Zi Michè m'aviva contu un ghjornu a battaglia chi si era passata ind'u u Borgu in 1736 o 1738, ch'un mi n'invengu più ?
Quand'e digu u Borgu, è u Borgu vicinu à Bastia.
Eru ziteddu, m'aviva dettu eddu chi i Corsi avivani vinti e ch'eddi avivani tinutu capu à i suldati Francesi.
Chi c'era statu massi omi tombi d'eddi e chi avivami tandu ricutu milliai di fucili... Eru fieru, eru ziteddu capivanu.
Ziteddu mi vidivu culà, di pettu à st'armata maiora.
Oghji, un è più listessu e sta battaglia un mi pari mancu più, par mè, mutivu d'urgogliu.
Essa un omu faticatu di battasi ind'i battagli di l'altri, ci ni sarà ?
A meia a battaglia è ancu i Cervetti e i sò spii e basta.
Ancu ciò ch'eddi ci hani fattu, si pò capiscia...
L'altri battaglii, un sò mei, anche puru chi ci fussi eiu, cum'à oghji.
.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910
20/09/14
Ma un ci semi à ghjà
"Un mi gerba tantu a guerra, d'alcuna speciasorta. Un è micca affari di sintimi ne nudda. Quaranta dui ghjorni, sogu statu eiu, davanti à u forti di Vaux. Tantu e tantu, ch'oramai i cadaveri un m'interressani mancu. Qualità o difettu, chi no sò, è un fattu.
A guerra l'aghju in orrori e riffiutu di fadda, par l'unica raghjò chi a guerra è vana.
Isiè : vana, piccula parodda.
Un aghju tantu fantasia. Orenda un è a guerra ; è vana e basta !
Ciò chi mi tocca ind'a guerra un è tantu u spaventu ch'edda facci, ciò chi mi tocca à me, è ch'edda è vana. Mi diciareti, chi saria, appuntu, stu vanu, u spaventu. Isiè, ma par sopprapiù.
Comu fà à spiegà l'orrori di quaranta ghjorni d'attaca di puntu à Verdun, à st'omi chi sò nati doppu à a battaglia e chi si trovani avà indebuliti e ind'u fiori di l'anni ?
Femmula detta, c'è par st'omi novi, l'attichju di u spaventu par via di i forzi soi e di i sò dibulezzi.
Digu di a più parti d'eddi. Arresta sempri, di sicuru, uni pocchi, una minuranza, chi si cuntentani e à chi un vali d'imparà.
A maiò parti t'ha l'attichju di u spaventu e si creda capaci di campacci o di moracci com'à l'altri : un ha tantu turmentu à dacci a prova. Un c'è altra vera raghjò à u cuntinuu accordu di ciò chi si chjama, doppu, "martiriu" e "sacrifiziu". Un li pudeti dà prova di u spaventu.
Un aveti più tandu cà a parodda ; ma l'amichi vostri, tombi in fiancu à voi, un erani eddi, amichi cù quiddi ancu quali, avà, parleti ; u mustruosu incantu chi cambia st'affizioni vivi in putricheghju, un la poni cunnoscia ; u maceddu di i corpi, a guffezza di i bracci e di i ghjambi mozzi è partuta in fumi e s'è persa, muta, muta e piglia fondu cù vint'anni di parti cutidiani di criaturi freschi, novi, sani, beddi cum'è sò beddi i soldi novi. Una volta a guerra compia, truvareti un guerciu, uni stroppiu facciasciappata, un braccimozzu, un sciancu; unu sopr'à deci, gazatu, vint'anni doppu un n'arresta più cà unu sopr'à dui centu ; un si ni vedi più, oramai provi, un ci n'è più. L'horreur s'efface."*
Ma un ci semi à ghjà...
*Da : Jean Giono, Lettre aux paysans sur la pauvreté et la paix, Écrits pacifistes, Gallimard, 1938.
A guerra l'aghju in orrori e riffiutu di fadda, par l'unica raghjò chi a guerra è vana.
Isiè : vana, piccula parodda.
Un aghju tantu fantasia. Orenda un è a guerra ; è vana e basta !
Ciò chi mi tocca ind'a guerra un è tantu u spaventu ch'edda facci, ciò chi mi tocca à me, è ch'edda è vana. Mi diciareti, chi saria, appuntu, stu vanu, u spaventu. Isiè, ma par sopprapiù.
Comu fà à spiegà l'orrori di quaranta ghjorni d'attaca di puntu à Verdun, à st'omi chi sò nati doppu à a battaglia e chi si trovani avà indebuliti e ind'u fiori di l'anni ?
Femmula detta, c'è par st'omi novi, l'attichju di u spaventu par via di i forzi soi e di i sò dibulezzi.
Digu di a più parti d'eddi. Arresta sempri, di sicuru, uni pocchi, una minuranza, chi si cuntentani e à chi un vali d'imparà.
A maiò parti t'ha l'attichju di u spaventu e si creda capaci di campacci o di moracci com'à l'altri : un ha tantu turmentu à dacci a prova. Un c'è altra vera raghjò à u cuntinuu accordu di ciò chi si chjama, doppu, "martiriu" e "sacrifiziu". Un li pudeti dà prova di u spaventu.
Un aveti più tandu cà a parodda ; ma l'amichi vostri, tombi in fiancu à voi, un erani eddi, amichi cù quiddi ancu quali, avà, parleti ; u mustruosu incantu chi cambia st'affizioni vivi in putricheghju, un la poni cunnoscia ; u maceddu di i corpi, a guffezza di i bracci e di i ghjambi mozzi è partuta in fumi e s'è persa, muta, muta e piglia fondu cù vint'anni di parti cutidiani di criaturi freschi, novi, sani, beddi cum'è sò beddi i soldi novi. Una volta a guerra compia, truvareti un guerciu, uni stroppiu facciasciappata, un braccimozzu, un sciancu; unu sopr'à deci, gazatu, vint'anni doppu un n'arresta più cà unu sopr'à dui centu ; un si ni vedi più, oramai provi, un ci n'è più. L'horreur s'efface."*
Ma un ci semi à ghjà...
*Da : Jean Giono, Lettre aux paysans sur la pauvreté et la paix, Écrits pacifistes, Gallimard, 1938.
19/09/14
Σιγά μην κλάψω, σιγά μη φοβηθώ
Un aghju da micca da piegna,
Un aghju nudda da tema,
U mondu è divintatu tamanta prighjò
Ed eiu à circà comu à fà
À strappà sti cateni.
Culandà t'aghju un postu,
Un postu chi m'aspetta,
Culandà c'è un pinzu
Altu, altu e ci si voli à ghjugna
Eccu parchi, à u più altu, stendu dinò i mani
Par piglià, da i steddi luccichenti, qualchi pezzu di lumi
Eiu, un possu stà cuì, chi m'aghju da stuffà,
Cù tutta sta miseria e tutta sta pena umana.
In mimoria di Pavlos Fyssas, sò i soi, i paroddi.
Un aghju nudda da tema,
U mondu è divintatu tamanta prighjò
Ed eiu à circà comu à fà
À strappà sti cateni.
Culandà t'aghju un postu,
Un postu chi m'aspetta,
Culandà c'è un pinzu
Altu, altu e ci si voli à ghjugna
Eccu parchi, à u più altu, stendu dinò i mani
Par piglià, da i steddi luccichenti, qualchi pezzu di lumi
Eiu, un possu stà cuì, chi m'aghju da stuffà,
Cù tutta sta miseria e tutta sta pena umana.
In mimoria di Pavlos Fyssas, sò i soi, i paroddi.
Antecristu
Ci vuliva à tena e tena a posizioni.
Tandu Petru s'è missu à cantà :
A l’indà sott'à un monti,
Mezu à middi omi tristi
In sti tempi d'antecristu
U canoni tira d'un ponti.
Tandu Petru s'è missu à cantà :
A l’indà sott'à un monti,
Mezu à middi omi tristi
In sti tempi d'antecristu
U canoni tira d'un ponti.
18/09/14
Cumières-Le-Mort-Homme...
"Le 141esimu reste aux avants postes* dont la mission est de tenir a tout prix la ligne de résistance."**
D'Argonne i Cumarioti , ***
Si sà,
Ci sò grandi pattrioti,
Les magasins Lebegue et Bonvalet,
Nous ont servi, ce jour, et à boire et à manger.
(Beddi paesi di bord' di fiumi.)
*N di l'A, da culanda di a Marna, longu, longu u fiumi.
**Da, Journal de marche du 141 e RI, op cit.
*** da Cumariots, nomi di quiddi di u paesi di Cumières, da Wikipedia.
D'Argonne i Cumarioti , ***
Si sà,
Ci sò grandi pattrioti,
Les magasins Lebegue et Bonvalet,
Nous ont servi, ce jour, et à boire et à manger.
(Beddi paesi di bord' di fiumi.)
*N di l'A, da culanda di a Marna, longu, longu u fiumi.
**Da, Journal de marche du 141 e RI, op cit.
*** da Cumariots, nomi di quiddi di u paesi di Cumières, da Wikipedia.
Oghji 17 di sittembri 1914
"L'ennemi bombarde violemment la lisière du Bois de la Montagne. Bivouac sur les emplacements de combat."*
A battaglia di a fruntiera a chjamavani cusì: Bar le Duc, Reims, l'Aigle... In agna puntu un mortu, d'una ligna da Belfort à ghjunghja à Amiens.
E i morti accantu à i vivi... Segnu di fratiddenza ?
Ghjaseppu C. Sargenti di u 103esimu d'infantaria, era cascatu à l'Aigle e mubilizatu in Parighji.
Mi purtava 4 anni, u tintu.
*Journaux des marches et des opérations, op cit.
Da: memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr , op cit.
17/09/14
Vassincourt morne plaine
Vassincourt, (tout près de l'Argonne)
Un carrughju in Vassincourt (Meuse), stu spitaculu è quiddu chi nò t'avemi agna ghjornu quandi attravirsemi i paesi di u circondu. Paesi da u numicu bumbardati.
S'hani spiantatu tuttu.
Carta scritta da un certu Florent Bejeau, datata da u 29 di ghjunghju 1915
Un carrughju in Vassincourt (Meuse), stu spitaculu è quiddu chi nò t'avemi agna ghjornu quandi attravirsemi i paesi di u circondu. Paesi da u numicu bumbardati.
S'hani spiantatu tuttu.
Carta scritta da un certu Florent Bejeau, datata da u 29 di ghjunghju 1915
16/09/14
G_d dunqua
A voci è debuli.
Arrighitu,
A canzona più cà bedda :
È un blues
D'un omu invernaghitu :
A sceglia :
Megliu à tumbà un omu
O à cambià un usu ?
Cambià usu :
Rima cun blues !
Dieuze, Tulles, Dresde,
Hiroshima, Palestina...
Vi tengu in grand'estimu.
Menu o più,
T'eti tutti u listessu mal'destinu...
Popular problems.
I saw some people starving
There was murder, there was rape
Their villages were burning
They were trying to escape
I couldn’t meet their glances
I was staring at my shoes
It was acid, it was tragic
It was almost like the blues.
I have to die a little
Between each murderous thought
And when I’m finished thinking
I have to die a lot
There’s torture and there’s killing
There’s all my bad reviews
The war, the children missing
Lord, it’s almost like the blues
Da senta, da Leonard Cohen, It's almost like the blues.
https://m.youtube.com/watch?v=szYrXzEi0cg
Arrighitu,
A canzona più cà bedda :
È un blues
D'un omu invernaghitu :
A sceglia :
Megliu à tumbà un omu
O à cambià un usu ?
Cambià usu :
Rima cun blues !
Dieuze, Tulles, Dresde,
Hiroshima, Palestina...
Vi tengu in grand'estimu.
Menu o più,
T'eti tutti u listessu mal'destinu...
Popular problems.
I saw some people starving
There was murder, there was rape
Their villages were burning
They were trying to escape
I couldn’t meet their glances
I was staring at my shoes
It was acid, it was tragic
It was almost like the blues.
I have to die a little
Between each murderous thought
And when I’m finished thinking
I have to die a lot
There’s torture and there’s killing
There’s all my bad reviews
The war, the children missing
Lord, it’s almost like the blues
https://m.youtube.com/watch?v=szYrXzEi0cg
Lagni bastiacci
A v'aghju detta, Antoni u Bastiacciu era dilicatu e altru...
A u fà di u ghjornu Mamilianu s'era trovu presu in un ciottulu d'acqua, d'un metru di prunfundezza, à l'orlu di i ligni tra l'alimani e noi.
Comu sarà ch'eddu s'era trovu in quidda trappula, andeti voi à sapè ? C'era, c'era !
Ci vuliva à cacciaddu da cui. Eiu e Petru ci purtetimi vulintarii. E mossimi à circaddu. Fossi fossi prima pò à découvert, doppu, à strascinera. I tiri putenti d'altiglieria ci permissimi di passà senza mancu essa visti da nimu. Piuviva una massa d'acciaghju da u celu e ci pariva chi qualchi deu Gregu o Turcu si fussi missu in una furia nera.
Timpistava e altru...
Ghjunti à l'altezza di Mamilianu, Petru u pigliò e strignenddu lu i tracoddi d'una manu ferma u cacciò fora, fenduli veda a strada à suvità à raghjunghja i nostri ligni.
Ghjunti à l'ascosu ci truvetimi cù Antoni u Bastiacciu. Antoni era cuntentu di vedaci, ma tronchju appena, dissi : "Chi bedda scianza o Mamilià che tu t'hai avutu, tu. Un la vogliu dì, ma parò a digu listessu : ma come tu sè goffu !"
Petru u Cuttulesu s'era fattu minacciosu : "Dighjà !.. O, o balalò !" A sintenza era corta ma l'era bastata à fassi capiscia d'Antoni. Mamiglianu eddu, suffiava, chi a si era corsa brutta. Ancu assai ch'avivami riisciutu à cacciaddu da cuì, sains et saufs.
Un erami cà un pugnu di corsi e c'era subitu, subitu, nata a bisbiglia, par nudda : "È piuvitu sta mane (...) e sò d'argentu e punte di l'alive (...) si diciaria che l'aria sente u meli (...) è cume una candella sempre accesa, brusgia davanti à voi lu me amore*."
*Amore, cantata da A Ciosi.
A u fà di u ghjornu Mamilianu s'era trovu presu in un ciottulu d'acqua, d'un metru di prunfundezza, à l'orlu di i ligni tra l'alimani e noi.
Comu sarà ch'eddu s'era trovu in quidda trappula, andeti voi à sapè ? C'era, c'era !
Ci vuliva à cacciaddu da cui. Eiu e Petru ci purtetimi vulintarii. E mossimi à circaddu. Fossi fossi prima pò à découvert, doppu, à strascinera. I tiri putenti d'altiglieria ci permissimi di passà senza mancu essa visti da nimu. Piuviva una massa d'acciaghju da u celu e ci pariva chi qualchi deu Gregu o Turcu si fussi missu in una furia nera.
Timpistava e altru...
Ghjunti à l'altezza di Mamilianu, Petru u pigliò e strignenddu lu i tracoddi d'una manu ferma u cacciò fora, fenduli veda a strada à suvità à raghjunghja i nostri ligni.
Ghjunti à l'ascosu ci truvetimi cù Antoni u Bastiacciu. Antoni era cuntentu di vedaci, ma tronchju appena, dissi : "Chi bedda scianza o Mamilià che tu t'hai avutu, tu. Un la vogliu dì, ma parò a digu listessu : ma come tu sè goffu !"
Petru u Cuttulesu s'era fattu minacciosu : "Dighjà !.. O, o balalò !" A sintenza era corta ma l'era bastata à fassi capiscia d'Antoni. Mamiglianu eddu, suffiava, chi a si era corsa brutta. Ancu assai ch'avivami riisciutu à cacciaddu da cuì, sains et saufs.
Un erami cà un pugnu di corsi e c'era subitu, subitu, nata a bisbiglia, par nudda : "È piuvitu sta mane (...) e sò d'argentu e punte di l'alive (...) si diciaria che l'aria sente u meli (...) è cume una candella sempre accesa, brusgia davanti à voi lu me amore*."
*Amore, cantata da A Ciosi.
15/09/14
Vinaccia
A sera, emi strappatu a trava.
Sborgna di vinaccia.
U mali di corpu, a mani, s'era fattu pena di capu.
Sborgna di vinaccia.
U mali di corpu, a mani, s'era fattu pena di capu.
Razioni cuttulesa
È stata una bedda ghjurnata : eru fiaccu, indibulitu, mortu ! Frusciu e turcineddi, turcineddi, rucceri e frusciu. Un tinivu mancu più arritu.
Magnavami sti buati di singe, spesia di carri budita di cunserva. Biscuttini e singe, singe e biscuttini : "Je t'exempte pour la journée" ha dettu u Major.
Quandu Petru u Cuttulesu l'ha sappiuta, si è piigatu in dui, ha fattu u malatu ed è andatu anch'eddu à veda u Major.
À chi u vidiva, u si pinsava ancu più malatu cà mè !
Comedianti !
Magnavami sti buati di singe, spesia di carri budita di cunserva. Biscuttini e singe, singe e biscuttini : "Je t'exempte pour la journée" ha dettu u Major.
Quandu Petru u Cuttulesu l'ha sappiuta, si è piigatu in dui, ha fattu u malatu ed è andatu anch'eddu à veda u Major.
À chi u vidiva, u si pinsava ancu più malatu cà mè !
Comedianti !
14/09/14
Maladì vogliu...
Eme-Eme a sera s'era missu à cantà un virsettu d'una donna di i sò locchi* :
Maladì vogliu le legi
Maladì vogliu l'editti
Chi sopra sti giuvanotti
Ci piglianu sti dritti
À l'età di vintun'annu
Li facienu andà custritti
Maladì vogliu le legi
Quelle di Napuleone
Percosa sti giuvanotti
Senza nissuna ragione
À l'età di vintun'anni
Tiranu la cunscrizzione
Partite lu miò culombu
Andate e state cuntentu
Matrimoniu un si ne face
Senza lu vostru accunsentu
Eu per la vostra personna
Ne aghju ricusatu centu.
*di Gavignanu in u Rustinu, publicatu in Le chant corse, p 96, Mathieu Ambrosi, 1936.
Maladì vogliu le legi
Maladì vogliu l'editti
Chi sopra sti giuvanotti
Ci piglianu sti dritti
À l'età di vintun'annu
Li facienu andà custritti
Maladì vogliu le legi
Quelle di Napuleone
Percosa sti giuvanotti
Senza nissuna ragione
À l'età di vintun'anni
Tiranu la cunscrizzione
Partite lu miò culombu
Andate e state cuntentu
Matrimoniu un si ne face
Senza lu vostru accunsentu
Eu per la vostra personna
Ne aghju ricusatu centu.
*di Gavignanu in u Rustinu, publicatu in Le chant corse, p 96, Mathieu Ambrosi, 1936.
Oghji, 14 di sittembri 1914
Dumenicuantoni era di a me classa. È statu "tombu à u numicu" oghji.
Era anc'eddu cum'à me ind'a Marna, si tinivani à cinquanta chilometri appena di i nostri pusizioni. Era ind'a culuniali. È mortu sott'à un focu d'artiglieria.
Puvarettu.
Da: memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr , op cit.
13/09/14
I corsi di u 141 esimu
Ancu i corsi ci capiscivami.
Certu, Olive era un amicu, un veru. Ma ci vuliva fà uni sforzu ancun'eddu, era cusì, chi vuleti.
À culmà i perditi, l'uffiziali avivani decisu di virsà un battaglioni di ghjovani freschi, freschi à rinfurzà e aghjustà a nostra truppa.
À mezu à tutti sti ghjuvanotti, pronti à scoppra i trabulamenti maiò di sta guerra, guerra chi oramai era meia, c'erani tre corsi.
Unu era d'Orange Mamilianu u Murianincu dettu "Citrò" da Talmasca, chi ind'a eddu l'arancii i chjamavani cusì. Quiddi ch'erani ghjunti ancun'eddu, stu Citrò, u chjamavani "Eme-Eme". Un Eme pà Mamilianu, un Eme pà Moriani.
"Eme-Eme", dimmi cusì, era simpaticu e chjuccu d'altura, capeddi biondi guasgi, guasgi bianchi, era un omu d'energia. Pariva tuttu un salticchjulu prontu sempri à spiccà qualchi saltu à l'assaltu di un si sà chi ni...
C'era ancu u sò cuntrariu : Petru u Cuttulesu, longu, longu, faticatu, a peddi nera e ingurcipulita chi pariva quidda di i furmaglii secchi di zia Minnia d'Antonsgiò. Petru era calmu e dolci, forza un poccu tranchju, appena. Sappiva ciò ch'eddu un vuliva e sapiva, massimu, ciò ch'eddu vuliva eddu, soppr'à tuttu : era di pudè scappà da cuì e vultassine in "paiesi" (sic). Surtiva da u bateddu chi viniva d'in Corsica quandu i giandarmi u s'hani pigliatu e purtatu cuici. Cusì fù fattu.
U terzu era cittadinu, Antoni u Bastiacciu : O gattu ! Un aviviva vistu nudda ma diciva chi i toilettes puzzavani, chi st'omi chi stavani ancun'eddu, erani brutti.
Diciva, diciva. Ni diciva... ancu troppu.
A vita un era di i fatti. A vita, a meia, era fatta di scontri. Un era micca quista a me vita : battaglii, e contri-battaglii. Poccu à poccu m'avvinivu chi a me vita un era cà di scontri.
I fatti, eddi vinivani appressu puru ch'eddi fussini bombi o trabulamenti...
Puvaretti corsi di u 141 esimu.
Certu, Olive era un amicu, un veru. Ma ci vuliva fà uni sforzu ancun'eddu, era cusì, chi vuleti.
À culmà i perditi, l'uffiziali avivani decisu di virsà un battaglioni di ghjovani freschi, freschi à rinfurzà e aghjustà a nostra truppa.
À mezu à tutti sti ghjuvanotti, pronti à scoppra i trabulamenti maiò di sta guerra, guerra chi oramai era meia, c'erani tre corsi.
Unu era d'Orange Mamilianu u Murianincu dettu "Citrò" da Talmasca, chi ind'a eddu l'arancii i chjamavani cusì. Quiddi ch'erani ghjunti ancun'eddu, stu Citrò, u chjamavani "Eme-Eme". Un Eme pà Mamilianu, un Eme pà Moriani.
"Eme-Eme", dimmi cusì, era simpaticu e chjuccu d'altura, capeddi biondi guasgi, guasgi bianchi, era un omu d'energia. Pariva tuttu un salticchjulu prontu sempri à spiccà qualchi saltu à l'assaltu di un si sà chi ni...
C'era ancu u sò cuntrariu : Petru u Cuttulesu, longu, longu, faticatu, a peddi nera e ingurcipulita chi pariva quidda di i furmaglii secchi di zia Minnia d'Antonsgiò. Petru era calmu e dolci, forza un poccu tranchju, appena. Sappiva ciò ch'eddu un vuliva e sapiva, massimu, ciò ch'eddu vuliva eddu, soppr'à tuttu : era di pudè scappà da cuì e vultassine in "paiesi" (sic). Surtiva da u bateddu chi viniva d'in Corsica quandu i giandarmi u s'hani pigliatu e purtatu cuici. Cusì fù fattu.
U terzu era cittadinu, Antoni u Bastiacciu : O gattu ! Un aviviva vistu nudda ma diciva chi i toilettes puzzavani, chi st'omi chi stavani ancun'eddu, erani brutti.
Diciva, diciva. Ni diciva... ancu troppu.
A vita un era di i fatti. A vita, a meia, era fatta di scontri. Un era micca quista a me vita : battaglii, e contri-battaglii. Poccu à poccu m'avvinivu chi a me vita un era cà di scontri.
I fatti, eddi vinivani appressu puru ch'eddi fussini bombi o trabulamenti...
Puvaretti corsi di u 141 esimu.
Le bois du père Bœuf
U 13 di sittembri di u 14,
Ancu megu c'era un certu Zephirin B., mortu u 10, pò u sargenti André C. mortu u lindumani. L'aghju cunnisciuti appennaredda. Ùn n'avivani mancu trent'anni. E s'astri, listessa...
Tués : 16
Blessés : 128
(Dont 2 Officiers Capitaine Coquet, St/Lieut. Mariaux)
Disparus : 29
---------------------
*NdL'A : à la lisière du Bois du père Bœuf.
Vaghjimi
O sunghjozzi longhi
Da viulini
Vaghjimeschi
Mi strappetti lu cori,
Fastidiosu
Languori.
Palidu affanatu
Sò di cera, quand'edda
Sonna l'ora
M'arricordu ancu sempri,
I nostri ghjorni antichi,
E piengu ;
Mi ne vogu
À lu ventu crudeli
Chi mi porta
Da cuì e da culanda,
Leccu,
Cum'è
La cascia secca.
Libara traduzzioni di Chanson d'automne, Verlaine.
Cf. Baratti, Un échange de commentaires sur la traduction de la poésie, Isule literarie, p 279, Textes réunis par Ghjacumu Thiers. Albiana-CCU-BU-IITM, 2003.
Da viulini
Vaghjimeschi
Mi strappetti lu cori,
Fastidiosu
Languori.
Palidu affanatu
Sò di cera, quand'edda
Sonna l'ora
M'arricordu ancu sempri,
I nostri ghjorni antichi,
E piengu ;
Mi ne vogu
À lu ventu crudeli
Chi mi porta
Da cuì e da culanda,
Leccu,
Cum'è
La cascia secca.
Libara traduzzioni di Chanson d'automne, Verlaine.
Cf. Baratti, Un échange de commentaires sur la traduction de la poésie, Isule literarie, p 279, Textes réunis par Ghjacumu Thiers. Albiana-CCU-BU-IITM, 2003.
12/09/14
Novi
Bataille de la Marne, 6 au 12 septembre 1914:
Novi uffiziali tombi, novi fossi, novi croci.
Talmasca, aviva scrittu nantu à una tavuletta cù un bastuncinu di calcinedda :
CAMPAGNE 1914
Hommage aux soldats
Morts au
CHAMP D'HONNEUR
Sogni di perli
O li me sogni o li me danni...
O felì, o cararedda !
Cum'è un gigliu à mezu à cardi, si tiniva Mariastedda. Era fatta à lu pineddu, tali à un fiori dilicatu, o lu divin'amor e cusi bedda e tuttu à me didicatu, Purtavi su li tò spaddi, una cuddana di i middi steddi.
Frisgiata e rosa pampana, perli pieni li capeddi.
Regina di i me notti, perla à meza à i perli, se tu voli, sempri felici saremi...
O felì, o cararedda !
Cum'è un gigliu à mezu à cardi, si tiniva Mariastedda. Era fatta à lu pineddu, tali à un fiori dilicatu, o lu divin'amor e cusi bedda e tuttu à me didicatu, Purtavi su li tò spaddi, una cuddana di i middi steddi.
Frisgiata e rosa pampana, perli pieni li capeddi.
Regina di i me notti, perla à meza à i perli, se tu voli, sempri felici saremi...
Publicità Cadum,
1914, G Vix
Ditagliu
Carca d'oru e di perli,
Carca di merci e panni,
Li veli son' di brucardu,
Venuti da mari indà ni,
Lu timoni d'oru finu,
Cun lavori li più rari
Nanna di Talannu, citatu da M Ambrosi, La Chanson Corse, 1936
11/09/14
Citazioni 38
"Quandi a petra è tirata un si cummanda più."
A petra era altra cà stata tirata.
Era stata tirata, turrata, ritirata, fabricata in massa...
A petra un era petra, sta volta era di piombu.
Ma è listessu.
A petra era altra cà stata tirata.
Era stata tirata, turrata, ritirata, fabricata in massa...
A petra un era petra, sta volta era di piombu.
Ma è listessu.
Sgiotti
Pinsà, pinsava à u paesi, à mamma, à i mei, à a roppa.
Quali ci sarà oghji à mugna agna sera, agna matina. À manià u tavarolu, à fà casgiu e brocciu, à nittà paghjoli e tavulonu...
Francescamaria, me suredda ? Ghjilormu me frateddu, u chjuccu ?
À a prussima lettera, dumandaraghju cum'eddi s'arragnani.
Quali ci sarà oghji à mugna agna sera, agna matina. À manià u tavarolu, à fà casgiu e brocciu, à nittà paghjoli e tavulonu...
Francescamaria, me suredda ? Ghjilormu me frateddu, u chjuccu ?
À a prussima lettera, dumandaraghju cum'eddi s'arragnani.
Corbellini François
10/09/14
Clairon
Riposu ci n'era poccu, ma u ghjornu emi fattu pò a siesta.
U trumbittonu ci sviglieti e Talmasca ci canteti :
Debout les bleus, la guerre est finie,
Rassemblement pour la théorie,
Laissez dormir ces pauvres soldats,
Qui partiront peut-être au combat !
(Era cuntenti u tipu, chi li piacciva à tarruccaci.)
U trumbittonu ci sviglieti e Talmasca ci canteti :
Debout les bleus, la guerre est finie,
Rassemblement pour la théorie,
Laissez dormir ces pauvres soldats,
Qui partiront peut-être au combat !
(Era cuntenti u tipu, chi li piacciva à tarruccaci.)
Fà l'anima ubbidiscia...
"Tali è l'ordinamentu di a battaglia, agnunu custringhji l'altru a spada posta ind'a spina di quiddu chi li sta davanti, sintendusi anch'eddu una punta acuta indi i sò costi; cusì, nimu pò sapè s'eddu un è micca una pauraccia tamanta chi parti à l'assaltu.
L'unica e sola cunsulazioni saria d'ammirà, sciaccamanà e fà l'evviva à i vincitori; ma u visu di a guerra, eddu, un è toccu comu omu a si pudaria pinsà. Un ci si pò leghja. E tema u pinsà."(1)
"En vertu de la discipline une sorte de contrat est passé (...) il ne suffit pas au chef de lier les exécutants par une obéissance impersonnelle. C'est dans leurs âmes qu'il faut imprimer sa marque vivante."(2)
(1) Da : Alain, Mars ou la guerre jugée, cité par O Leboyer, Penser le sentiment de confiance dans l'armée, IRSEM 2013 in : http://www.defense.gouv.fr
(2) Général de Gaulle, Le fil de l'épée, p 186, Berger Levrault, Paris, 1932, ibid.
08/09/14
Paroddi
Aghju scrittu à Maristedda chi tuttu andava, pà u megliu, chi nò erami bè, ch'un avivu bisognu di nient'altru cà di i sò carti pustali e di i soi, i paroddi.
Visita
O chi notti e chi frettu, eru cutratu.
Sta mani fala a spunzina. U tempu cambia, ha da piovi mi pari.
Arriti à quattru ori. Cafè micca, ci hani dattu una suppa di granu.
Muvimi.
Ci hanni dattu à purtà tuttu ciò chi si pudiva purtà. Suvitemi u 173 esimu chi s'arresta eddu in Vouthon, ind'a Meuse, vicinu à Domremy.
Noi altri trinchemi à dritta e cuntinuemi. Strada faccendu truvemi una batteria d'artiglieria, nostra, chi era stata bumbardata. L'artiglieri sò tutti morti, i cavaddi listessi.
A truppa è faticata.
Una pulvariccia ci copra, purtata da u ventu.
Franchemi à Pagny la Blanche Côte, c'infattemi culà à Olive cù Jeannot Grimpier.
Truvemi un'ustaria, ci arristemi à magnà e magnemi, pò, oh !
U regimentu passa. Erami noi, à ricutà uni pocchi di buttiglii di quidda birra ch'eddi faccini cuì.
L'alimani avanzani e ci turmentani.
Par l'abitanti è u scappa scappa generali. Una squadra di giandarmi passa, ci ordonnani di raghjunghja un nostru regimentu, ci minacciani, chi o sinò, ci passemi...
Vogu doppu à a visita, spirendu ch'eddi mi truvessini qualcosa, d'un avè à purtà sti saccacci, chi pesani tantu.
Ghjunti à Houdelaincourt pigliemi u trenu par i circondi di Bar le Duc, beddu paesi (!)
Bonne nuit.
D'appressu à u ghjurnali d'Henri Flamant, scrittu u 6 di sittembri 1914, publicatu in "Rue 89".
Sta mani fala a spunzina. U tempu cambia, ha da piovi mi pari.
Arriti à quattru ori. Cafè micca, ci hani dattu una suppa di granu.
Muvimi.
Ci hanni dattu à purtà tuttu ciò chi si pudiva purtà. Suvitemi u 173 esimu chi s'arresta eddu in Vouthon, ind'a Meuse, vicinu à Domremy.
Noi altri trinchemi à dritta e cuntinuemi. Strada faccendu truvemi una batteria d'artiglieria, nostra, chi era stata bumbardata. L'artiglieri sò tutti morti, i cavaddi listessi.
A truppa è faticata.
Una pulvariccia ci copra, purtata da u ventu.
Franchemi à Pagny la Blanche Côte, c'infattemi culà à Olive cù Jeannot Grimpier.
Truvemi un'ustaria, ci arristemi à magnà e magnemi, pò, oh !
U regimentu passa. Erami noi, à ricutà uni pocchi di buttiglii di quidda birra ch'eddi faccini cuì.
L'alimani avanzani e ci turmentani.
Par l'abitanti è u scappa scappa generali. Una squadra di giandarmi passa, ci ordonnani di raghjunghja un nostru regimentu, ci minacciani, chi o sinò, ci passemi...
Vogu doppu à a visita, spirendu ch'eddi mi truvessini qualcosa, d'un avè à purtà sti saccacci, chi pesani tantu.
Ghjunti à Houdelaincourt pigliemi u trenu par i circondi di Bar le Duc, beddu paesi (!)
Bonne nuit.
D'appressu à u ghjurnali d'Henri Flamant, scrittu u 6 di sittembri 1914, publicatu in "Rue 89".
07/09/14
Très cher
M'ha scrittu oghji Maristedda. Ha scrittu :
Très cher Sarrà,
Si je vous disais que vous me manquez, le croiriez-vous ?
Vous me manquez.
S'il vous plait prenez grand soin de vous.
À bientôt de vous lire.
Marie Stella
Ps: Dites-moi vite, dans votre prochaine lettre, ce dont vous manquez, je vous ferai, sans faute, quelque colis.
Isiè, ha dettu "très cher...".
"Très cher", saria "carissimu" ?
In più, nantu a carta c'era scrittu "Ne m'oubliez pas", iè. È un segnu, nò ?
Un l'aghju mancu fatta veda à Talmasca.
Très cher Sarrà,
Si je vous disais que vous me manquez, le croiriez-vous ?
Vous me manquez.
S'il vous plait prenez grand soin de vous.
À bientôt de vous lire.
Marie Stella
Ps: Dites-moi vite, dans votre prochaine lettre, ce dont vous manquez, je vous ferai, sans faute, quelque colis.
Isiè, ha dettu "très cher...".
"Très cher", saria "carissimu" ?
In più, nantu a carta c'era scrittu "Ne m'oubliez pas", iè. È un segnu, nò ?
Un l'aghju mancu fatta veda à Talmasca.
Ciò che nò simu (2)
Semi disgraziati sminticaghjoli (amnesichi sminticoni).
Vai chi a prussima volta...
Vai chi a prussima volta...
06/09/14
Peghj-e-megliu
Ind'u 173 esimu, Ricci s'era trovu un amicu carrughjinu, aiaccinu anch'eddu, di u San Carlu.
Un sogu s'eddu era statu mattu innanzu o s'edd'era sta...brutta... guerra à aveddu mattalasciatu.
Ma u fattu era, ch'eddu un facciva ch'à di dì : "Peghju è, megliu è ! Peghju è, megliu è !"
Ricci schirzosu, ancun'antru : "E tu o Trampò (chi Tramponi si chjamava) chi ni dici, tu ?"
"Di chi ?"
"Di tuttu !"
"Tandu diciaraghju eiu : Peghju è, megliu è !"
L'hani chjamatu subitu : "Peghjemegliu".
E s'amusavani cusi cun'eddu, puvarettu.
U peghju ?
Un crergu ch'eddi fussini statu i tiri, o i bumbardamenti d'artiglieria.
Ne mancu l'alimani cu li sò baianetti o cu li sò carichi di a cavaglieria, S'arrimbavani anch'eddi.
Un erani mancu i ziffuleddi di l'uffiziali chi chjurlavani quand'eddi ci cantavani à l'assaut.
U peghju, erani i morti chi ci stavani accantu.
A puzza di a morti c'impiiva nasi, pulmoni e sogni. Durmivami ancun'edda, ci arrizavami cun'edda.
Ancun'edda, noi altri, stavami arritti, sempri vivi.
U megliu ?
U megliu un era ancu da vena...
Un sogu s'eddu era statu mattu innanzu o s'edd'era sta...brutta... guerra à aveddu mattalasciatu.
Ma u fattu era, ch'eddu un facciva ch'à di dì : "Peghju è, megliu è ! Peghju è, megliu è !"
Ricci schirzosu, ancun'antru : "E tu o Trampò (chi Tramponi si chjamava) chi ni dici, tu ?"
"Di chi ?"
"Di tuttu !"
"Tandu diciaraghju eiu : Peghju è, megliu è !"
L'hani chjamatu subitu : "Peghjemegliu".
E s'amusavani cusi cun'eddu, puvarettu.
U peghju ?
Un crergu ch'eddi fussini statu i tiri, o i bumbardamenti d'artiglieria.
Ne mancu l'alimani cu li sò baianetti o cu li sò carichi di a cavaglieria, S'arrimbavani anch'eddi.
Un erani mancu i ziffuleddi di l'uffiziali chi chjurlavani quand'eddi ci cantavani à l'assaut.
U peghju, erani i morti chi ci stavani accantu.
A puzza di a morti c'impiiva nasi, pulmoni e sogni. Durmivami ancun'edda, ci arrizavami cun'edda.
Ancun'edda, noi altri, stavami arritti, sempri vivi.
U megliu ?
U megliu un era ancu da vena...
Cundizioni
Ha dettu u tipu un ghjornu : "U pessimismu è unica e sola cundizioni nicissaria par essa ottimistu."
5 di sittembri 1914
2 ori di mani.
Sentu una boci e pò parecchji...
Parlani una lingua chi cunnoscu, eiu : Sò quiddi di u 173 esimu chi ghjungnani à cantunnà cui, à Vezelise !
Vogu e sveghju à Talmasca e à Ricci.
"I sintiti ?"
"Mì li ! Ih ò !!!" Lampa Ricci.
"Aiò, muvimi ! Andemi à salutaddi." Dissi u Sargenti.
"Ih, ò !!!" lampedi à un antru.
141 esimu e 173 esimu, insemi...
Sentu una boci e pò parecchji...
Parlani una lingua chi cunnoscu, eiu : Sò quiddi di u 173 esimu chi ghjungnani à cantunnà cui, à Vezelise !
Vogu e sveghju à Talmasca e à Ricci.
"I sintiti ?"
"Mì li ! Ih ò !!!" Lampa Ricci.
"Aiò, muvimi ! Andemi à salutaddi." Dissi u Sargenti.
"Ih, ò !!!" lampedi à un antru.
141 esimu e 173 esimu, insemi...
Mariana
À 6 ori, rassemblement, passemi davanti à un monument.
In tarra, quatru cannoni, unu par puntu cardinali.
Annantu a sò basa, alta à un metru o più, una vergina ripublicana, dritta, dritta e lancia in manu.
Scrittu nantu a petra sti pocchi paroddi : "Souvenir francais, aux enfants du canton de Vezelise morts pour la Patrie 1813-1870-71."
Aghju capitu.
Un di sti ghjorni, ci farani, in paesi, un monumenti : "Aux enfants des Petri Rossi morts pour la France".
Mariana, mucchju francesu ?
In tarra, quatru cannoni, unu par puntu cardinali.
Annantu a sò basa, alta à un metru o più, una vergina ripublicana, dritta, dritta e lancia in manu.
Scrittu nantu a petra sti pocchi paroddi : "Souvenir francais, aux enfants du canton de Vezelise morts pour la Patrie 1813-1870-71."
Aghju capitu.
Un di sti ghjorni, ci farani, in paesi, un monumenti : "Aux enfants des Petri Rossi morts pour la France".
Mariana, mucchju francesu ?
Monumenti in Vezelise
05/09/14
Eve 1914
A guerra un è da Diu. E pò nun è lizzioni,
Nun pò essa chjamata divina punizioni.
A guerra è u fattu di l'omi.
Omi tinti e persi tra reificazioni e pur'alienazioni.
A guerra è di l'omi. Di quiddi chi ci guvernani tonti,
Di l'omi, ancu più matti, cum'à me, sempri pronti.
A tarra ci nutriscia, certi volti si vindica.
Tandu a sò brama di sangui si facci infinita,
Bocchisecca, sughjisangui, fai oghji la tò chjama,
Apri avà i tò bracci, fà tombi. Nostri corpi richjama !
In un scorru di u mondu, u pueta cantava :
"Heureux ceux qui sont morts pour la terre charnelle,
Mais pourvu que ce fût dans une juste guerre.
Heureux ceux qui sont morts pour quatre coins de terre.
Heureux ceux qui sont morts d'une mort solennelle."*
Dih, dih, dih !..
Minotorru immondu a sò morti lagnava.
*Ch Peguy, Eve 1913.
Nun pò essa chjamata divina punizioni.
A guerra è u fattu di l'omi.
Omi tinti e persi tra reificazioni e pur'alienazioni.
A guerra è di l'omi. Di quiddi chi ci guvernani tonti,
Di l'omi, ancu più matti, cum'à me, sempri pronti.
A tarra ci nutriscia, certi volti si vindica.
Tandu a sò brama di sangui si facci infinita,
Bocchisecca, sughjisangui, fai oghji la tò chjama,
Apri avà i tò bracci, fà tombi. Nostri corpi richjama !
In un scorru di u mondu, u pueta cantava :
"Heureux ceux qui sont morts pour la terre charnelle,
Mais pourvu que ce fût dans une juste guerre.
Heureux ceux qui sont morts pour quatre coins de terre.
Heureux ceux qui sont morts d'une mort solennelle."*
Dih, dih, dih !..
Minotorru immondu a sò morti lagnava.
*Ch Peguy, Eve 1913.
04/09/14
Tra fami e appittitu
Avivami da dì : "Torra à Vezelise ch'è un beddu paesi !"*
-Marchons à reculons:
Bayon, Roville, Crantenois, Haroué, Tatonville, Quevilloncourt. (Certi nomi, vi ghjurgu... un vi dicu. Tatonville, Roville, Naghjuunatecchjadituttistiville... Chisichjamaniville !)
-Cantonnons :
Vezelise.
-Mangeons poccu et puis dormons... poccu e micca.
Dui ori di mani, a fatica !
Dumani sarà un antru ghjornu. Dumani, sì.
*(Dicu cusi chi, erami ghjunti cui, da Marseglia guasgi un mesi fà, l'ottu d'aostu passatu, par essa precisu. Oghji l'alimani ci strignagni e ci ritiremi. Ma mugna, un ci emi micca da laccà mugna).
-Marchons à reculons:
Bayon, Roville, Crantenois, Haroué, Tatonville, Quevilloncourt. (Certi nomi, vi ghjurgu... un vi dicu. Tatonville, Roville, Naghjuunatecchjadituttistiville... Chisichjamaniville !)
-Cantonnons :
Vezelise.
-Mangeons poccu et puis dormons... poccu e micca.
Dui ori di mani, a fatica !
Dumani sarà un antru ghjornu. Dumani, sì.
*(Dicu cusi chi, erami ghjunti cui, da Marseglia guasgi un mesi fà, l'ottu d'aostu passatu, par essa precisu. Oghji l'alimani ci strignagni e ci ritiremi. Ma mugna, un ci emi micca da laccà mugna).
Silenziu (1)
Mariastedda stava mutta.
Lettara, manc'una, comu sarà ?
"U silenziu di l'Amata,
È omicidiu tranquiddu,
Ferisci senza tumbà,
Inchieta, a febra facci cuddà,
Tal un muru ghjacciatu, avanza,
Sfrascica ciò ch'eddu incontra,
Senza rumori alcunu."
Tahar Ben Jelloun, Que la blessure se ferme, Gallimard, 2012.
Lettara, manc'una, comu sarà ?
"U silenziu di l'Amata,
È omicidiu tranquiddu,
Ferisci senza tumbà,
Inchieta, a febra facci cuddà,
Tal un muru ghjacciatu, avanza,
Sfrascica ciò ch'eddu incontra,
Senza rumori alcunu."
Tahar Ben Jelloun, Que la blessure se ferme, Gallimard, 2012.
Cimiteru, sittembri 1914
Tuntia aparta :
Vidaremi un ghjornu un campu santu arrichitu da i fossi d'uffiziali tombi par a sò difesa ?
À u tantu...
E i suldati morti e i sottu-uffiziali morti, i mittaremi induva ?
Induva, fora ?
LH, Paris, sittembri 1914
03/09/14
Canoni
U ghjornu, avivani piattati i canoni sott'a i fiori... Mariu era natu in Piana. Mi purtava un annu.
È mortu u 2 passatu, blessures de guerre, hani dettu (firiti murtali) à Saint Remy. L'aghju sappiutu doppu.
02/09/14
Liebig (6), cota 278
E pò mi sogu svighjatu. Sapeti,chi era l'ultimu ? Era.. u babbu Cervetti, vivu !
Siati, guerri, maladetti chi m'imbrutteti ancu i sogni !
E, stavami in un fossu zappatu a vigilia, da u génie.
Chi suppa !
Siati, guerri, maladetti chi m'imbrutteti ancu i sogni !
E, stavami in un fossu zappatu a vigilia, da u génie.
Chi suppa !
Liebig (3), cota 278
Una, ch'un aghju mai vistu...
A guerra sradichechja l'omu, sradicheghja ancu i sogni, "l'acqua canta e cori ind'i tragoni" Santu Casta.
Liebig (2), cota 278
Pò m'aghju vistu à Pitroni, cu una bedda barba e pilonu adossu...
Ah, o....
Trbbbbbb, stà, o Sarrà !
Ah, o....
Trbbbbbb, stà, o Sarrà !
Liebig (1), cota 278
Svighjatti à tre oti di mani.
Quattru passi in davanti... À sett'ori erami blocati in un fossu, cota 278. Pà a prima volta aghju durmitu arritu, cappotu e pantaloni carchi à fatica, fiacchi.
Aghju vistu à Mariastedda, in, in... Bastia (un la cunnoscu mancu sta villa, un l'aghju vista cà una volta ind'a Cardinali, in Aghjacciu, nant' à una carta pustali...).
Pinsà drittu o Sarrà, pensa drittu e sveghjitti !
E stavu, cota 278, à l'ordini di s'astri.
Dumatu.
Quattru passi in davanti... À sett'ori erami blocati in un fossu, cota 278. Pà a prima volta aghju durmitu arritu, cappotu e pantaloni carchi à fatica, fiacchi.
Aghju vistu à Mariastedda, in, in... Bastia (un la cunnoscu mancu sta villa, un l'aghju vista cà una volta ind'a Cardinali, in Aghjacciu, nant' à una carta pustali...).
Pinsà drittu o Sarrà, pensa drittu e sveghjitti !
E stavu, cota 278, à l'ordini di s'astri.
Dumatu.
01/09/14
Pietà !
"Pà i nostri, i cumpagni chi sò morti, Pietà ! Par noi, vivi chi erami à fiancu à eddi, Pietà, par noi altri chi dumani cumbattaremi, noi chi emi à mora, noi chi emi à soffra ind'i nostri carri, struppiati, Pietà ! Par noi, schiavi di sta guerra, Pietà ! Pietà, chi quista a guerra, un la vulivami, noi. Erami omi, e oramai semi omi à l'addisperu di un pudè mai turrà ciò che nò semi stati."
Maurice Genevois, La boue, Ceux de 14, p 572, Flammarion, 2013
Maurice Genevois, La boue, Ceux de 14, p 572, Flammarion, 2013
Infirmaria
Sta mani è cascatu un ghjovanu ghjustu accantu à mè. L'aghju carcatu in coddu, si scuzzulava, e purtatu à l'infirmaria. S'era pigliatu un pezzu di farru tortu e l'aviva tagliatu a cannedda.
Si ne mortu, in piazza, un sappivu mancu u sò nomi, l'aghju sappiutu doppu.
U sangui è tre, c'è u sangui chi corre indi i veni e chi ci dà a vita. C'è quiddu chi stringhji i parenti e c'è quiddu chi sbutta al' di fora d'un corpu e s'appozza e nutrisci a tarra.
Si ne mortu, in piazza, un sappivu mancu u sò nomi, l'aghju sappiutu doppu.
U sangui è tre, c'è u sangui chi corre indi i veni e chi ci dà a vita. C'è quiddu chi stringhji i parenti e c'è quiddu chi sbutta al' di fora d'un corpu e s'appozza e nutrisci a tarra.
Bis
Una sera à l'abbruccà, Mariastedda m'aviva datu sti pocchi paroddi.
E sta sera mi rivenani vanni, verbi, veritativi.
Trema o viulinu, com'è un afflitu cori
Dolci cori, chi odia u nienti immensu !
Tristu e neru è u celi, ma beddu com' un altari ;
Affundatu è lu soli ind'u sò sangui, pò mori.
Addatu da : Ch Baudelaire, Harmonie du soir, Les fleurs du mal
E sta sera mi rivenani vanni, verbi, veritativi.
Trema o viulinu, com'è un afflitu cori
Dolci cori, chi odia u nienti immensu !
Tristu e neru è u celi, ma beddu com' un altari ;
Affundatu è lu soli ind'u sò sangui, pò mori.
Addatu da : Ch Baudelaire, Harmonie du soir, Les fleurs du mal
31/08/14
Lunéville
Ci battivami à i porti di Lunéville. Marchjendu, semi passati davanti à una casa bumbardata. Ci hani spiegatu ch'eddi fabricavani cuì, vasi d'una spezia di pasta di vetru. Marchjavami nantu un veru tappettinu di vetru intazzatu.
M'aghju pigliatu, in tarra, un pizzateddu rottu.
Era un fondu d'un vasu, marcatu Muller frères, Luneville.
C'era dunqua un "innanzu" prima di a guerra!
M'aghju pigliatu, in tarra, un pizzateddu rottu.
Era un fondu d'un vasu, marcatu Muller frères, Luneville.
C'era dunqua un "innanzu" prima di a guerra!
L'omi di cuì avivani, anch'eddi, a passioni pà i cosi beddi. Come noi t'avemi a passioni di beddi sunaglieri, di i fiocchi che nò mittimi à i muli, i zucchi bivitoghji, incisi à disegni, brocchi urezzinchi...
S'e campu, eiu, stu pezzu di vetru, u m'aghju da tena e u purtaraghju à Francescamaria, (me suredda), en souvenir d'un temps ancien.
S'e campu, eiu, stu pezzu di vetru, u m'aghju da tena e u purtaraghju à Francescamaria, (me suredda), en souvenir d'un temps ancien.
Cataru
Era un mondu di sciaguri, un mondu di disgrazii.
Erani locchi tra acqui e tarri : paduli, stagni, fiumi sburrati à perdita di vista, mi gherbavani tantu, a vi dicu.
M'eru incataritu e starnutava (o, mamma !) : "Setti tappi, Diu ti salvi !" M'ha dettu unu in corsu.
Era un certu Piriotti di u Fureddu.
È statu Ricci à truvaddu, quistu l'archettu !
Erani locchi tra acqui e tarri : paduli, stagni, fiumi sburrati à perdita di vista, mi gherbavani tantu, a vi dicu.
M'eru incataritu e starnutava (o, mamma !) : "Setti tappi, Diu ti salvi !" M'ha dettu unu in corsu.
Era un certu Piriotti di u Fureddu.
È statu Ricci à truvaddu, quistu l'archettu !
Arburu firitu
Quattru ori di mani, stu 31 d'aostu 1914.
Marchjemi :
Fraimbois, (Bois Bareth)
Bois de Saint Mansuy,
La Louvière,
Lacchemi à dritta Le Haut de l'Aunois,
Xermamenil.
Ind'u Bois de Saint Mansuy, o quantu n'emi visti disguasti...
Obus, n'emi vistu ancu qualchi d'uni ch'un avivani micca schiattatu !
Miseria e tuntia di l'omi, arrimpiccati à l'arburi chi, soli, arrestavani dritti.
Omi, animali, tarri, pianti tribbulati, firiti, sigati, tagliati, caravunati, scavati à morti, sottu, soppra.
Dici u pueta, parò : "Arburi testimonii d'un tempu induva, accantu à eddi, si spanna, cù magnificienza, a vita."* Oghji, si sparghjiva, à u largu, a morti.
T'avivami, à manca, i nostri Corsi di u 173esimu, si tinivani à Chaufontaine.
Ùn è nudda, ma mi tranquilizava.
Marchjemi :
Fraimbois, (Bois Bareth)
Bois de Saint Mansuy,
La Louvière,
Lacchemi à dritta Le Haut de l'Aunois,
Xermamenil.
Ind'u Bois de Saint Mansuy, o quantu n'emi visti disguasti...
Obus, n'emi vistu ancu qualchi d'uni ch'un avivani micca schiattatu !
Miseria e tuntia di l'omi, arrimpiccati à l'arburi chi, soli, arrestavani dritti.
Omi, animali, tarri, pianti tribbulati, firiti, sigati, tagliati, caravunati, scavati à morti, sottu, soppra.
Dici u pueta, parò : "Arburi testimonii d'un tempu induva, accantu à eddi, si spanna, cù magnificienza, a vita."* Oghji, si sparghjiva, à u largu, a morti.
T'avivami, à manca, i nostri Corsi di u 173esimu, si tinivani à Chaufontaine.
Ùn è nudda, ma mi tranquilizava.
30/08/14
U sminticatu
Talmascu è vinutu à truvacci à sei ori sta mani, ci ha dettu : "U 141esimu ha da stà in piazza di punta à Fraimbois. Emi à tena a corra Est di u Bois Bareth darretu à a ferma des Abouts..."
O chi ghjurnata, povar'à noi... Quantu ch'edda fussi ghjunta a fini di u mondu.
O chi ghjurnata, povar'à noi... Quantu ch'edda fussi ghjunta a fini di u mondu.
O chi timpesta ! O lu piombu, o i bombi. Impargulata di foccu.
L'obus, piuvivani à diruttera. È statu, u ghjornu, un timpurali di ramu. Una burrasca di farru, di saietta, burrasca di soniti. Fraccassu.
L'obus, piuvivani à diruttera. È statu, u ghjornu, un timpurali di ramu. Una burrasca di farru, di saietta, burrasca di soniti. Fraccassu.
I corpi saltavani à buleghju à a tarra, rifalavani doppu tarra stessa, tarra vana. Ite missa era.
U farru struppiava, tagliava i carri, i capi. Capi e corpi di l'omi, capi, corpi di l'animali. U farru mischiatu di piombu, di ramu, sfrasciccava.
L'aria era divintata fumi salnitrutu tra grisgiu e rossu s'eddu si pò...
L'aria era divintata fumi salnitrutu tra grisgiu e rossu s'eddu si pò...
In paesi, annu, aspittavami ch'eddu piuvessi : i caluri di Sa Darenti avivani durati. Erami tutti partuti in prucessiò à purtà, cu grand' divuzioni, u craniu di Don Servandu. I vecchji ci avivani imparatu à ponalu, nantu à lu sò cuscinu, ind'u fiumi seccu di i Pantaneddi. Emi prigatu, doppu, ch'edda falessi l'acqua da u celi.
Cust'annu è un'antra affara...
Prighemi chi "l'acqua" chi ci fala addossu, arribiessi d'altri custeri...
Cranii ci n'era à l'infinitu.
A tarra un era più manch'edda tarra, era tarra rinosa, tarra morta, tarra tomba.
Tarra fatta di a petra bianca chi i mini di i bombi avivani stracciatu d'edda.
Pariva, oghji chi u Diavuli avissi vintu, ad eternam ?
Prighemi chi "l'acqua" chi ci fala addossu, arribiessi d'altri custeri...
Cranii ci n'era à l'infinitu.
A tarra un era più manch'edda tarra, era tarra rinosa, tarra morta, tarra tomba.
Tarra fatta di a petra bianca chi i mini di i bombi avivani stracciatu d'edda.
Pariva, oghji chi u Diavuli avissi vintu, ad eternam ?
Vagamestru nustrali
Sta mani u vagamestru ci ha purtatu nutizii ! C'era una carta di mamma.
A scrittura longa e tonda era quidda di Santiunicci, ha signatu eddu in uni scorru "JMS".
I Rossi, le 20 août 1914
Mon cher enfant,
Ton frère, ta soeur et ta maman pensons bien à toi.
Nous avons été rassurés par les bonnes nouvelles que tu nous a envoyées.
Ecris nous vite.
Les notres parlent souvent de toi, d'autant que tu manques aussi pour faire les champs et pour le reste.
Ne prends pas froid, couvre-toi bien. Un colis suivra.
Nous t'embrassons bien fort.
Perli di Ricci
Sta sera, infini, è stata tranquidda.
Una notti stiddatta, cu un celi infinitu. Brama di piglià a strada di Roma.
Un ghjovanu marsigliesu ci ha campu. Ricci, Ricci Robert, scarparu. Un bravu tipu capirossu cu a sò barbabetta zeppa.
Ricci Robert, scarparu, cunnisciva a villa, certi locchi induva era statu eiu.
Ci ha cantatu una bedda sirinata d'una voci lirica chi pariva tutta quidda di Parisolu, in ghjesgia, quand'eddi cantavani a messa.
Cantava (e' marcu ciò ch'aghju intesu) :
Je crois entendre encooor'
Una notti stiddatta, cu un celi infinitu. Brama di piglià a strada di Roma.
Un ghjovanu marsigliesu ci ha campu. Ricci, Ricci Robert, scarparu. Un bravu tipu capirossu cu a sò barbabetta zeppa.
Ricci Robert, scarparu, cunnisciva a villa, certi locchi induva era statu eiu.
Ci ha cantatu una bedda sirinata d'una voci lirica chi pariva tutta quidda di Parisolu, in ghjesgia, quand'eddi cantavani a messa.
Cantava (e' marcu ciò ch'aghju intesu) :
Je crois entendre encooor'
Caché sous les pommiers
Sa voix tendre et sonore
Comme un chant de ... iè (?)
Oh nuit enchanteresque
Divin ravissement
Oh souvenir charmant,
Folle ivresse, doux rêve !
Oh notte di careeezze,
Gior' chi non ha fine,
Bel sogno, folli ebbrezze !
O sovvenir divine !*
Charmant Souvenir !
Souvenir charmant...
Sa voix tendre et sonore
Comme un chant de ... iè (?)
Oh nuit enchanteresque
Divin ravissement
Oh souvenir charmant,
Folle ivresse, doux rêve !
Oh notte di careeezze,
Gior' chi non ha fine,
Bel sogno, folli ebbrezze !
O sovvenir divine !*
Charmant Souvenir !
Souvenir charmant...
Da* : http://musicologia.unipv.it, à ringraziaddi.
Cantata da Tino Rossi : https://m.youtube.com/watch?v=CMfPxlnrxXY.
Mot dit, Boches
Marchjavami cun Olive. Ha dettu : "Mot dit, Boches".
Un ci aghju capitu nudda, ma un mi sogu micca fattu veda.
Aghju fattu bè, un è ?
Un ci aghju capitu nudda, ma un mi sogu micca fattu veda.
Aghju fattu bè, un è ?
Saccu e brocciu
"Brocciu sgiuttinu e furmagliu piccurinu."
I pruverbi sò santi e ghjusti, ed è verità vera. Comu sarà chi nò altri stemi à corpi à viulini : oghji, un ci hani dattu nienti altru à magnà, oghji, ch'un pizzateddu di pani mezzu : cuccagna !!!
"Saccu biotu un pò fà guerra !"
I pruverbi sò santi e ghjusti, ed è verità vera. Comu sarà chi nò altri stemi à corpi à viulini : oghji, un ci hani dattu nienti altru à magnà, oghji, ch'un pizzateddu di pani mezzu : cuccagna !!!
"Saccu biotu un pò fà guerra !"
"U pranzu di i nozzi." Pieter Brueghel, 1568
29/08/14
Meziornu
à MC B-G(M) , à ringraziadda.
Μή, φίλα ψυχά, βίον ἀθάνατον
σπεῦδε, τὰν δ᾽ ἔμπρακτον ἄντλει μαχανάν* (**)
Sara veru ciò ch'e dici, u pueta ?
I morti piatti, in stà tarra, stani bè,
Ssa tarra chi i scalda, assecca u misteru.
Meziornu quassù e Meziornu à l'arrestu
In se stessu si pensa, à se stessu cunveni...
Testa intera, diadema cumpiitu,
In te stessu sogu, eiu, un cambià sicretu.
(...)
Tira u ventu, tira... Or' pruvemi, à campà !
Paul Valery, Le cimetière marin, 1920
*Stancia, o cara anima mia cu la vita immurtali, basta ! Biotta, seca e regi u spaziu di ciò chi, in veru, si pò fà. Pindaru, Pitica III, V. 61 e 62.
**Da : Michel Briand, « « Ô mon âme, n'aspire pas à la vie immortelle … Sur les avatars de Pindare, Pythique III, 61-62, des scholiastes anciens à Saint-John Perse, Paul Valéry, Albert Camus, et à l'entour » », Rursus [En ligne], 6 | 2011, mis en ligne le 11 février 2011, consulté le 29 août 2014. URL : http://rursus.revues.org/468 ; DOI : 10.4000/rursus.468.
Μή, φίλα ψυχά, βίον ἀθάνατον
σπεῦδε, τὰν δ᾽ ἔμπρακτον ἄντλει μαχανάν* (**)
Sara veru ciò ch'e dici, u pueta ?
I morti piatti, in stà tarra, stani bè,
Ssa tarra chi i scalda, assecca u misteru.
Meziornu quassù e Meziornu à l'arrestu
In se stessu si pensa, à se stessu cunveni...
Testa intera, diadema cumpiitu,
In te stessu sogu, eiu, un cambià sicretu.
(...)
Tira u ventu, tira... Or' pruvemi, à campà !
Paul Valery, Le cimetière marin, 1920
*Stancia, o cara anima mia cu la vita immurtali, basta ! Biotta, seca e regi u spaziu di ciò chi, in veru, si pò fà. Pindaru, Pitica III, V. 61 e 62.
**Da : Michel Briand, « « Ô mon âme, n'aspire pas à la vie immortelle … Sur les avatars de Pindare, Pythique III, 61-62, des scholiastes anciens à Saint-John Perse, Paul Valéry, Albert Camus, et à l'entour » », Rursus [En ligne], 6 | 2011, mis en ligne le 11 février 2011, consulté le 29 août 2014. URL : http://rursus.revues.org/468 ; DOI : 10.4000/rursus.468.
27/08/14
Tumbera
Passavani l'ori, passavani i ghjorni, passavani i sicondi.
Sapivu eiu, avali à ciò chi n'eru : eru divintatu u spittatori avisatu di a miseria di l'omi, a meia à buleghu à quidda di l'altri.
A mascina scema era in piazza : u baddu baddava e i baddi baddavani.
Qualchissia carcava, un antru tirava. Un terzu cacciava i morti, un antru nittava.
I camiò passavani, i ghjorni anch'eddi, listessu.
Un n'avivami cà l'orrori da sparta, e a spartivami e ci sbrugliavami bè.
Pianu, pianu m'imparavani à divintà, eiu, un ignurantoni di l'emozioni* di l'umani.
*Cusì ha dettu, à poccu pressu, Gunther Anders.
Sapivu eiu, avali à ciò chi n'eru : eru divintatu u spittatori avisatu di a miseria di l'omi, a meia à buleghu à quidda di l'altri.
A mascina scema era in piazza : u baddu baddava e i baddi baddavani.
Qualchissia carcava, un antru tirava. Un terzu cacciava i morti, un antru nittava.
I camiò passavani, i ghjorni anch'eddi, listessu.
Un n'avivami cà l'orrori da sparta, e a spartivami e ci sbrugliavami bè.
Pianu, pianu m'imparavani à divintà, eiu, un ignurantoni di l'emozioni* di l'umani.
*Cusì ha dettu, à poccu pressu, Gunther Anders.
Bolas
Mi n'invengu, erami in Aghjacciu e aspittava à Paulu.
Pusatu nantu i petri chi suppraneghjani a marina di Sgisgia, fighjulavu i ghjovani Aghjaccini chi s'amusavani.
I maneri e i gesti un erani quiddi di i ziteddi in paesi. Parivani, quisti, priciosi, distinti, più libari ancu.
Una zitedda pruvava à ghjuculà, baddioli neri e rossi, in manu.
Fù, par me, mi n'invengu, à prima volta chi mi ni stavu à purtà uni sguardu paternu à unu.
Avaraghju sunniatu ?
Pusatu nantu i petri chi suppraneghjani a marina di Sgisgia, fighjulavu i ghjovani Aghjaccini chi s'amusavani.
I maneri e i gesti un erani quiddi di i ziteddi in paesi. Parivani, quisti, priciosi, distinti, più libari ancu.
Una zitedda pruvava à ghjuculà, baddioli neri e rossi, in manu.
Fù, par me, mi n'invengu, à prima volta chi mi ni stavu à purtà uni sguardu paternu à unu.
Avaraghju sunniatu ?
Cianga
Oghji è statu una ghjurnata di cianga.
Corpi inciangati chi parivani stantari aparti. Statui muti ad eternam.
M'ammanzu a morti e a morti m'ammanza.
Corpi inciangati chi parivani stantari aparti. Statui muti ad eternam.
M'ammanzu a morti e a morti m'ammanza.
25/08/14
Ghjuvanmartinu
Oghji, 25 d'aostu, 1914.
"Offensive generale" Anh, anh ! Bedda quista !
Mortu, "Tué à l'ennemi, Sergent Jean-Martin B., 4ème regiment de Zouaves de Marche à Tarcienne, (Belgique)".
Erani partuti da Tunisia, u dui.
È statu tombu d'una badda ind'a furesta di Saint-Martin, vicinu à Charleroi, era statu firitu u 23... n'è mortu.
Era di a me classa, era.
L'aghju sappiutu doppu...
http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr
«L’ordre de se porter en avant arriva à minuit et l’on partit à 2 heures. On dépassa l’artillerie en position d’attente. Les quatre bataillons marchaient de formation largement ouverte. On allait voir l’ennemi, se mesurer, et certainement le vaincre ». Historique du bataillon 23/08/1914
À mamma
Appenna doppu a cerimonia aghju scrittu à mamma, in paesi.
Aghju pensu, Santiuniacci li farà a traduzioni.
Aghju scrittu (ch'un si pò dì nudda) :
Chère maman, chers vous tous,
D'où je suis, il fait très beau.
Nos journées se passent en toute amitié et camaraderie.
La France est un grand pays, anque plus que la Corse.
Ne vous inquiétez pas, je ne suis pas seul et le temps passe vite, vite.
Je pense souvent à vous, faites-moi écrire, que je lise.
Je vous embrasse.
SF
È statu Talmasca à scrivala cun megu, sta lettara.
M'ha dettu : "Un la pudiva scriva da par tè ? T'impargu se tu voli !"
Aghju dettu : "Vulintieri, qualcosa a possu scriva, anch'eiu, ma solu pò, nò."
Ihh, stu Bocchineru !
Emi scrittu doppu à u me parenti Pitroni in Marseglia (m'aspitavu, eiu a risposta di Mariastedda).
À cinqui ori, u doppu meziornu, ci hani dettu : "Préparez vous. Demain : offensive générale."
Aghju pensu, Santiuniacci li farà a traduzioni.
Aghju scrittu (ch'un si pò dì nudda) :
Chère maman, chers vous tous,
D'où je suis, il fait très beau.
Nos journées se passent en toute amitié et camaraderie.
La France est un grand pays, anque plus que la Corse.
Ne vous inquiétez pas, je ne suis pas seul et le temps passe vite, vite.
Je pense souvent à vous, faites-moi écrire, que je lise.
Je vous embrasse.
SF
È statu Talmasca à scrivala cun megu, sta lettara.
M'ha dettu : "Un la pudiva scriva da par tè ? T'impargu se tu voli !"
Aghju dettu : "Vulintieri, qualcosa a possu scriva, anch'eiu, ma solu pò, nò."
Ihh, stu Bocchineru !
Emi scrittu doppu à u me parenti Pitroni in Marseglia (m'aspitavu, eiu a risposta di Mariastedda).
À cinqui ori, u doppu meziornu, ci hani dettu : "Préparez vous. Demain : offensive générale."
24/08/14
Midaglia
Sta mani 24 d'aostu 1914, u capitanu Perrec m'ha fattu una cirimonia, m'hani dattu a midaglia militari. Ha dettu ind'u sò discorsu :
"Soldat Barrolaccia, je vous remets cette médaille que vous méritez bien !!!"
Nantu à a carta c'era scrittu : Soldat très énergique. A fait preuve de dévouement et d'un courage remarquables. Doté d'un grand sang-froid, a contribué à repousser, grâce à sa determination et à la précision de ses tirs, une forte attaque ennemie, menée par des Ulhans, le 10 août 1914 à Lagarde."
Un vi possu mancu dì ch'eru fieru, saria una buccia, mi sintivu rassignatu : a guerra, oramai, facciva parti di mè stessu.
A midaglia parò, era posta nantu à u sò cuscinettu di biddutu rossu. Pariva, à mè, u rossu fattu di u sangui di l'omi di Laguarde e di Dieuze.
E doppu Perrec m'ha abbracciatu. Talmasca, in posta, eddu fighjulava.
"Soldat Barrolaccia, je vous remets cette médaille que vous méritez bien !!!"
Nantu à a carta c'era scrittu : Soldat très énergique. A fait preuve de dévouement et d'un courage remarquables. Doté d'un grand sang-froid, a contribué à repousser, grâce à sa determination et à la précision de ses tirs, une forte attaque ennemie, menée par des Ulhans, le 10 août 1914 à Lagarde."
Un vi possu mancu dì ch'eru fieru, saria una buccia, mi sintivu rassignatu : a guerra, oramai, facciva parti di mè stessu.
A midaglia parò, era posta nantu à u sò cuscinettu di biddutu rossu. Pariva, à mè, u rossu fattu di u sangui di l'omi di Laguarde e di Dieuze.
E doppu Perrec m'ha abbracciatu. Talmasca, in posta, eddu fighjulava.
Tarra ingrata
Avivani fattu parta treni à vivami pieni colmi à ghjuvanuteddi. Voltani i treni, avali, pieni à omi tocchi da u Mali.
À chi è sciancu, à chi guerciu, à chi guerciu e sciancu, i dui. Ghjugnani à pezzi : ciarbeddi, ghjambi, bracci, mani, stroppii, strappaciati.
Membri mozzi, tagliati e laccati in tarra. Certi erani biuttati, à civi aparti.
Sortini, suldati, cu fasci bianchi maculati di u sangui di u dulori, sangui di a niscintria, sangui di a zittiddina, di st'omi, o megliu, sangui di ciò chi n'arrestava d'eddi.
I treni di a vittoria erani oramai pieni à lagni, griddi e peghju... Erani pieni à suspiri. Suspiri di chi ha dighjà rinunziatu.
Mani tesi in cerca di qualchi limosina midicinali.
Tarra, o bara ingrata, t'ingrassi tu, e mentri noi murimi.
Henri Gervex
L'Illustration, farraghju 1915.
Piuviva
Piuvuva e quandu nò erami ziteddi cantavami pà i straddi di u paesi :
"Piovi, piovi, nun grandinà,
San Martinu è cuddatu,
À sunnà tre campani,
Una è pà i vivi, una pà i morti,
Una pà i santi patri nostri."
Ind'a transcè, sta volta dutatu di u Lebel M93, t'avivu i pedi chi s'affundavani, m'inciangagliava.
"Piovi, piovi, nun grandinà,
San Martinu è cuddatu,
À sunnà tre campani,
Una è pà i vivi, una pà i morti,
Una pà i santi patri nostri."
Ind'a transcè, sta volta dutatu di u Lebel M93, t'avivu i pedi chi s'affundavani, m'inciangagliava.
O Ulissi
On les aura.
(O Ulissi, tanti ghjorni à rientra in Itaca)
(O Ulissi, tanti ghjorni à rientra in Itaca)
Di : Wilhelm Albert Włodzimierz Aleksander Apolinary Kostrowicki.
Arcurial.com
23/08/14
"Ciò che nò simu."
à P.P & N.M
Avà a sogu ciò chi nò semi e di ciò chi nò semi fatti.
Semi fatti à pezzi accolti : Pezzi di i morti chi partini annanzu à noi.
Mori oghji un amicu, u cori si scuzzula, è un pezzu tamantu di se stessu chi parti...
Mori un parenti caru, un antru pezzu si stacca.
Mori la ghjenti chi si cunnosci appenna, sò altri pizzateddi chi si ni vanni, à graneddi...
Pianu, pianu, à a fini turremi polvara.
Polvara fatta di tutti sti morti chi si ni sò andati prima di noi e chi ci avivani fattu, vivi, ciò chi nò erami tandu.
E noi stemi cuì, frimemi impuveriti.
Avà a sogu ciò chi nò semi e di ciò chi nò semi fatti.
Semi fatti à pezzi accolti : Pezzi di i morti chi partini annanzu à noi.
Mori oghji un amicu, u cori si scuzzula, è un pezzu tamantu di se stessu chi parti...
Mori un parenti caru, un antru pezzu si stacca.
Mori la ghjenti chi si cunnosci appenna, sò altri pizzateddi chi si ni vanni, à graneddi...
Pianu, pianu, à a fini turremi polvara.
Polvara fatta di tutti sti morti chi si ni sò andati prima di noi e chi ci avivani fattu, vivi, ciò chi nò erami tandu.
E noi stemi cuì, frimemi impuveriti.
Conti (2) : 1 695
A sera, Talamasca è ghjuntu à truvami.
Vuliva parlà, mi ni sogu subitu avvistu.
Ha dettu : "Sai quantu sò morti omi, dipoi che nò semi partuti da Marseglia, quindici ghjorni fà ?
Omi di truppa : 1 668, uffiziali 27, tutti morti o sparariti !* T'avemi più di middi feriti..."
Feriti, com'eddu dici eddu, Talmasca, cu u sò parlà à castagna-in-bocca.
Erami tre mila à parta.
G. Scott
*Fatti veri
À l'aritrosa
Rinculemi.
Avemi marchjatu, fattu l'aritrosa. Emi attravirsatu a furesta di Vitremont, versu à Mont-sur-Meurthe (sempri ssi euh, euh, euh ! Ch'e un possu mancu prununzià.).
A marchja era difficiuli in quidda catapecchja di cianga.
C'è vulsutu à duppià i cavaddi ch'eddi pussessini tirà i cari di u trenu di cumbattimentu.
Perdimi tempu e saponi...
T'avemi i Bosci à dossu chi ci bumbardeghjani in grossu.
Ghjughjimi à u Ponti di Blainville.
U capitanu Perre, quiddu chi ci cummanda, ci facci accupà d'una cantu, u ponti di u camin' di farru (induve eru, eiu) e da l'altru, a prima sizzioni chi accupa, edda, u ponti di Blainville.
Sò passati doppu, i corsi, quiddi di u 173esimu parivani persi, abbambannati.
Si dici ch'eddi avariani tiratu nantu à suldati nostri*, uni sbagliu maiò.
S'edd'è vera a colpa venaria (in quantu à me), à quiddi chi i cummandani, quiddi chi sanni, quiddi chi stanni cuì à dacci l'ordini : "En avant ! En arrière !"
Semi trattati peghji cà sumeri...
À a fini di u ghjornu ci truvemi à u bivuaccu, à Saint-Mard.
"Peuchère, j'en ai marre (n'aghju una tecchja !)", dici unu.
Ci accuppemi à fà fossi fondi, da tena.
Doppu aghju durmitu, doppu.
Tena, mintena, ritena...
* "Une méprise affreuse" In, La légende noire du 15e corps, p 69, M. Mistre, C'est-à-dire Editions, 2009.
http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv. (Journaux des unités engagées)
22/08/14
Guerra matta
Travagliatricia cecca, Pinelopa imbecili,
Annani u caos duve u nienti oscili,
Guerra, o guerra accupata à u tisgiu di tutti st'escadrò,
Piena à rumori furiosi, rumori di clerò.
O strega succhjisangui, salvatica, ferisci,
Mazzeraccia, ti piglii à l'omu e u facci periscia.
Nuvuli duve u destinu si torci, e fughji à Diu, fughji,
E duve u chjarori è più neru, chi poni essa, di notti, li bughji.
Tonta tamanta, e di ventu e di saieta armata
Da chi servi o giganta, da chi servi, fumi matta
Se u tò crullamentu, construisci u mali ?
Se à nomi bestiali, caccicheghji l'animali.
E se nun sai tu,
Ind'ombra duve u tò azzardu si sdrughji,
D'un cantu alzi un tiranu, e un antru distrughji.
Da, Victor HUGO, Bêtise de la guerre, L'année terrible.
Conti (1)
Quanti "Tués à l'ennemi" ci ha da vulè nanzu ch'edda cissessi sta guerra ?
Ci sara qualchi sia à tena i conti, com'ind'a noi in paesi ? Nanzu arimani à Francescu, oghji à Paulughjaseppu, e tant'altri. I conti i facci Talmasca, ma quisti sò conti di u biccamortu.
Quali sarani i paciaghji, s'eddu ci n'è ?
Ci sara qualchi regula ? Mi pari, micca.
Eiu stavu cuì à fà ciò ch'eddi mi dumandavani e basta.
Ci sara qualchi sia à tena i conti, com'ind'a noi in paesi ? Nanzu arimani à Francescu, oghji à Paulughjaseppu, e tant'altri. I conti i facci Talmasca, ma quisti sò conti di u biccamortu.
Quali sarani i paciaghji, s'eddu ci n'è ?
Ci sara qualchi regula ? Mi pari, micca.
Eiu stavu cuì à fà ciò ch'eddi mi dumandavani e basta.
21/08/14
Status Quo
Un pudivu cantà, si capisci.
Ma t'avivu sti pocchi paroddi in menti, ch'era quista a vita mea.
You've got your orders
Better shoot on sight,
Your finger's on the trigger
But it don't seem right.
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now...
http://www.azlyrics.com
Ma t'avivu sti pocchi paroddi in menti, ch'era quista a vita mea.
You've got your orders
Better shoot on sight,
Your finger's on the trigger
But it don't seem right.
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now
You're in the army now,
Oh-oo-oh you're in the army now...
Night is falling
And you just can't see,
Is this illusion or reality ?
Di, Rob and Ferdi Bolland, 1981.http://www.azlyrics.com
Cuntinuà
Mortu era Paulu Ghjaseppu, m'arristava a me Hotchkiss, guasgi 800 colpi à a minuta. Stavu cusi, u contadinari schiattatu, un mandigliulu da tena i carri.
Ci vuliva à nittà, inulià di grassa u farru tirafocu.
A guerra, edda, aviva da cuntinuà e cun edda a carri intazzata.
Ci vuliva à nittà, inulià di grassa u farru tirafocu.
A guerra, edda, aviva da cuntinuà e cun edda a carri intazzata.
Paulughjaseppu
Dieuze, oghji 20 d'aostu 1914,
Paulughjaseppu è statu tombu sta mani : "Tué à l'ennemi" ha scrittu Talmasca, tremulu in manu. Un aghju dettu nudda, eiu.
Arisera era ghjuntu, cuntenti, u tintu, ch'aviva trovu a mamma di u ziteddu persu...
Era di a me classa Paulughjaseppu, era di a me classa.
Paulughjaseppu è statu tombu sta mani : "Tué à l'ennemi" ha scrittu Talmasca, tremulu in manu. Un aghju dettu nudda, eiu.
Arisera era ghjuntu, cuntenti, u tintu, ch'aviva trovu a mamma di u ziteddu persu...
Era di a me classa Paulughjaseppu, era di a me classa.
19/08/14
Pulvariccia
U ditu m'era ingonfiu : a ghjurnata intera à tirà nantu a scruchjetta di a mitragliosa chi Talmasca m'aviva affidatu, sempri cu Paulughjaseppu accantu, à passami i stucci di baddi. Ci cunniscimi bè avà, eiu cu Paulughjaseppu.
À didda franca un sappivami mancu induva tiravami. Raffichi soppra raffichi e anda !
Un colpu à noi, un colpu à eddi : tara, tatatata, ratatatatata... À chjami e rispondi.
Fatica e tecchja di pulvara.
In uni scorru di a casa chi ci serviva di nascundigliu, una badda schiatta, mi voltu e mi vegu un zitidducciu, chjuccu, chjuccu. S'era piattu sottu a un linzolu. Mutu, bruttu, trimava, piegniculava.
U tintu. T'avarà avuta tre o quatru anni à u più.
Tandu Paulughjaseppu m'ha dettu, dicisu : "Ti lasciu, e' vogu à circà una mamma o un babbu".
Eiu : "E ch'hani da dì cuì à a cumpania ?"
Eddu : "Mi n'impippu, stu ziteddu è vivu. Vivu, vivu, a capisci quista. A sai ciò ch'eddu è ?
E l'aghju da fà viva ancu di di più, eiu, à stu ziteddu. Aghju da fà, u meiu, u duveru.
Talmasca, tu, Olive, eiu cu tutti sta suldatesca, semi dighjà morti, e altru...
Quissa a sai, tu ?"
À didda franca un sappivami mancu induva tiravami. Raffichi soppra raffichi e anda !
Un colpu à noi, un colpu à eddi : tara, tatatata, ratatatatata... À chjami e rispondi.
Fatica e tecchja di pulvara.
In uni scorru di a casa chi ci serviva di nascundigliu, una badda schiatta, mi voltu e mi vegu un zitidducciu, chjuccu, chjuccu. S'era piattu sottu a un linzolu. Mutu, bruttu, trimava, piegniculava.
U tintu. T'avarà avuta tre o quatru anni à u più.
Tandu Paulughjaseppu m'ha dettu, dicisu : "Ti lasciu, e' vogu à circà una mamma o un babbu".
Eiu : "E ch'hani da dì cuì à a cumpania ?"
Eddu : "Mi n'impippu, stu ziteddu è vivu. Vivu, vivu, a capisci quista. A sai ciò ch'eddu è ?
E l'aghju da fà viva ancu di di più, eiu, à stu ziteddu. Aghju da fà, u meiu, u duveru.
Talmasca, tu, Olive, eiu cu tutti sta suldatesca, semi dighjà morti, e altru...
Quissa a sai, tu ?"
Moncourt-Xures
Sett'ori di sera accupemi à Montcourt.
U numicu s'è ritiratu : biottu u bois d'Einville. À l'abbruccà, i tiri d'artiglieria calani pianu, pianu. Avà è u focu di i mitragliosi à tiracci adossu, ubligati semi à rinculà.
A terza e a quarta cumpanii di u nostru 141esimu RI si sviluppani ind'i fossi di u caminu Moncourt-Xures, à cavaddu à a cunfina.
Battaglii, scaramucci, attachi... contrattachi, attachi ecc...
U numicu s'è ritiratu : biottu u bois d'Einville. À l'abbruccà, i tiri d'artiglieria calani pianu, pianu. Avà è u focu di i mitragliosi à tiracci adossu, ubligati semi à rinculà.
A terza e a quarta cumpanii di u nostru 141esimu RI si sviluppani ind'i fossi di u caminu Moncourt-Xures, à cavaddu à a cunfina.
Battaglii, scaramucci, attachi... contrattachi, attachi ecc...
18/08/14
Martiddati
A notti aghju sunniatu, era un ghjuvanottu, bandera nostra in manu, marteddu à a cinta. Cuddava una tepa : puniva un puntu finali à sta guerraccia.
A de G.
17/08/14
Bidon bombè
Drouville, 17 aostu.
Hani bumbardatu à Drouville.
Miseria, ci vuliva à veda a piazza, i casi, a ghjenti.
Arristava u campanili arritu.
Un è cà ghjenti luntana e tonta à ridasi di sti cosi cuì.
Ghjenti luntana, for'di u capurali Bidon, capurali d'attiva chi stava ancu noscu, ridiva eddu, s'amusava di tuttu : "Bombés, bombés. Voilà ce que nous vous êtes, des paysans bombés* !"
Sapiva tuttu quistu, tuttu ma nienti altru...
*Sta manera di dì l'hani impiegata insinu à avà o guasgi.
Hani bumbardatu à Drouville.
Miseria, ci vuliva à veda a piazza, i casi, a ghjenti.
Arristava u campanili arritu.
Un è cà ghjenti luntana e tonta à ridasi di sti cosi cuì.
Ghjenti luntana, for'di u capurali Bidon, capurali d'attiva chi stava ancu noscu, ridiva eddu, s'amusava di tuttu : "Bombés, bombés. Voilà ce que nous vous êtes, des paysans bombés* !"
Sapiva tuttu quistu, tuttu ma nienti altru...
Drouville, 1914
*Sta manera di dì l'hani impiegata insinu à avà o guasgi.
Ridiculi
Paulughjaseppu s'aviva arragnatu una canzona, da par eddu, e cantava :
U rimori di a guerra,
Riscolta vali e monti,
Par sti boschi noi à derra,
Nò circhemi à firmà vivi,
Capu infrugnatu ind'a terra,
Quantu à u ragnu l'amicu,
Evviva à Sampieru,
E morti a lu numicu...
Ridivami, eddu Talmasca e eiu : erami ridiculi, ch'avivami da fà ?
Identità
Stavami cuì, à mezu à sta cianga asciutta, à sta guerra e inumana e pur'umana e, e... mi dumandava ? Mi dumandava, mi dumandava... parchi ? Erani tanti sti parchigna, ssi chi fà, ssi qual' sarà chi ?
Mi pariva tuttu à essa turratu, eiu stessu, "Quistioni"*.
Forza, s'edda è, l'identità umana fonda, fonda, è d'un aveni micca appuntu identità, ma sarà d'intarrugassi (fussi in una lingua o in un antra) ?
E pò, quandu omu è faticatu, piglià e pona un puntu intarrugativu maiò annantu à i cosi i più serii.
Quali sogu eiu ?
Un omu tribbulatu chi à, a guerra, a si porta in odiu.
Listessa, par quiddi chi a ci facciani fà, e à me e à s'astri.
?
*Quaestioni mi ipso facto sum. Sant'Agustinu
Mi pariva tuttu à essa turratu, eiu stessu, "Quistioni"*.
Forza, s'edda è, l'identità umana fonda, fonda, è d'un aveni micca appuntu identità, ma sarà d'intarrugassi (fussi in una lingua o in un antra) ?
E pò, quandu omu è faticatu, piglià e pona un puntu intarrugativu maiò annantu à i cosi i più serii.
Quali sogu eiu ?
Un omu tribbulatu chi à, a guerra, a si porta in odiu.
Listessa, par quiddi chi a ci facciani fà, e à me e à s'astri.
?
*Quaestioni mi ipso facto sum. Sant'Agustinu
16/08/14
Pampasgioli
"Pianta in tarra e spera in Diu", dicivani i nostri vecchji.
Chi ni sarà di quiddu povareddu paisanoni chi di ghjinnaghju ha suminatu quì, stu campu.
Avarà pinsatu, eddu, chi u sò travagliu c'aviva da ghjuvà à facci litteri di paglia sbluttita, acconcia par noi altri stesi cui ?
Nò, Diu ci ha fattu, e ha dattu à l'omu u sali, u restu è a tuntia di l'omi, massimu di quiddi chi i guvernani.
Stavami qui, à fiarabattuli, gambetti rossi e ali turchini à traghjà chi ni ? A sapareti voi, ch'eiu ùn la sogu. Pampasgioli persi in quiddu campu d'avena !
A tinta di mammona a diciva "Diu supraneghja".
Chi ni sarà di quiddu povareddu paisanoni chi di ghjinnaghju ha suminatu quì, stu campu.
Avarà pinsatu, eddu, chi u sò travagliu c'aviva da ghjuvà à facci litteri di paglia sbluttita, acconcia par noi altri stesi cui ?
Nò, Diu ci ha fattu, e ha dattu à l'omu u sali, u restu è a tuntia di l'omi, massimu di quiddi chi i guvernani.
Stavami qui, à fiarabattuli, gambetti rossi e ali turchini à traghjà chi ni ? A sapareti voi, ch'eiu ùn la sogu. Pampasgioli persi in quiddu campu d'avena !
A tinta di mammona a diciva "Diu supraneghja".
Cl. Monet, Champ d'avoine et de coquelicots v 1890
http://www.flickr.com, Michelangelo, à ringraziaddu.
Inscription à :
Articles (Atom)