "Tué à l'ennemi" ha scrittu Talmasca, tremulu in manu. Un aghju dettu nudda, eiu.
Arisera era ghjuntu, cuntenti, u tintu, ch'aviva trovu a mamma di u ziteddu persu...
Era di a me classa Paulughjaseppu, era di a me classa.
19/08/14
Pulvariccia
U ditu m'era ingonfiu : a ghjurnata intera à tirà nantu a scruchjetta di a mitragliosa chi Talmasca m'aviva affidatu, sempri cu Paulughjaseppu accantu, à passami i stucci di baddi. Ci cunniscimi bè avà, eiu cu Paulughjaseppu.
À didda franca un sappivami mancu induva tiravami. Raffichi soppra raffichi e anda !
Un colpu à noi, un colpu à eddi : tara, tatatata, ratatatatata... À chjami e rispondi.
Fatica e tecchja di pulvara.
In uni scorru di a casa chi ci serviva di nascundigliu, una badda schiatta, mi voltu e mi vegu un zitidducciu, chjuccu, chjuccu. S'era piattu sottu a un linzolu. Mutu, bruttu, trimava, piegniculava.
U tintu. T'avarà avuta tre o quatru anni à u più.
Tandu Paulughjaseppu m'ha dettu, dicisu : "Ti lasciu, e' vogu à circà una mamma o un babbu".
Eiu : "E ch'hani da dì cuì à a cumpania ?"
Eddu : "Mi n'impippu, stu ziteddu è vivu. Vivu, vivu, a capisci quista. A sai ciò ch'eddu è ?
E l'aghju da fà viva ancu di di più, eiu, à stu ziteddu. Aghju da fà, u meiu, u duveru.
Talmasca, tu, Olive, eiu cu tutti sta suldatesca, semi dighjà morti, e altru...
Quissa a sai, tu ?"
À didda franca un sappivami mancu induva tiravami. Raffichi soppra raffichi e anda !
Un colpu à noi, un colpu à eddi : tara, tatatata, ratatatatata... À chjami e rispondi.
Fatica e tecchja di pulvara.
In uni scorru di a casa chi ci serviva di nascundigliu, una badda schiatta, mi voltu e mi vegu un zitidducciu, chjuccu, chjuccu. S'era piattu sottu a un linzolu. Mutu, bruttu, trimava, piegniculava.
U tintu. T'avarà avuta tre o quatru anni à u più.
Tandu Paulughjaseppu m'ha dettu, dicisu : "Ti lasciu, e' vogu à circà una mamma o un babbu".
Eiu : "E ch'hani da dì cuì à a cumpania ?"
Eddu : "Mi n'impippu, stu ziteddu è vivu. Vivu, vivu, a capisci quista. A sai ciò ch'eddu è ?
E l'aghju da fà viva ancu di di più, eiu, à stu ziteddu. Aghju da fà, u meiu, u duveru.
Talmasca, tu, Olive, eiu cu tutti sta suldatesca, semi dighjà morti, e altru...
Quissa a sai, tu ?"
Moncourt-Xures
Sett'ori di sera accupemi à Montcourt.
U numicu s'è ritiratu : biottu u bois d'Einville. À l'abbruccà, i tiri d'artiglieria calani pianu, pianu. Avà è u focu di i mitragliosi à tiracci adossu, ubligati semi à rinculà.
A terza e a quarta cumpanii di u nostru 141esimu RI si sviluppani ind'i fossi di u caminu Moncourt-Xures, à cavaddu à a cunfina.
Battaglii, scaramucci, attachi... contrattachi, attachi ecc...
U numicu s'è ritiratu : biottu u bois d'Einville. À l'abbruccà, i tiri d'artiglieria calani pianu, pianu. Avà è u focu di i mitragliosi à tiracci adossu, ubligati semi à rinculà.
A terza e a quarta cumpanii di u nostru 141esimu RI si sviluppani ind'i fossi di u caminu Moncourt-Xures, à cavaddu à a cunfina.
Battaglii, scaramucci, attachi... contrattachi, attachi ecc...
18/08/14
Martiddati
A notti aghju sunniatu, era un ghjuvanottu, bandera nostra in manu, marteddu à a cinta. Cuddava una tepa : puniva un puntu finali à sta guerraccia.
A de G.
17/08/14
Bidon bombè
Drouville, 17 aostu.
Hani bumbardatu à Drouville.
Miseria, ci vuliva à veda a piazza, i casi, a ghjenti.
Arristava u campanili arritu.
Un è cà ghjenti luntana e tonta à ridasi di sti cosi cuì.
Ghjenti luntana, for'di u capurali Bidon, capurali d'attiva chi stava ancu noscu, ridiva eddu, s'amusava di tuttu : "Bombés, bombés. Voilà ce que nous vous êtes, des paysans bombés* !"
Sapiva tuttu quistu, tuttu ma nienti altru...
*Sta manera di dì l'hani impiegata insinu à avà o guasgi.
Hani bumbardatu à Drouville.
Miseria, ci vuliva à veda a piazza, i casi, a ghjenti.
Arristava u campanili arritu.
Un è cà ghjenti luntana e tonta à ridasi di sti cosi cuì.
Ghjenti luntana, for'di u capurali Bidon, capurali d'attiva chi stava ancu noscu, ridiva eddu, s'amusava di tuttu : "Bombés, bombés. Voilà ce que nous vous êtes, des paysans bombés* !"
Sapiva tuttu quistu, tuttu ma nienti altru...
Drouville, 1914
*Sta manera di dì l'hani impiegata insinu à avà o guasgi.
Ridiculi
Paulughjaseppu s'aviva arragnatu una canzona, da par eddu, e cantava :
U rimori di a guerra,
Riscolta vali e monti,
Par sti boschi noi à derra,
Nò circhemi à firmà vivi,
Capu infrugnatu ind'a terra,
Quantu à u ragnu l'amicu,
Evviva à Sampieru,
E morti a lu numicu...
Ridivami, eddu Talmasca e eiu : erami ridiculi, ch'avivami da fà ?
Identità
Stavami cuì, à mezu à sta cianga asciutta, à sta guerra e inumana e pur'umana e, e... mi dumandava ? Mi dumandava, mi dumandava... parchi ? Erani tanti sti parchigna, ssi chi fà, ssi qual' sarà chi ?
Mi pariva tuttu à essa turratu, eiu stessu, "Quistioni"*.
Forza, s'edda è, l'identità umana fonda, fonda, è d'un aveni micca appuntu identità, ma sarà d'intarrugassi (fussi in una lingua o in un antra) ?
E pò, quandu omu è faticatu, piglià e pona un puntu intarrugativu maiò annantu à i cosi i più serii.
Quali sogu eiu ?
Un omu tribbulatu chi à, a guerra, a si porta in odiu.
Listessa, par quiddi chi a ci facciani fà, e à me e à s'astri.
?
*Quaestioni mi ipso facto sum. Sant'Agustinu
Mi pariva tuttu à essa turratu, eiu stessu, "Quistioni"*.
Forza, s'edda è, l'identità umana fonda, fonda, è d'un aveni micca appuntu identità, ma sarà d'intarrugassi (fussi in una lingua o in un antra) ?
E pò, quandu omu è faticatu, piglià e pona un puntu intarrugativu maiò annantu à i cosi i più serii.
Quali sogu eiu ?
Un omu tribbulatu chi à, a guerra, a si porta in odiu.
Listessa, par quiddi chi a ci facciani fà, e à me e à s'astri.
?
*Quaestioni mi ipso facto sum. Sant'Agustinu
16/08/14
Pampasgioli
"Pianta in tarra e spera in Diu", dicivani i nostri vecchji.
Chi ni sarà di quiddu povareddu paisanoni chi di ghjinnaghju ha suminatu cuì, stu campu.
Avarà pinsatu, eddu, chi u sò travagliu c'aviva da ghjuvà à facci litteri di paglia sbluttita, acconcia par noi altri stesi cui ?
Nò, Diu ci ha fattu, e ha dattu à l'omu u sali, u restu è a tuntia di l'omi, massimu di quiddi chi i guvernani.
Stavami cui, à fiarabattuli, gambetti rossi e ali turchini à traghjà chi ni ? A sapareti voi, ch'eiu un la sogu. Pampasgioli persi in quiddu campu d'avena !
A tinta di mammona a diciva chi "Diu supraneghja".
Chi ni sarà di quiddu povareddu paisanoni chi di ghjinnaghju ha suminatu cuì, stu campu.
Avarà pinsatu, eddu, chi u sò travagliu c'aviva da ghjuvà à facci litteri di paglia sbluttita, acconcia par noi altri stesi cui ?
Nò, Diu ci ha fattu, e ha dattu à l'omu u sali, u restu è a tuntia di l'omi, massimu di quiddi chi i guvernani.
Stavami cui, à fiarabattuli, gambetti rossi e ali turchini à traghjà chi ni ? A sapareti voi, ch'eiu un la sogu. Pampasgioli persi in quiddu campu d'avena !
A tinta di mammona a diciva chi "Diu supraneghja".
Cl. Monet, Champ d'avoine et de coquelicots v 1890
http://www.flickr.com, Michelangelo, à ringraziaddu.
À spicchi di u granu
Sta notti emi durmitu in un campu suminatu à biada. L'adori, d'acettu e di meli mischiati, di a paglia m'imbriacava. M'arricurdava u paesi, mamma, i risi, quand'e noi erami zitidducci spinserati.
U tempu s'era imbunitu, a tarra era infusa, ma parò vi scaldava. Si vidiva u fumi cacciassi da i panni nostri e cudda pianu, pianu prima à svanisciasi un si sà induva.
Mi sò stesu vicinu à Paulughjaseppu.
Emi parlatu di sti paesi di a nostra Corsica cara. E pò, ha dettu cusì : "Mi sentu vena a morti, o Sarrà."
Aghju dettu eiu : "A morti è sta sempri in ghjiru à noi. Oghji a diffarenza è chi a "guerra facci, edda, a sighera"* e semi noi altri cum'a spicchi di u granu e distinati à mora, avali. Subitu, subitu. E listessu pà i ghjovanni di paru à noi. Fighjulemi tutti a morti in faccia. È cusì."
Emi durmitu in freccia, a fatica.
* L'ha detta Papa Francesu à l'Ave Maria di stu 10 d'aostu 2014. Parla di Gaza e di i sò vittimi nucenti. Da preti Bonnafoux, à ringraziaddu.
U tempu s'era imbunitu, a tarra era infusa, ma parò vi scaldava. Si vidiva u fumi cacciassi da i panni nostri e cudda pianu, pianu prima à svanisciasi un si sà induva.
Mi sò stesu vicinu à Paulughjaseppu.
Emi parlatu di sti paesi di a nostra Corsica cara. E pò, ha dettu cusì : "Mi sentu vena a morti, o Sarrà."
Aghju dettu eiu : "A morti è sta sempri in ghjiru à noi. Oghji a diffarenza è chi a "guerra facci, edda, a sighera"* e semi noi altri cum'a spicchi di u granu e distinati à mora, avali. Subitu, subitu. E listessu pà i ghjovanni di paru à noi. Fighjulemi tutti a morti in faccia. È cusì."
Emi durmitu in freccia, a fatica.
Fotò : M Boulanger, Gloria
* L'ha detta Papa Francesu à l'Ave Maria di stu 10 d'aostu 2014. Parla di Gaza e di i sò vittimi nucenti. Da preti Bonnafoux, à ringraziaddu.
Stragi, strigi
Sunt avidae volucres... i prussiani.
Sò acceddi vuraci, micca di quiddi chi cacciavani u cibu in gola di Fineu, ma di a stessa sterpa : grandi capu, occhji fissi, bizzicu fattu à ganciu; cu i penni imbiancati e l'artigli appuntati; di notti bolani in cerca di criaturi senza mammi, e ne vastani i corpi cacciati da i viculi; si dici chi di bizzichi, li strigliani i civi, e ch'eddi s'empiani u lobbiu e ci si biini u sangui.
U sò nomi è striges a radica venaria, chi di notti sò i soli à stridà cusì, uni spavecchju.
Ovidiu, Fasti, VI, 131-140.
Sò acceddi vuraci, micca di quiddi chi cacciavani u cibu in gola di Fineu, ma di a stessa sterpa : grandi capu, occhji fissi, bizzicu fattu à ganciu; cu i penni imbiancati e l'artigli appuntati; di notti bolani in cerca di criaturi senza mammi, e ne vastani i corpi cacciati da i viculi; si dici chi di bizzichi, li strigliani i civi, e ch'eddi s'empiani u lobbiu e ci si biini u sangui.
U sò nomi è striges a radica venaria, chi di notti sò i soli à stridà cusì, uni spavecchju.
Ovidiu, Fasti, VI, 131-140.
Murdernitai, forza
Forza, diciarani doppu chi "(Sta) guerra detta "scumpientu", "désastre" saria l'avvenimentu più nutevuli di u seculu (...) si parlarà di miliai di morti (...) sta guerra, pà i suldati corsi è statu dinò l'uccasioni d'un rapportu furzatu cu stu mondu nuveddu, sfarenti e chi à eddi, s'impuniva.
Massi di quissi scigliarani doppu l'emigrazioni. A scuperta brusca e brutali di a mudernità di u "fora", u sottusviluppu di l'isola stessa si vidiva di di più, chi muti e cuntrastu c'era."*
Un ci semi ancora.
*Addatazioni da : Histoire de la Corse et des Corses, p 551. JM Arrighji, O Jehasse, Perrin/Colonna edizioni, 2008.
Massi di quissi scigliarani doppu l'emigrazioni. A scuperta brusca e brutali di a mudernità di u "fora", u sottusviluppu di l'isola stessa si vidiva di di più, chi muti e cuntrastu c'era."*
Un ci semi ancora.
*Addatazioni da : Histoire de la Corse et des Corses, p 551. JM Arrighji, O Jehasse, Perrin/Colonna edizioni, 2008.
15/08/14
Salve Regina mea
Marchjavami à u fronti. Piuviva, sarà a rinfrinscata di Santa Maria (l'avarini u dettu in quiddi luccacci?)
E' prigava :
Ave Maria di grazii piena,
U Signori sia cun voscu,
Fra tutti i donni,
Binidetta siti voi,
Binedettu è Ghjesù,
Di lu vostru senu, u fruttu.
Santa Maria Madre di Diu,
Par noi altri piccatori, prighetti,
E inde la vita nostra,
E inde la nostra morti.
Amen e cusì sia.
E' prigava :
Ave Maria di grazii piena,
U Signori sia cun voscu,
Fra tutti i donni,
Binidetta siti voi,
Binedettu è Ghjesù,
Di lu vostru senu, u fruttu.
Santa Maria Madre di Diu,
Par noi altri piccatori, prighetti,
E inde la vita nostra,
E inde la nostra morti.
Amen e cusì sia.
Nun è statu colpa mea.
Prima, mi n'eru avvistu, sta guerra un era mea.
À fiancu à Francescu è statu u guastapiglia
Una cosa quissa a sogu, nun è statu colpa mea.
Una cosa quissa a sogu, nun è statu colpa mea.
E sentu pianu pianu a stizza chi mi piglia.
U cori batti forti u sangui ind'i le veni ci batti u parapiglia,
U cori batti forti u sangui ind'i le veni ci batti u parapiglia,
Parapompon
"Marchons, marchons,
Qu'un sang impur abreuve nos sillons,
Parapompon !.."
À tre ori di mani, marchja da Parroy à Drouville : Hénaménil, Bauzemont, d'Einville e salini, fiumi fiumi à u Breuil, Maixe e Saline de Maixe, Grandes Poudres e infini Druvilla.
Ci hani mandatu cuì da rinfurzà i ligni. Dui ori di marchja furzata, à lestra andatura, certi ancu a patenscia... ch'avivani incurpurati suldati novi, novi à rimpiazzà i nostri, morti, firiti e spariti.
Un corsu, n'ha rimpiazzatu un antru : Paulu Ghjaseppu, Piracciu quistu cuì.
Omu beddu maiò, avvezzu à u duru, surridenti e piacenti.
U babbu facci u bancalaru, era bancalaru anch'eddu. Un omu di mistieri, di a me classa in più !
M'ha dettu : "Ti cunnoscu, l'acceddu. Mi pari, t'aghju dighjà vistu !"
E duranti la marchja, Talamasca : "Dumani, l'hani dettu à u campu chi ghjunghjani i Corsi. U 173esimu, Aiaccini e Bastiacci, da Corti e d'Albertacci. C'emi à batta ancu n'eddi fiancu à fiancu.
Veniti, i Corsi à noi..."
Ghjunti in Drouvile ci mandedini doppu à Bures, di i bosci un si n'è vistu manc'unu. E, pruccu ch'edda durga...
Qu'un sang impur abreuve nos sillons,
Parapompon !.."
À tre ori di mani, marchja da Parroy à Drouville : Hénaménil, Bauzemont, d'Einville e salini, fiumi fiumi à u Breuil, Maixe e Saline de Maixe, Grandes Poudres e infini Druvilla.
Ci hani mandatu cuì da rinfurzà i ligni. Dui ori di marchja furzata, à lestra andatura, certi ancu a patenscia... ch'avivani incurpurati suldati novi, novi à rimpiazzà i nostri, morti, firiti e spariti.
Un corsu, n'ha rimpiazzatu un antru : Paulu Ghjaseppu, Piracciu quistu cuì.
Omu beddu maiò, avvezzu à u duru, surridenti e piacenti.
U babbu facci u bancalaru, era bancalaru anch'eddu. Un omu di mistieri, di a me classa in più !
M'ha dettu : "Ti cunnoscu, l'acceddu. Mi pari, t'aghju dighjà vistu !"
E duranti la marchja, Talamasca : "Dumani, l'hani dettu à u campu chi ghjunghjani i Corsi. U 173esimu, Aiaccini e Bastiacci, da Corti e d'Albertacci. C'emi à batta ancu n'eddi fiancu à fiancu.
Veniti, i Corsi à noi..."
Ghjunti in Drouvile ci mandedini doppu à Bures, di i bosci un si n'è vistu manc'unu. E, pruccu ch'edda durga...
14/08/14
Meza sizzioni
Firiti, spariti e morti.
U sargenti Talasca circava à fà a lista.
Di a meza sizzioni, trent'omi :
Dui morti,
Quattru spariti,
E dinò quattru, listessu,
Par l'omi chi sò firiti.
Vinsimi à trenta e vultetimi à vinti e rinforzu manc'unu, e par me dumandava una citazioni.
Sta volta emi persu, ha pigliatu stu versu, ma nienti è finitu, vultemi à la sizzioni.
U sargenti Talasca circava à fà a lista.
Di a meza sizzioni, trent'omi :
Dui morti,
Quattru spariti,
E dinò quattru, listessu,
Par l'omi chi sò firiti.
Vinsimi à trenta e vultetimi à vinti e rinforzu manc'unu, e par me dumandava una citazioni.
Sta volta emi persu, ha pigliatu stu versu, ma nienti è finitu, vultemi à la sizzioni.
Mépris, disprezzu
A mani, Olive stava bocca aparta, balbuttulava :
“Le désir est si grand d'aller à l'ennemi,
Et de pouvoir, se mesurer à lui,
Compagne du danger, le mépris,
Que l'on peut redouter,
De devoir l'affronter,
De façon insensée.”*
(*L'ha dettu Foch, ma d'un antra manera)
“Le désir est si grand d'aller à l'ennemi,
Et de pouvoir, se mesurer à lui,
Compagne du danger, le mépris,
Que l'on peut redouter,
De devoir l'affronter,
De façon insensée.”*
(*L'ha dettu Foch, ma d'un antra manera)
13/08/14
Mi manca (10)
À P.
Arisera, ind'a notti aghju sunniatu à te.
T'aghju vistu passà, vivu, alegru accantu à me.
Veni à dì chi se cuì, ancu puru se tu, ancu noi un ci sè.
Zi Baldone
Di ssa ghjurnata di l'11 d'aostu 1914 si ni parla ancu sempri avà, par divvi !
Versu à undici ori di mani emi varcatu a fruntiera ma in quidd'altru senzu. Un c'era nimu, tandu, à gridà : "En avant !", a vi possu assigurà, ch'andavami "en arrière".
Olive mi stava sempri vicinu. Pò essa u fattu d'avè purtatu insemi à Francescu e pò doppu d'essa stati tremindui in quiddi troncacoddi. Fà chi, un'amicizia era nata. Un diciva tantu ma si sapiva tena ed era prudenti e più.
Emi marchjatu semi passati par Xures e ci semi istalati ind'u campu furtificatu di Parroy ?
Un avivu cà voglia di dorma, e basta.
È passatu à Talmasca, neru.
Ha dettu : "Ti ni sè surtitu ? Sè tu chi ha tombu l'uffiziali di u regimenti di i cavalieri ?"
Eiu : "E chi ni sogu, eiu."
Eddu : "È detta : sè tu e basta. L'aghju da marcà ind'u rapportu, stà sera cuì, in Parroy, canton de Vic."
Ci n'era unu in paesi chi marcava tuttu com'à Talmasca un aghju mai sapiutu s'eddu si chjamava Zi Baldoni o Zibaldoni ? Zi Baldone facciva u sicritariu di a merria.
E chi n'avara fattu doppu di tutti sti paperole ?
Versu à undici ori di mani emi varcatu a fruntiera ma in quidd'altru senzu. Un c'era nimu, tandu, à gridà : "En avant !", a vi possu assigurà, ch'andavami "en arrière".
Olive mi stava sempri vicinu. Pò essa u fattu d'avè purtatu insemi à Francescu e pò doppu d'essa stati tremindui in quiddi troncacoddi. Fà chi, un'amicizia era nata. Un diciva tantu ma si sapiva tena ed era prudenti e più.
Emi marchjatu semi passati par Xures e ci semi istalati ind'u campu furtificatu di Parroy ?
Un avivu cà voglia di dorma, e basta.
È passatu à Talmasca, neru.
Ha dettu : "Ti ni sè surtitu ? Sè tu chi ha tombu l'uffiziali di u regimenti di i cavalieri ?"
Eiu : "E chi ni sogu, eiu."
Eddu : "È detta : sè tu e basta. L'aghju da marcà ind'u rapportu, stà sera cuì, in Parroy, canton de Vic."
Ci n'era unu in paesi chi marcava tuttu com'à Talmasca un aghju mai sapiutu s'eddu si chjamava Zi Baldoni o Zibaldoni ? Zi Baldone facciva u sicritariu di a merria.
E chi n'avara fattu doppu di tutti sti paperole ?
12/08/14
Apocalypse now
À ott'ori sta mani è passatu un aviò, prussianu. L'emi cunnisciutu, a la sò bandera nera.
Aviò, incattrachinu, ch'eddi faccini avali*. Cummandante "Allonzenfants" (chjamemi lu cusigna), un si veda, quistu, ancu i sò truncati.
À nov'ori sta mani, sintiati i baddi passà à rasu, rasu : Ziiiiiiiii...
A bandera giadda d'un battaglioni numicu, sbocca à la nostra dritta. À manca, un di quiddi uffiziali Uhlan (di i regimenti di cavalieria) s'affacca à meza piana. Sentu una cannunata, ind'aria l'obus schiatta. Sparitu ch'eddu è u fumi, u cavaddu impetta, senza più cavaglieru.
A bestia si svoglia, si ni fala, ma a truppa avanza.
Tiremi e tiremi à dinò, i numichi un avanzani più, si tenani imbarrati.
Avà tirani eddi : salva d'artiglieria, cannunati, sparati e tiri da partutu.
Avà semi presi, presi à focchi cruciati.
Da centu metri à noi, una massa cumpata, truvemi davant'à noi, cumpanii numichi.
A mitraglia ci tocca, sò baddi e cannunati chi ci falani adossu.
Rinculemi in darretu, si spicca a cumpania.
Capitanu Rotonde casca, toccu, è tombu.
L'Uhlan, à a gola ci strigna.
Unu e dui e tre e quattru pieghemi e ripieghemi, intruchjemi e pò... ci ritiremi.
Tarrori generali, si senti unu chi mughja : "Bataillons z'en arrière, bataillons z'en arrière".
Qual'è chi l'ha dettu, un si sà mancu avà ? Scappifughji tutali.
U cumandanti "Allonzenfants", di u ghjornu d'innanzu, vistu pò, un s'è.
Quantu ch'eddu avissi vistu eddu u Diavulè.
Vargogna à te.
*cf. u bigliettu di u 27/12/2013
Cù, http://www.provence14-18.org. à ringraziaddi.
Aviò, incattrachinu, ch'eddi faccini avali*. Cummandante "Allonzenfants" (chjamemi lu cusigna), un si veda, quistu, ancu i sò truncati.
À nov'ori sta mani, sintiati i baddi passà à rasu, rasu : Ziiiiiiiii...
A bandera giadda d'un battaglioni numicu, sbocca à la nostra dritta. À manca, un di quiddi uffiziali Uhlan (di i regimenti di cavalieria) s'affacca à meza piana. Sentu una cannunata, ind'aria l'obus schiatta. Sparitu ch'eddu è u fumi, u cavaddu impetta, senza più cavaglieru.
A bestia si svoglia, si ni fala, ma a truppa avanza.
Tiremi e tiremi à dinò, i numichi un avanzani più, si tenani imbarrati.
Avà tirani eddi : salva d'artiglieria, cannunati, sparati e tiri da partutu.
Avà semi presi, presi à focchi cruciati.
Da centu metri à noi, una massa cumpata, truvemi davant'à noi, cumpanii numichi.
A mitraglia ci tocca, sò baddi e cannunati chi ci falani adossu.
Rinculemi in darretu, si spicca a cumpania.
Capitanu Rotonde casca, toccu, è tombu.
L'Uhlan, à a gola ci strigna.
Unu e dui e tre e quattru pieghemi e ripieghemi, intruchjemi e pò... ci ritiremi.
Tarrori generali, si senti unu chi mughja : "Bataillons z'en arrière, bataillons z'en arrière".
Qual'è chi l'ha dettu, un si sà mancu avà ? Scappifughji tutali.
U cumandanti "Allonzenfants", di u ghjornu d'innanzu, vistu pò, un s'è.
Quantu ch'eddu avissi vistu eddu u Diavulè.
Vargogna à te.
*cf. u bigliettu di u 27/12/2013
Cù, http://www.provence14-18.org. à ringraziaddi.
Periglii
À a Corsica.
O madri cara,
Tu chjami li tò figlii,
Unu è sepoltu,
E l'altru ind'i periglii.
A tò voci più nun sentu,
Ne menu li tò cunsigli.
Prega l'agnulu custodiu,
Chi a morti nun lu pigli.
JB Marcaggi, Les chants de la Mort et de la Vendetta de la Corse, p 332, Perrin, Paris 1898
O madri cara,
Tu chjami li tò figlii,
Unu è sepoltu,
E l'altru ind'i periglii.
A tò voci più nun sentu,
Ne menu li tò cunsigli.
Prega l'agnulu custodiu,
Chi a morti nun lu pigli.
JB Marcaggi, Les chants de la Mort et de la Vendetta de la Corse, p 332, Perrin, Paris 1898
Sancta Clara
U ghjornu innanzu, c'è statu qualchi cummandanti à dì : "La frontière ! Allons les enfants, en avant et vive la France ! "* Stu tontu, salutava a vittoria, ch'avivami dà varcà a ligna di a cunfina.
"Vive la France" e "mortu à Francescu", e s'eddu un c'era cà eddu...
Erami tribbulati. Talmasca, eiu, Olive e s'astri...
Sò ghjunti in quattru à piglià i corpi cu una diligenza à quattru cavaddi marcatu d'una bandera bianca cu a sò croci, rossa.
Ghjesù, Ghjiseppu, Maria, Santissimu Sacramentu ora tutti in cumpagnia, aiuttatecci. Prighemi !
"Vive la France" e "mortu à Francescu", e s'eddu un c'era cà eddu...
Erami tribbulati. Talmasca, eiu, Olive e s'astri...
Sò ghjunti in quattru à piglià i corpi cu una diligenza à quattru cavaddi marcatu d'una bandera bianca cu a sò croci, rossa.
Ghjesù, Ghjiseppu, Maria, Santissimu Sacramentu ora tutti in cumpagnia, aiuttatecci. Prighemi !
11/08/14
In, sangui
U varmu è ind'a petra,
U preti è in a zennica,
U sali è ind'a zucca,
I soldi ini stacca,
U viziu, eddu, è in corpu,
L'acqua devi essa in bocca,
A bigota è in ghjesgia,
Nò semi in tempu di guerra,
E a badda è in capu.
Chi, sangui di i petri, un si ni caccia, è vera.
U preti è in a zennica,
U sali è ind'a zucca,
I soldi ini stacca,
U viziu, eddu, è in corpu,
L'acqua devi essa in bocca,
A bigota è in ghjesgia,
Nò semi in tempu di guerra,
E a badda è in capu.
Chi, sangui di i petri, un si ni caccia, è vera.
U duveri di mora
Noi dicivami Lagarde, i bosci eddi, Gerden.
A notti l'emi passata culà.
Ancun' certu Olive, emi inguttupatu u corpu di Francescu ind'u sò cappottu e l'emi missu nantu à un catralettu, chi quachi brancardieri u purtessi in darretu, dumatina. Avivu fattu un poccu di frasca ch'eddu stighi megliu cusì.
Da sett'ori e mezu à mezanotti emi pruvatu à rinfurzà i difesi di u paesi. Ci voli à di dì ch'erami passati da culanda di a fruntiera, erami annantu à i tarra chi i Prussiani ci avivani presi ind'u settanta. À meza notti passatu durmivu. Aghju ripigliatu a vardia à 3 ori di mani : nudda, u campu era tranquiddu, i prussiani s'erani ritirati.
Pinsava, eiu, à a povara mamma e à u povaru babbu di stu Pughjulincu, mortu cuì... Par chi ni ?
U duveri, aviva fattu u sò duveri.
Dunqua, era di mora cuì, u sò duveri, a bedda affara...
Un si ni pudiva mora, tranquiddu, in paesi ?
A notti l'emi passata culà.
Ancun' certu Olive, emi inguttupatu u corpu di Francescu ind'u sò cappottu e l'emi missu nantu à un catralettu, chi quachi brancardieri u purtessi in darretu, dumatina. Avivu fattu un poccu di frasca ch'eddu stighi megliu cusì.
Da sett'ori e mezu à mezanotti emi pruvatu à rinfurzà i difesi di u paesi. Ci voli à di dì ch'erami passati da culanda di a fruntiera, erami annantu à i tarra chi i Prussiani ci avivani presi ind'u settanta. À meza notti passatu durmivu. Aghju ripigliatu a vardia à 3 ori di mani : nudda, u campu era tranquiddu, i prussiani s'erani ritirati.
Pinsava, eiu, à a povara mamma e à u povaru babbu di stu Pughjulincu, mortu cuì... Par chi ni ?
U duveri, aviva fattu u sò duveri.
Dunqua, era di mora cuì, u sò duveri, a bedda affara...
Un si ni pudiva mora, tranquiddu, in paesi ?
A fruntiera à Xures à 5 chilometri da Lagarde
10/08/14
10 d'aostu 1914, Lagarde, sett'ori di sera
Aghu intesu "pifffa". U soffiu di a badda.
Francescu u Pughjulincu si n'è falatu seccu. Mi stava accantu. Un aghju circatu mirè, chi mi sogu subitu avvistu ch'eddu era statu tombu à u primu colpu, à a prima fucilata. Una badda in fronti, à dritta, appenna soppr'à l'occhju. Sarà qualchi fucilieru numicu imbuscattu.
Mi sò lampatu guasgi sottu à eddu d'un essa anch'eiu sottu à u focu tudescu.
Ha fattu : "Umfa...",
Francescu u Pughjulincu si n'è falatu seccu. Mi stava accantu. Un aghju circatu mirè, chi mi sogu subitu avvistu ch'eddu era statu tombu à u primu colpu, à a prima fucilata. Una badda in fronti, à dritta, appenna soppr'à l'occhju. Sarà qualchi fucilieru numicu imbuscattu.
Mi sò lampatu guasgi sottu à eddu d'un essa anch'eiu sottu à u focu tudescu.
Ha fattu : "Umfa...",
e s'è addurmintatu par u sempri in quidda ciangaglia Meurthe-e-Moselana. Vicinu, c'era un muru da pudemi piattà e tandu aghju rampicatu à mettami à l'ascosu e l'aghju tiratu vicinu à me. Pinsedi : U tintu, ha campatu sempri a risa in bocca e sta volta a badda in capu... a ragana pò, u silenziu.
Francescu è statu lu primu a mora. Un ha avutu da veda à Lagarde nostra.
Ma chi vita è, quista ?
O Sa Laren' preghi par eddu, par noi, senza vinu ne friteddi...
Francescu è statu lu primu a mora. Un ha avutu da veda à Lagarde nostra.
Ma chi vita è, quista ?
O Sa Laren' preghi par eddu, par noi, senza vinu ne friteddi...
René Magritte, La Mémoire (1948)
Guerra
Guerra, guèrra, guèrru, guera, verra : [wɛrra] n. f, plur. guerre, guerri, guerra.
1. Lutta armata aparta e dicchjiarata tra dui o più Stati (av. 1294, B Latini e Folcacchiero de' Folcacchieri, in Monaci 113): Lutta armata contru à l'oppressori ; guerra di liberazioni, a guerra mundiale, guerra di u quatordici. Quista è detta : "guerra di fora".
2. Usi estens.:
a. G. civile o cittadina o intestina o interna, combattuta tra i cuncittadini di u stessu statu divisu in fazioni, è detta "guerra d'indrentu".
b. G. fredda (calcu dell’ingl. cold war)
c. ant. o poet. cumbattimentu, cuntrastu (1313-19, Dante ; come "turmentu amorosu."
d. Vindetta, statu di discordia frà dui o parecchji parsoni, famiglii : mettesi in guerra contru à qualchid'unu, à qualchid'uni.
> Sin. : lotta armata, cunfrontu, cunflagrazioni, ostilità, stragiu.
> Ant. : paci.
> Pruv. : "Bella, horrida bella", Oraziu. "Guerra incuminciata, infernu scatinatu" ; "Guerra, pesta e caristia vanni sempri in cumpania".
> Abbrev. : W, gu.
> Abbrev. : W, gu.
> Cit. : "Morrte, perché m'ai fatta si gran guerra." Giacomino Pugliese (1210-1266);
"In la Grand Guerra nascianu miraculi di stracci" Santu Casta u Ingallaratu 2011; "Vanità dei beni della fortuna per li quali il mondo ribuffa, s'azzuffa, fà guerra, si batti". Dante Alighieri, Divina Comedia, l'Inferno, cap. VII.
Ini sancritu, a guerra è, युद्ध yuddha, veni à dì : "desideriu d'avè più vacchi".
"In la Grand Guerra nascianu miraculi di stracci" Santu Casta u Ingallaratu 2011; "Vanità dei beni della fortuna per li quali il mondo ribuffa, s'azzuffa, fà guerra, si batti". Dante Alighieri, Divina Comedia, l'Inferno, cap. VII.
Ini sancritu, a guerra è, युद्ध yuddha, veni à dì : "desideriu d'avè più vacchi".
# Germ. wërra, "micci" dà ligà à l'ant.-altu ted. (Fir-)wërran "avviluppà". Pà i raghjò di l'abbandonnu in tuttu a Romània di a parrodda currispondenti lat. bēllum, si pò piglià in contu l'ipotesi chi "la sostituzione ci mostra il prevalere del disodinato modo di combattere dei Germani sull' ordinato bellum dei Romani" (Migl. St lin. 78). Cfr. G. Rohlfs, Romanische Sprachgeographie, München, 1971, pp. 111-112 e carta n.51. (1)
Da e à ringraziaddi :
A mimoria paisana.
Dizziunarii :
Corsi : u Ceccaldi, u Falcucci, u Filippini, u Maiò, u Marchetti, u Sicurani
Taliani : (1) DELI, Zanichelli ; Il grande dizionario dei proverbi italiani, Zanichelli. La poesia italiana del medio evo, Desclée de Brouwer. Renzo Tosi, Dizionario delle sentenze latine e greche. Rizzoli libri, Milano, 1991
Francesi : Dictionnaire historique de la langue française, Robert, 2011.
Siti di u web :
http://infcor.adecec.net;
09/08/14
Dumani
Dumani è festa in paesi.
Dumani è Sa Larenti come nò dimmi, noi. San Larenzu, dicini certi.
Mi sò sempri piacciuti, à me, ssi ghjorni festivi, falavami da i Petri bianchi. Messa, tiru à u ghjaddu, prucessiò furmata à doppiu stolu, dinò messa, basgi à u santu, questula, frisgetti rossi e giaddi (n'aghju sempri unu ini stacca)... Dicini ch'ind'i tempi davani ancu panioli binedetti (com'à quiddi di a Sant'Antoni). Dicivani dinò ch'u tiru à u ghjaddu si facciva ancu par Pasqua ? Mutani i tempi...
A sera chjami e rispondi.
Santu Biasgichinu vinciva sempri chi t'aviva l'estru e a sò musa sempri era in vena. Attaccava lestru, lestru :
Prò semi stati à li ghjocchi,
Or' tucchemi à li canti,
Sa Laren' è ghjornu santu !
E si qualchi d'unu risponda,
Ch'eddu mi fussi ghjustu accantu
Ha da senta par ssi sponda
La me musa fiaricanta
Linguifini parodda chjara,
E chi tutt'agnunu incanta...
Qualchi fucilati, e cumpivami a nuttata à mora, tecchji à friteddi e vini di piaghja. Trimavani i casi.
Dui, mila, mila, mila !
Ottu par ottu !..
Mora, muredda ! "U numaru cinqui s'era surpatu u puteri signadori di a manu sparta, divintò dinò anch'eddu u incantu da parà "l'occhju" (Westermarck)"*. A mani frimavami arrighiti o megliu, à voci mancu appenna.
A cota 283 era in vista, ci semi...
*H. Camps-Fabrer et M. Morin-Barde, « Amulette », in Encyclopédie berbère, 4 | Alger – Amzwar [En ligne], mis en ligne le 01 décembre 2012, consulté le 11 août 2014. URL : http://encyclopedieberbere.revues.org/2487
Dumani è Sa Larenti come nò dimmi, noi. San Larenzu, dicini certi.
Mi sò sempri piacciuti, à me, ssi ghjorni festivi, falavami da i Petri bianchi. Messa, tiru à u ghjaddu, prucessiò furmata à doppiu stolu, dinò messa, basgi à u santu, questula, frisgetti rossi e giaddi (n'aghju sempri unu ini stacca)... Dicini ch'ind'i tempi davani ancu panioli binedetti (com'à quiddi di a Sant'Antoni). Dicivani dinò ch'u tiru à u ghjaddu si facciva ancu par Pasqua ? Mutani i tempi...
A sera chjami e rispondi.
Santu Biasgichinu vinciva sempri chi t'aviva l'estru e a sò musa sempri era in vena. Attaccava lestru, lestru :
Prò semi stati à li ghjocchi,
Or' tucchemi à li canti,
Sa Laren' è ghjornu santu !
E si qualchi d'unu risponda,
Ch'eddu mi fussi ghjustu accantu
Ha da senta par ssi sponda
La me musa fiaricanta
Linguifini parodda chjara,
E chi tutt'agnunu incanta...
Qualchi fucilati, e cumpivami a nuttata à mora, tecchji à friteddi e vini di piaghja. Trimavani i casi.
Dui, mila, mila, mila !
Ottu par ottu !..
Mora, muredda ! "U numaru cinqui s'era surpatu u puteri signadori di a manu sparta, divintò dinò anch'eddu u incantu da parà "l'occhju" (Westermarck)"*. A mani frimavami arrighiti o megliu, à voci mancu appenna.
A cota 283 era in vista, ci semi...
*H. Camps-Fabrer et M. Morin-Barde, « Amulette », in Encyclopédie berbère, 4 | Alger – Amzwar [En ligne], mis en ligne le 01 décembre 2012, consulté le 11 août 2014. URL : http://encyclopedieberbere.revues.org/2487
Cota 283
Versu cinqui ori di mani emi francatu una ligna d'artigleria di i nostri.
O ci voli à veda i cannoni, certi pezzi !
L'omi erani pronti à tirà, l'avemi salutati e emi capulatu, più indà, versu à i ligni di i prussiani.
Cavaddi, à tiraddi tutti sti cannoni ch'e vi dicu, ci n'era più cà u ghjornu di a San Brancaziu in Aghjacciu, pinseti ! Sintivati i mulatteri, runcineri, sunnaglieri...
Dipoi chi sogu ghjuntu in sti Francii aghju imparatu ciò chi parlà pinzutu vò dì : i "u" i diciani "ü". Diciani : "Hue !" (difficiuli) par di dì : "Iò !", "la lune", par "luna", "la prune" (a prugnula)... "l'obus", "il a bu" (ha bittu).
Aghju dinò imparatu "l'eu" (quistu, ancu più difficiuli) : "i peuneux", "malheureux", "peureux" (paurosu)... Mì à eux, ces bleus !
L'"an" i diciani "an", è cusì, chi vuleti.
Aghju imparatu dinò parrechji paroddi francesi. Ma i nomi di i paesi, quista è un antra affara.
Marchjavami versu a cota 283.
O ci voli à veda i cannoni, certi pezzi !
L'omi erani pronti à tirà, l'avemi salutati e emi capulatu, più indà, versu à i ligni di i prussiani.
Cavaddi, à tiraddi tutti sti cannoni ch'e vi dicu, ci n'era più cà u ghjornu di a San Brancaziu in Aghjacciu, pinseti ! Sintivati i mulatteri, runcineri, sunnaglieri...
Dipoi chi sogu ghjuntu in sti Francii aghju imparatu ciò chi parlà pinzutu vò dì : i "u" i diciani "ü". Diciani : "Hue !" (difficiuli) par di dì : "Iò !", "la lune", par "luna", "la prune" (a prugnula)... "l'obus", "il a bu" (ha bittu).
Aghju dinò imparatu "l'eu" (quistu, ancu più difficiuli) : "i peuneux", "malheureux", "peureux" (paurosu)... Mì à eux, ces bleus !
L'"an" i diciani "an", è cusì, chi vuleti.
Aghju imparatu dinò parrechji paroddi francesi. Ma i nomi di i paesi, quista è un antra affara.
Marchjavami versu a cota 283.
Carta di u statu maghjori. Geoportail.gouv.fr
Bula
Bula ind'u luntanu, bula u trenu di s'ultimi luciori,
Suldati abbambanati, a tò baldanza scuzzula,
S'inchjinani i coddi, u sò fronti sbussula
Musca adori di tabaccu, di lana e sudori.
Comment vous regarder, sans voir vos destinées ?
Aragon, Le roman inachevé, 1956
Suldati abbambanati, a tò baldanza scuzzula,
S'inchjinani i coddi, u sò fronti sbussula
Musca adori di tabaccu, di lana e sudori.
Comment vous regarder, sans voir vos destinées ?
Aragon, Le roman inachevé, 1956
Sargenti Talmasca
Marchjavami e pinsavu, ma comu sarà che nò semi ghjunti insin'à cui ?
Vezelise, un pari mancu u nomi d'una villa, Vezelise...
U trenu capiscu : un tipu dà l'ordini, u trenu muta via e suvita a sò strada. Basta à infurra u carboni. Quista sì. U tipu chi guverna u trenu t'avarà carti, telefonu, cumandi pà i focchi di a circulazioni e pò u facci andà induva eddu vò ch'eddu voghi. E pò, un trenu, un è nudda. Nienti altru cà una massa d'acciaghju cun tipu indrentu chi cunducci siconda à l'ordini ghjà dati.
U trenu, capiscu.
Ma noi altri ?
Ascimitti da u vinu, da i canti e da ssi basgi dunneschi, da vistiti carnavaleschi, cu l'arnesi fucileschi, quali sarà à aveci mandati cuì ?
Ci truvemi pettu à pettu cu un'armata numica, quissa, sì.
E eddi com'avarani fatti à ghjunghja insin'à cui ? Un mi rispondeti micca "cu u trenu" chi quista a sogu.
Com'avarani fattu à ghjunghja e truvaci tutti cuì ?
Quali ci sarà à dà st'ordini superiori, e chi semi tutti, ascimitti che no semi, cuì à suvità.
A sogu m'eti à dì "u destinu" ("Natu u fantinu, scrittu u destinu". "Ciò chi hè scrittu in celi, in tarra segui". "Natu a parsona, natu u distinu". "À chi nasci, pasci..." A sogu, i cunnoscu sti detti e sti contradetti), o m'aveti ancu da dì, puru, a "mala sorti".
Forza ?
Eru cuì à mezu à a piazza à a esgia e mi dumandavu quali eddu era à avemi cumandatu d'essa cuì sta sera. Comu sarà che no semi cuì ? Rispundeti... se vò a sapetti.
"Talmasca !"
Talmasca ? Talmasca, à u tantu, isiè, sarà statu eddu.
Sargenti Talmasca, suldatu Sarratu fora, à vostru cumandu !
Vezelise, un pari mancu u nomi d'una villa, Vezelise...
U trenu capiscu : un tipu dà l'ordini, u trenu muta via e suvita a sò strada. Basta à infurra u carboni. Quista sì. U tipu chi guverna u trenu t'avarà carti, telefonu, cumandi pà i focchi di a circulazioni e pò u facci andà induva eddu vò ch'eddu voghi. E pò, un trenu, un è nudda. Nienti altru cà una massa d'acciaghju cun tipu indrentu chi cunducci siconda à l'ordini ghjà dati.
U trenu, capiscu.
Ma noi altri ?
Ascimitti da u vinu, da i canti e da ssi basgi dunneschi, da vistiti carnavaleschi, cu l'arnesi fucileschi, quali sarà à aveci mandati cuì ?
Ci truvemi pettu à pettu cu un'armata numica, quissa, sì.
E eddi com'avarani fatti à ghjunghja insin'à cui ? Un mi rispondeti micca "cu u trenu" chi quista a sogu.
Com'avarani fattu à ghjunghja e truvaci tutti cuì ?
Quali ci sarà à dà st'ordini superiori, e chi semi tutti, ascimitti che no semi, cuì à suvità.
A sogu m'eti à dì "u destinu" ("Natu u fantinu, scrittu u destinu". "Ciò chi hè scrittu in celi, in tarra segui". "Natu a parsona, natu u distinu". "À chi nasci, pasci..." A sogu, i cunnoscu sti detti e sti contradetti), o m'aveti ancu da dì, puru, a "mala sorti".
Forza ?
Eru cuì à mezu à a piazza à a esgia e mi dumandavu quali eddu era à avemi cumandatu d'essa cuì sta sera. Comu sarà che no semi cuì ? Rispundeti... se vò a sapetti.
"Talmasca !"
Talmasca ? Talmasca, à u tantu, isiè, sarà statu eddu.
Sargenti Talmasca, suldatu Sarratu fora, à vostru cumandu !
U ghjornu chi Bocchineru (Talmasca) ridiva.
08/08/1914
Prospera fortuna !
Départ de Marseille à sett'ori di sera. Avignon, Le Teil, (doppu durmivu. Ancu assai chi Talmasca marca tuttu !), Givors, Lyon-Vaise, Mâcon, Chalon, Dijon, Is-sur-Till, Chalindrey, Neufchâteau, Vezelise.
Avaremi missu più di 18 ori. In più c'era ancu da perdasi ancu certi nomi !
Ci vuliva à veda a ghjenti ci inviavani fiori, bombò, vi faccivani bia, magnà.
Cantavani a Marsegliesa : " Allons enfants de la patrie... Aiò, ziteddi..."
Erami noi, eroi vivi, custreti d'andà à mora, a bedda affara !
Vezelise, anh, anh ! Pinseti, oh, tre casi e un forru !
Francescu, facciva u tontu, à parà a sorti ?
"Dicu à te, dicu à te :
Salutu e viziu, salutu e viziu !
Da Scalindrè, da Scalindrè,
À ghjunghja à Veseliziu !
A mani un cafè,
A sera chi deliziu !"
Avaremi missu più di 18 ori. In più c'era ancu da perdasi ancu certi nomi !
Ci vuliva à veda a ghjenti ci inviavani fiori, bombò, vi faccivani bia, magnà.
Cantavani a Marsegliesa : " Allons enfants de la patrie... Aiò, ziteddi..."
Erami noi, eroi vivi, custreti d'andà à mora, a bedda affara !
Vezelise, anh, anh ! Pinseti, oh, tre casi e un forru !
Francescu, facciva u tontu, à parà a sorti ?
"Dicu à te, dicu à te :
Salutu e viziu, salutu e viziu !
Da Scalindrè, da Scalindrè,
À ghjunghja à Veseliziu !
A mani un cafè,
A sera chi deliziu !"
Vezelise, Meurthe et Moselle (!)
08/08/14
Gara
À a povara Ghj. S
"U rumanzu comencia in una gara ferroviaria, a lucumutiva sbuffuleghja, uni ziffulu di pistoni copra l'apertura di u capitulu, un nuvulu di fumi piatta una parti di ssi primi ligni. Ind'adori di a gara passa una vintata d'adori di u buffet di a gara. C'è qualchisia chi fighjula à traversu à i vetri impagnati, apri a porta à vetri di u bar, è tuttu nebbiosu, ancu indrentu, comu vistu da occhji bagliuli, ancu puru occhji rossi scaldati da i graneddi di u carboni. Sò i pagini di u libru à essa impagnati com'à i vetri d'un vecchju trenu, è nantu à i frasi stessi chi si sponi u nuvulu di fumi. È una sera piuvosa; l'omu entra ind'u bar; si sbuttuneghja u sò capottu umidu; un nuvulu di vapori l'avvoglia; un fischiu parti, longu à e vii, à perdita d'occhju lucicanti d'acqua di piuvicinedda.
(...)
S'assumigliani tutti i gari; pocu importa si i luci nun riesciani à aluminà più ind'a d'un chjerchju sbavatu, è un ambienti che tu cunnosci à mimoria, cù ss'adori di u trenu ch'arresta doppu chi tutti i treni sighini partuti, l'adori speciali di i gari una volta mossu l'ultimu trenu. I luci di a gara e i frasi chi tu leghji pari ch'eddi s'abbiani da sdrughja più cà di fà veda i cosi ch'affiorani da un velu di bughju e di nebbia. Sogu sbarcatu in questa gara sta sera par a prima volta ind'a me vita e mi pari d'aveci passatu una vita intera, intrendu e surtendu da stu bar, passendu da l'adori sottu à u tettu invitratu à l'adori di sigatura infusa di i gabinetti, tuttu mischiattu in un unicu adori, quiddu di l'attesa, l'adori di i cabini telefonichi quandu un arresta cà à raccoglia i gettoni chi u numaru chjamatu un dà segnu di vita..."
Da, Italo Calvino, Se una notte d'inverno un viaggiatore. Einaudi, Torino, 1979
"U rumanzu comencia in una gara ferroviaria, a lucumutiva sbuffuleghja, uni ziffulu di pistoni copra l'apertura di u capitulu, un nuvulu di fumi piatta una parti di ssi primi ligni. Ind'adori di a gara passa una vintata d'adori di u buffet di a gara. C'è qualchisia chi fighjula à traversu à i vetri impagnati, apri a porta à vetri di u bar, è tuttu nebbiosu, ancu indrentu, comu vistu da occhji bagliuli, ancu puru occhji rossi scaldati da i graneddi di u carboni. Sò i pagini di u libru à essa impagnati com'à i vetri d'un vecchju trenu, è nantu à i frasi stessi chi si sponi u nuvulu di fumi. È una sera piuvosa; l'omu entra ind'u bar; si sbuttuneghja u sò capottu umidu; un nuvulu di vapori l'avvoglia; un fischiu parti, longu à e vii, à perdita d'occhju lucicanti d'acqua di piuvicinedda.
(...)
S'assumigliani tutti i gari; pocu importa si i luci nun riesciani à aluminà più ind'a d'un chjerchju sbavatu, è un ambienti che tu cunnosci à mimoria, cù ss'adori di u trenu ch'arresta doppu chi tutti i treni sighini partuti, l'adori speciali di i gari una volta mossu l'ultimu trenu. I luci di a gara e i frasi chi tu leghji pari ch'eddi s'abbiani da sdrughja più cà di fà veda i cosi ch'affiorani da un velu di bughju e di nebbia. Sogu sbarcatu in questa gara sta sera par a prima volta ind'a me vita e mi pari d'aveci passatu una vita intera, intrendu e surtendu da stu bar, passendu da l'adori sottu à u tettu invitratu à l'adori di sigatura infusa di i gabinetti, tuttu mischiattu in un unicu adori, quiddu di l'attesa, l'adori di i cabini telefonichi quandu un arresta cà à raccoglia i gettoni chi u numaru chjamatu un dà segnu di vita..."
Da, Italo Calvino, Se una notte d'inverno un viaggiatore. Einaudi, Torino, 1979
Fù cusì chi...
Fù cusì chi, custritti custretti, ghjuvanuteddi custumati, à i custeri di u fronti, funi purtati...
Lu trenu di Berlinu
O lu trenu di Berlinu,
Era carcu à brava ghjenta,
Ha pigliatu à l'umbarcia
Cu parecchji cuntigenti
Per noi simplici suldati
Fù u trenu tomba ghjenta.
Era carcu à brava ghjenta,
Ha pigliatu à l'umbarcia
Cu parecchji cuntigenti
Per noi simplici suldati
Fù u trenu tomba ghjenta.
D'appressu à Maria-Felice Marchetti, U trenu di Bastia v 1890.
Prima ligna
Sta mani aghju scrittu a mamma in paesi.
Mi sogu fattu cunnoscia ch'edda mi possi scriva. Un sogu s'edda t'ha capitu u senzu di stu scambiu di nomi, ma chi vuleti...
Lasciatu emi a guarnisoni par u focu in prima ligna.
À a gara, u doppu meziornu, cu l'indicazioni di a me cumpania, aghju trovu à Pitroni, a figliola e u figliolu. U tontu di Matteu ha fattu a dumanda par ingaghjassi.
Avà a vi possu dì, Mariastedda m'ha abbracciatu davanti à u babbu, ma u più beddu è, ch'un ha dettu nudda, u babbacciu ! Parlatu ha parlatu : "Aiò ziteddi chi ssi bosci l'avemi da sfrasciccà in pocchi ghjorni, a vi dicu eiu... E tralalera e tralalà !"
I treni erani carchi à omi : una sizzioni e ancu di più, in quiddi wagoni fatti par u bestiamu. Francescu pariva cuntenti. S'era buscu una buttiglietta di vinu chi i donni spartivani. In quidda mossa patriotica, ci vuliva ch'agnunu fessi qualcosa. Talmasca eddu era pinserosu. Aviva fattu a campagna à u Maroccu dui anni fà e un c'era cà eddu à cunnoscia a guerra vera e micca com'à noi quidda finta.
Ci vuliva senta i brioni. Un anzianettu di a guerra di u settanta, briaccu à paroddi bucciarava : "Vindetta, vindetta !" Era anch'eddu com'à tutti : A vindetta a si faciva cu u sangui prumissu di i ziteddi. È ghjusta st'affari cuì o nò ?
Noi altri, incatagnati in quiddi wagoni ghjuvericci à purtà, vacchi e cavaddi à u maceddu, erami cuì à mezu.
Mi dumandeti : Picchjarani i mazzeri, ancu di ghjornu ?
Unu, à cantu à me, ha dettu : "Deux semaines, il nous faut deux semaines et on est là pour les vendanges !".
Dui mesi, sì, dui mesi, o mirlacchjò !
À cinqui ori di sera u trenu si mossi. Pariva tuttu una sarpa insunnata chi si mittiva in marchja à scriva u distinu.
Mi sogu fattu cunnoscia ch'edda mi possi scriva. Un sogu s'edda t'ha capitu u senzu di stu scambiu di nomi, ma chi vuleti...
Lasciatu emi a guarnisoni par u focu in prima ligna.
À a gara, u doppu meziornu, cu l'indicazioni di a me cumpania, aghju trovu à Pitroni, a figliola e u figliolu. U tontu di Matteu ha fattu a dumanda par ingaghjassi.
Avà a vi possu dì, Mariastedda m'ha abbracciatu davanti à u babbu, ma u più beddu è, ch'un ha dettu nudda, u babbacciu ! Parlatu ha parlatu : "Aiò ziteddi chi ssi bosci l'avemi da sfrasciccà in pocchi ghjorni, a vi dicu eiu... E tralalera e tralalà !"
I treni erani carchi à omi : una sizzioni e ancu di più, in quiddi wagoni fatti par u bestiamu. Francescu pariva cuntenti. S'era buscu una buttiglietta di vinu chi i donni spartivani. In quidda mossa patriotica, ci vuliva ch'agnunu fessi qualcosa. Talmasca eddu era pinserosu. Aviva fattu a campagna à u Maroccu dui anni fà e un c'era cà eddu à cunnoscia a guerra vera e micca com'à noi quidda finta.
Ci vuliva senta i brioni. Un anzianettu di a guerra di u settanta, briaccu à paroddi bucciarava : "Vindetta, vindetta !" Era anch'eddu com'à tutti : A vindetta a si faciva cu u sangui prumissu di i ziteddi. È ghjusta st'affari cuì o nò ?
Noi altri, incatagnati in quiddi wagoni ghjuvericci à purtà, vacchi e cavaddi à u maceddu, erami cuì à mezu.
Mi dumandeti : Picchjarani i mazzeri, ancu di ghjornu ?
Unu, à cantu à me, ha dettu : "Deux semaines, il nous faut deux semaines et on est là pour les vendanges !".
Dui mesi, sì, dui mesi, o mirlacchjò !
À cinqui ori di sera u trenu si mossi. Pariva tuttu una sarpa insunnata chi si mittiva in marchja à scriva u distinu.
Bardamu
Un era micca quartiers-libres, ma guasgi. Figuretevi ch'edda è ghjunta Mariasteda à truvami, u ghjornu laccavani entra i famiglii.
Edda : "Vi vogliu suvità o Sarrà. Faraghju l'infirmiera, o d'altri cosi, se babbu è d'accunsentu."
"Maristedda, sapeti rifuitu, eiu, a guerra cu tuttu ciò chi c'è indrentu... Un la rigrettu micca... Un calu micca u capu... Un stogu micca à piigniculà nantu à edda... A rifiutu nettu, nettu, cù tutti l'omi ch'edda porta cun edda, un aghju nudda à fà cun eddi, nudda à fà ancun'edda. Fussini puru novi centu nuvanta cinqui millioni ed eiu, solu, solu, sò eddi chi t'hani u tortu, eddi, o Mariastè e sogu eiu à avè a raghjò, chi avà, saraghju solu à sapè ciò che vogliu : un vogliu più avè da mora.
- Ma, comu fà à rifiutadda, un è micca pussibuli, aiò o Sarrà ?! Un ci sò cà i tonti e i vigliacchi chi a rifiutani, a guerra, quand'eddu ci voli à salvà a Patria d'un priculu maiò...
- Tandu, evviva i vigliacchi e i tonti e ch'eddi campani eddi, vigliacchi e tonti !
- V'arricordeti un nomi, Mariastedda, di quiddi chi sò morti à a guerra di Cent'anni ? Eti mai circatu à cunnoscia un nomi di quiddi ? Nò, navè ? Un eti mai circatu ?
- Un sapeti quali eddi sò, vi sò indifferenti ed in più scunnisciuti cà l'ultima particedda di stu pesu da tena i foglii che vò viditi cuì o cà di quiddu caccatu mattutinu vostru...
Viditi ch'eddi sò morti par nudda, Mariastedda ! Par nudda ssi scemi cuì ! A vi dicu eiu ! A prova è fatta ! Un è cà a vita chi conta.
Scumettiti chi, da cuì à deci mil'anni d'avali, sta guerra, tamanta ch'edda ci parghi oghji, sarà sminticata da tutti (...)
Eiu, o Mariastè, à l'avena, un ci crergu ..."*
L'aghju vistu parta amara, dilusa, ma ci semi prumissi di truvacci dumani à a gara, puvaretta.
*D'appressu à : Voyage au bout de la nuit, Louis-Ferdinand CELINE, p794, Baland éditeur 1966.
Edda : "Vi vogliu suvità o Sarrà. Faraghju l'infirmiera, o d'altri cosi, se babbu è d'accunsentu."
"Maristedda, sapeti rifuitu, eiu, a guerra cu tuttu ciò chi c'è indrentu... Un la rigrettu micca... Un calu micca u capu... Un stogu micca à piigniculà nantu à edda... A rifiutu nettu, nettu, cù tutti l'omi ch'edda porta cun edda, un aghju nudda à fà cun eddi, nudda à fà ancun'edda. Fussini puru novi centu nuvanta cinqui millioni ed eiu, solu, solu, sò eddi chi t'hani u tortu, eddi, o Mariastè e sogu eiu à avè a raghjò, chi avà, saraghju solu à sapè ciò che vogliu : un vogliu più avè da mora.
- Ma, comu fà à rifiutadda, un è micca pussibuli, aiò o Sarrà ?! Un ci sò cà i tonti e i vigliacchi chi a rifiutani, a guerra, quand'eddu ci voli à salvà a Patria d'un priculu maiò...
- Tandu, evviva i vigliacchi e i tonti e ch'eddi campani eddi, vigliacchi e tonti !
- V'arricordeti un nomi, Mariastedda, di quiddi chi sò morti à a guerra di Cent'anni ? Eti mai circatu à cunnoscia un nomi di quiddi ? Nò, navè ? Un eti mai circatu ?
- Un sapeti quali eddi sò, vi sò indifferenti ed in più scunnisciuti cà l'ultima particedda di stu pesu da tena i foglii che vò viditi cuì o cà di quiddu caccatu mattutinu vostru...
Viditi ch'eddi sò morti par nudda, Mariastedda ! Par nudda ssi scemi cuì ! A vi dicu eiu ! A prova è fatta ! Un è cà a vita chi conta.
Scumettiti chi, da cuì à deci mil'anni d'avali, sta guerra, tamanta ch'edda ci parghi oghji, sarà sminticata da tutti (...)
Eiu, o Mariastè, à l'avena, un ci crergu ..."*
L'aghju vistu parta amara, dilusa, ma ci semi prumissi di truvacci dumani à a gara, puvaretta.
*D'appressu à : Voyage au bout de la nuit, Louis-Ferdinand CELINE, p794, Baland éditeur 1966.
07/08/14
Fucileru di prima classa
A mani sò statu cunfirmatu tireur d'élite da u Capitanu Lannoy. M'ha cumplimintatu e m'ha datu (a vi dicu comu l'aghju intesa) : un cor de chasse de drap, un insegnu da cosgia nantu à manica manca di u me uniformi.
Comu aghju da dì in paesi quand'e mi ni vultaraghju ? Eru tiradori di prima trinca, bon' tiradori, fucileru di prima classa, tiradori di sceltu ?
Fucileru di prima classa, eccu ! Mi piaci : fucileru di prima classa.
Comu aghju da dì in paesi quand'e mi ni vultaraghju ? Eru tiradori di prima trinca, bon' tiradori, fucileru di prima classa, tiradori di sceltu ?
Fucileru di prima classa, eccu ! Mi piaci : fucileru di prima classa.
Inscription à :
Articles (Atom)