.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

14/07/15

Sargenti Talamasca

Da u fondu di l'uspidali
Mi sentu vena una bocci,
Particulari e speciali :
Pari tuttu à Talamasca ?
Di u 141esimu sargenti.
Omu curaghjosu e fieru,
Fior' di u nostru regimenti !

Sogu subitu partutu,
À truvà lu Talavesu,
Barba rossa lucida
L'occhji fini à lampi accesi !

Talamasca, l'amicu di sempri, era u me sargenti. Pariva surtitu da a bocca di u filanciu, paria: barbacciutu e facciutu. Era statu toccu à a ghjamba dritta." Sò statu 2 mesi à l'uspidali ind'a città di Langres, m'hani tinuti culà : intransportable. A sera, sorti da a transcè, erami à campu apartu, ci hani scuperti i bosci. Ci batteddimi pettu à pettu. D'un colpu, mi sò persu l'eserciziu di l'anchi, piattu in un ascitu, guasgi mortu ma sempri vivu. Uuuh a paura, un ti digu nudda o Sarrà !..
A mani, i nostri sò ghjunti à truvami... E m'hani salvatu e dighi e daghi e, infini, eccumi quì: a gattiva arba nun mori mai."

M Dupuis

13/07/15

A morti vinarà, i tò occhi t'avarà.

Pariva una prighera scritta apposta pà a Corsica, quidda pistata da i vampi murtiferi di i calori statinali. E stà prighera mi diciva di una guerra antica, di l'omi di sti tarri.

Sei tu com'una tarra
Chi nimu un ha mai dettu
Tu nun aspetti nudda
Or' sinò a parodda
Chi sbucciarà da u fondu
Tal'u fruttu tra li branchi.
C'è un ventu chi ti ghjunghji.
Cosi secchi e ghjà morti
T'ingorgani, si ni vanni ind'u ventu
Membri e paroddi antichi.
Tu tremi ind'istati.

Cesare Pavese
Copyright 1951 by Giulio Einaudi editore

Da senta :
https://m.youtube.com/watch?v=l8Pgk2ciLhM

10/07/15

Eiu O bleu.

U libru, u m'aviva impristatu una certa sora Camedda di a Croix Rouge di l'ADF, una donna unesta, sincera. U libru, "Les poètes maudits" si chjamava, vena à dì "Pueti maladetti"

Passavani l'ori di u doppu mezziornu tandu mi viniva agna tantu l'asgiu di leghja unipocchi di puesie. 
Ci n'era una, tra l'altri, chi mi piaciva : 

O, suprême Clairon plein des strideurs étranges,
Silences traversés des Mondes et des Anges :
- O l'Oméga, rayon violet de Ses Yeux !

Sta puesia, d'Edda mi diciva. Aghju versificatu, chjamatu la me musa, e mi viniva in corsu :

O, supremi Clerò pienu à strani stridi strani,
Silenzi attraversati da l'Agnuli, da Mondi, da l'Anni :
- O, l'Omega, raghju nieddu di li Sò Occhji !

(Rimbaud, mi pari ch'eddu si chjama u pueta, iè, ni, Rimbaud).

06/07/15

Sacconu

E, cusì stavu, tal' à un sacconu di casci di granoni.
Capibiottu, stesu, arlechinu dilusu.
Aspitendu ch'eddi passessini l'ori, numicu di stu tempu chi fughji, bramosu d'un passatu tranquiddu ch'un esistiva mancu.

Alan Beeton (1880-1942)
Sans Titre Reposing II, v 1929
Londers, coll. part.
Musee Bourdelle, Paris

Arsucci, respects

Mi ritrovu chjocchimondu, e capu fasciatu d'una banda bianca.
Cusì, cu a pedi nera concia, t'aghju tuttu di Ramed u tiragliori algerianu.
Entru ind'u burò à fà a visita di u duttori Arsucci.
Cerca u dossier, u leghji e pò mi dici :
"Eh bien mon ami, je suis content de mon travail. Dans trois semaines on pourra vous réintégrer dans l'active."
Eiu : "Docteur, je voudrais vous faire une demande."
Eddu : "Quoi donc ?"
Eiu : "Avec tout mon respect, capitaine, vous êtes corse ?"
Eddu : "Eh oui, caporal, je suis bien un Arsucci et de ceux de Bormognano ! Ou, pour être plus précis, c'est mon grand père, Charles Arsucci , dit Muguloné, qui a quitté le village en 1810 pour s'engager dans l'armée napoléonienne, qui venait de là-bas. J'ai toujours entendu mon pauvre père dire de Muguloné qu'il a fait partie du dernier carré de l'Empereur, l'imbécile. "Waterloo, morne plaine" a dit le poète, et moi je dis : "Muguloné... sombre idiot !"
Eiu imbarazzatu : "Vous, vous la connaissez la Corse ?"
Tandu eddu : "Oh, la Corse, mon vieux,  vous savez... Et puis, mère est normande de Vire. J'aime tant la Normandie, ses paysages, ses nuages qui vont si haut dans le ciel, ses nuances de verts. La Corse, c'est autre chose. D'ailleurs, voyez vous, je n'ai jamais voulu apprendre leur langue si âpre, une langue juste bonne à mener les troupeaux. Et puis, de tout temps, mon pauvre, la Corse a toujours été irrespirable."
Tandu, eiu in pettu : "Mon ami, mon vieux, mon pauvre... vai, vai o chjacchjarò !"
Pò vultenduli i spaddi, lampedi : "Mes respects mon capitaine !" Ch'un avivu più nudda à fà cun quistu, s'eddu un era a me placa...

05/07/15

Riparazioni

U lindumani m'uparavani. M'avivani da metta una chjoppula di metali !
U duttori era un certu Arsucci. Di l'Arsucci di Burmugnanu ?

Leonardo da Vinci

Lingua

Pianu, pianinu, a lingua francesa s'instalava in me.
Mi n'avidivu.

Radiografia

Plouc, placca e placchi !

È passatu Parrot, u sargentu infirmeru : "Barolaccia, le docteur veut que tu passes un examen nouveau, j'sais pas, parait qu'on va voir ta blessure avec un nouveau système. J'y comprends pas grand´chose. Bon, demain réveil à 5 heures pour la préparation. La voiture arrive à 6  heures, t'es le premier à passer. Demain lever 5 heures, examen à 6, t'as compris le plouc ?" (parlava tal'à a mitragiosa: pa, pà, pan...), u tipu !
"Oui, sergent."
A mani, eru svighjatu quandu m'hani chjamatu. M'hani missu in una camara nera, nera, balcò cupertu cù un tindoni.
"La voiture Massiot est prête docteur", dissi Parrot à u capitanu. Tandu u capitanu à i sò fatti : "Tout est en place ? Attention aux fils, allez, les manipulateurs dites au chauffeur de faire tourner la dynamo, lancez le courant d'essai. Un, deux, trois..."
Parrot :"Barrolaccia, viens là, mets toi sur la table et surtout, bouge pas !"
Tandu mi vegu un omu di meza taglia, tumbulutu, scurzali biancu chi pariva qualchi macciddaru di i Martinelli, sapeti, in Aghjacciu... Era u capitanu, duttori.
Eiu stesu nantu una tola bianca, un mi muvivu mì.
A sala era piena à catrapuli ci vuliva à veda : peghju cà l'electrofònu di u sgiò Santiuniacci !
Sentu un motori è quiddi di a vittura.
"On porte le courant par les fils, là, vous voyez Parrot ? La turbine est remplie ?"
"Oui mon capitaine."
"Passez moi la plaque."
"Caporal, ne bougez pas !"
Stavu sticchitu, sticchitu.
U manipulatori m'indirizza una spesia di lampa in capu, Parrot mi metti a placca contra u capu, spignani u lumi : "Ne bougez plus ... Allez... Ca y est ! Merci messieurs."
Un'ora doppu u duttori mi fessi chjamà.
"Caporal, regardez !" (vegu u negativu, ch'eddi dicini). "Vous voyez là, le manque, c'est un morceau de l'occipital, vu ?". Ch'avivu da dì ni ?
"Demain, je vous opère, je vais mettre une plaque, ici, là, et après tout ira bien ! Allez, rompez !"
Alors, je repars... ch'avivu da fà ?

Parrot ed eiu (stesu).

29/06/15

Sunià

A mani ch'e vi digu a fumaccia s'aviva impiutu tutti sti locchi. Marchjavami à l'assaltu d'una tranchée numica baïonnette au fusil. U vidivu chi mi sfacciava e sintivu a bocci di Talamasca barbutà : "Cumpa, pari, e cuma, mari, pa, a, a fe, e, di, di, di San' Ghju, Ghju, Ghju và, ca, ca, ri, erami  p,p p, prima, ma, ma, più, sa, sa, saremi, a, a và..." Pariva tuttu chi i ssi paroddi vinissini da una spesia di bambaccia, bianca, bianca, bianca. Suniavu !
Un m'eru mancu avistu chi San Ghjuvà era passatu... Uhh, castichi !!!

28/06/15

C'era una capedda

C'era una capedda, didicata à l'Annunziata, tandu ci sogu andatu, sogu intrutu, mi sogu indinnuchjatu e culà, ci aghju prigatu.

C'era un francesu

C'era un Francesu, Jacques Dormois si chjamava e viniva da Fleurey sur Ouche, quì vicinu. Era u figliolu solu di a nostra cucinara Madama Dormois. Ingagiatu ind'i truppi culuniali. S'è fattu piglià da un focu di mitraglia u primu ghjornu di a guerra.
U tintu.


C'era un antru corsu

C'era un antru corsu, un sargentu. Giacomoni, si chjamava. S'è fattu piglià da l'alimani e prighjuneru ch'eddu era di fronti à i nostri ha dettu : "Tirez, ce sont des Boches".
I nostri hani tiratu... e l'hani tombu, eddi e quiddi altri. Quista, a m'ha contu Andrea.
L'hani missu nantu à un disegnu, l'hani missu.*

*Veritativu

C'era un arabu

C'era una arabu di i Tiragliori algeriani di u capitanu Roneo. Rhamed si chjamava. Erani ghjunti quì da l'Algeria, sapeti l'Algeria induva sò partuti i Mansoni, i Peruti tanti altri famiglii di u paesi. Dicini ch'eddu s'è fattu piglià da u cotru in una tranchèe. A cacciadu c'è vulsutu à tagliaddu a mità di un pedu... Marchjava cù li sò crocchji da a mani à a sera. Passava davant'à noi tutti e diciva sempri, à incuraghjiscia ci :"Ça va aller, ça va aller... tu verras." Sarani i soli paroddi di francesu ch'eddu saparà dì ?
Pariva un omu cu soli di ventu*, pariva.

*Veda: Eiu O bleu.


27/06/15

C'era un neru

C’era un neru, stesu ind’u lettu quì, vicinu. Dicivani ch'eddu viniva da i "Tiraglori senegalesi". Un omu tamantu, forti chi pariva un orsu, maiori. Neru, ma neru, neru (ma micca pilutu), comu vi possu dì, neru ! Neru, ch’un vi possu mancu spiegà. 
Tutta a santa ghjurnata si lagnava e si sintiva i  lagnuriTandu eiu : « Basta o Balù, basta !», (si chjamava Balù-Balù o M’Barabù ?) È a vita cusì, chi vuleti... 
Suffriva "d'obusita", hani dettu cusì.
Tiragliori senegalesi ci n’era massi quì à u spidali cù megu. 
Quantu ch’eddi fossini più debuli cà l’altri o alora ch’eddi l’avissani missi tutti in prima ligna cù noscu ???




C'era un corsu

C’era un corsu. Si ni stava ind’u sò lettu ch'era firitu anch'eddu. Un aghju micca subitu sappiutu a sò casata. Dicivani ch’eddu s’era stroppiu da par eddu, da vultasini in casa, e fassi purtà pâle. Dicivani ch’eddu risicava a peine capitale. Puvarettu, andaraghju à veda lu, quand’e possu. 
È a vita cusì, chi vuleti ?

26/06/15

Trumpetta e mudernisimu

Passavani i ghjorni cusì : a mani erami svighjati à 6 ori, trumpetta ! 
Agnunu facciva à sò toilette cum’eddu à si pudiva. L’infirmieri aiutavani quiddi, più tocchi, ch’un la si pudivani micca fà da par eddi.
Poi aspitavami à meziornu, à magnà, trumpetta !
A quiddi chi si muvivani : réfectoire principali, à quiddi chi si muvivani, ma più tocchi : petit réfectoire, darettu à a capedda, 15 places; à chi un si muviva e si ni stava in lettu, li purtavani u magnà, veritai !
U doppu meziornu, sguttavani l’ori. I corpi s’arripusavani, infini chi, à 6 ori di sera, ci chjamavani à cena, trumpetta !
Tandu dinò : Réfectoire, petit réfectoire... e tutti i ghjorni, listessu…
Avivami, cu noscu, un tinenti, un certu « Mageot » chi si chjamava. « Nous tuons le temps au lieu de tuer l’allemand » disse, neru, quistu mì : guerciu à manca, manimozza à manca… manc’à dì. A u sbuccà d’una tranchèe : una grenada, e…tracsà, coltu u tipu, coltu !
L’avivani da fà una prothèse in legnu, da rimpiazzià à sò manu persa. Quiddu chi i sapiva fà era, à u civile, un bancalaru breton, un capurali, un certu Perguidec André, faccirossa e capibiancu. Fà, i sappiva fà sti detti prothèses e in più, clienti un ni mancava. Erani massi echipatti ed da echipà : è cusì u mudernisimu. Trumpetta !
C’erani i stroppii chjucchi ed i stroppii maiò. A chi si la francava, à chi micca, à chi si ni vultava in casa mezu mortu, à chi turrava à u fronti. Trumpetta.


Musée des arts et de l'histoire, Cholet

Dijon, u 26 di ghjungnu 1915
Aghju mandatu, oghji, una lettara in paesi. Aghju marcatu tuttu ciò chi ci vuliva, ch’eddi mi rispundessini, (…)!?


24/06/15

Veghji paisani

À a veghja, andavami certi volti ind'a Ghjuvani, dettu Misolu, à a Sorba. Ci vuliva à veda à certi quandu noi attaccavami infilarati e infilarati à pruverbii...
I più forti, quidda sera, erani Santu Carabelu e Antoni d'Agnulughjuvani di i Mori, dettu U Sicritariu.
Un finiscivani mai. Unu chjamava e l'altru rispundiva !
Erami faticati e sazii à detti e contradetti.
Tandu Misolu, infamu lampò, (pinsendu di fadda finiscia) : "Guerra cuminciata, infernu scattinatu !" Comu à di dì, "Se tu mi cerchi..."
E U Sicritariu, finu, finu : "Agna guerra veni à paci !!!"
Par stu colpu Santu fù battutu e vultedimi in casa, stanchi ma cori e spiritu ralegriti. A rivincia nun tardarà.

Ditemi aghja, sarà veru st'ultimu dettu ?

U ritornu di Sf

Fumi pronti tutti a mani à ottu ori.
Addiu o Albertina.
Erami quattru in quidda ambulanza muderna.
Tu verras Barrolaxia, l'hôpital où tu vas est nickel... Refait à neuf, tu verras.." (Eiu un capisciva un acca di ciò chi l'infirmieru parighjinu Barrat diciva, o guasgi). In più parlava pinzutu, pinzutu (diciva sempri a risa in bocca : "Moi j'parle l'argot de Paris, mon pote.")
L'ambulanza ci scuzzulava, u capu mi frighji...
A strada fù bedda e longa pò, versu quattru ori di sera, ghjunsimi in Dijon. Barrat ci lampò : "Nous y sommes, les potes, Dijon, 1 rue Paul Cabet, hôpital de la Société française de Secours aux Blessés Militaires, tout le monde descend. Au revoir les potes, moi avec Roule, j'remonte au front !"

"Les potes, les potes, les potes..." O lu me ciarbeddu.

23/06/15

Elegia

È statu u sgiò duttori Vernain à invitacci à una stonda musicali.
Quandu Albertine si missi à cantà, u silenziu ci tappò a bocca. Frimedimi mutti, tutti.
Da a sò bocci suffiava u sonu cristalinu. Tandu a sò vuciaredda facciva baddà l'aria, impiiva u spaziu interu di a loghja di u spidali pò si spigniva. U silenziu si sparghjiva in agnunu di noi, e pò, tal à un sognu titanescu, a sò bocci ripartiva e dagali...
Maurice Près, u vecchju purtinaghju "concierge", facciva sunnà u sò viulinu stancu cum'à eddu, u tintu. I "zighizon" turravani quì "rooo, rooo" e ti strignivani u cori. Pariva tuttu chi a bocci d'Albertine fussi purtata da sti soni e u cuntrariu dinò.
  "Maurice et Albertine" erani d'accunsentu e ci campavani. U viulinu facciva a terza, a bocci a siconda, s'eddu si pò dì :

« Ô, doux printemps d'autrefois,
Vertes saisons,
Vous avez fui pour toujours !
Je ne vois plus le ciel bleu,
Je n'entends plus les chants joyeux des oiseaux !...
En emportant mon bonheur d'autrefois. »

Intornu à mè un erani cà cadaveri vivi, cum'à mè. À chi atturcinatu di fasci bianchi da u cappu à i pedi, à chi stesi in lettu (par a più parti), à chi in carrozinu, ghjambi mozzi aggutupati, bracci mozzi, listessi. Certi erani ghjambi, mani e bracci mozzi ! Un vole dì...

"C'est un soir de gala, pour nous", dissi Majorelle di baiddu tordu d'una badda in bocca chi un pudiva mancu surrida. Aò... cosi d'un antru mondu, a vi digu.
Dumani muvimi à l'arrière ci ha dettu stà mani l'aspiranti Werner.
Addiu Albertine cù li sò denti bianchi !
Si cala u soli, dumani sarà un antru ghjornu.

Oramai

Era tandu a vita cusì, in paesi : nascivami, strazziavami, murivani l'unu appressu à l'altru. Certi in silenziu, d'altri briunendu, ziteddi, omi, donni.
Quì, un era più, oramai, a vita cusì : murivami tutti, murrivami !
E à chi un muriva, straziava.

14/06/15

Pensées

Dici u pruverbiu, si sà : "À chi facci l'agneddu u lupu u si magna."
Pascal eddu rispondì : "L'omu un è ne agnulu ne bestia, e a disgrazia voli chi, à chi vò fà l'agnulu, fà a bestia."*
U luppu si magnarà l'agnulu ?


*PASCAL, Pensées, Livre de poche, 1962, p. 151.

08/06/15

Nasonu

Ignis in igne
Ovidiu

Erani tempi di guerra. A guerra un è da Diu. A guerra è da l'omi ascimitti chi ci guvernani e massimu da quiddi, matti e subitu pronti à ubbisdiscia : Noi... Da noi altri e Talamasca !
Talamasca, chi ni sarà d'eddu, u tintu ?

07/06/15

Tempi sfrasciccati

Fù cusì chi l'obus mi tuccò quiddu ghjornu.

U ghjornu che vi dicu, u silenziu s'aviva intrunatu ssi locchi.
Ghjenti abbambanati, vistiti stracciati, animali alancati, l'occhji torbidi.
U mondu s'era turratu cianga, noi à mezu.


Effet d'un obus dans la nuit, avril 1915. 
Georges Scott. Ditagliu.
www.musee-armee.fr

06/06/15

Dorma

Par lu me ziu P.

"In tempu d'una volta, à spessu sogu andatu à lettu in freccia. Certi volti, appena a candela spinta, i me occhji si chjudavani, lestru, lestru, ch'un avivu mancu tempu à dimmi : "m'adurmentu." E, una mez'ora doppu, u pinseru ch'edd'era tempu di dorma mi svighjava."*
Oghji, un ni parlemi !

*M. Proust, incipitu di "Du côté de chez Swann" (1913)

24/05/15

"Ed eiu, u Padri, prigaraghju."

Oghji ghjornu di a Pentacosta di u 15*, 295 esimu ghjornu di guerra. M'hani missu un prighjuneru, o ciò chi n'arresta, ind'u lettu accantu à mè, versu cinqu'ori sta matina, toccu anch'eddu à u capu. Digu "prighjuneru", chi purtava a tinuta boscia, o ciò chi n'arristava. L'omu suffriva e si lagnava appena, segnu di una suffrenza maiò...
Ed eiu, quiddu ghjornu, u sò suffrimentu, u capii, mi vuleti creda?

*(24/05/1915)

20/05/15

I ritorni

"Ma ai morti non è dato di tornare,
e non c’è tempo nemmeno per la madre quando chiama la strada;
e ripartivo, chiuso nella notte
come uno che tema all’alba di restare".

Salvatore Quasimodo, Acque e terre, 1930

17/05/15

Comu sarà ?

"Albertine, je peux vous demander quelque chose, je peux ?"
"Oui, Caporal, bien-sûr !"
"Vous m'avez dit que je revenais de loin, du Comà. C'est où le Comà ?"
"..."

Réveillez-vous, réveillez-vous !

"Caporal, reveillez-vous, je vous en prie..." Sintivu sta bucciaredda. Un era micca a prima volta parò, stu colpu, sta bocci mi pariva più vera, più umana. Comu sarà ?
"Docteur Chumeau, docteur Chumeau, le caporal Barrolaxia revient à lui. Docteur, venez vite !"
Cusì fù fatta.
Sei mesi ch'eddi m'avivani purtatu cuì: "Vous avez été touchè à la tête à peine revenu en première ligne... Je suis Albertine, l'infirmière du Service des grands blessés. Cela fait 161 jours que vous êtes dans le coma... Regardez cette feuille j'ai tout noté."
O chi fatica, o li me ossi... Sara pò quista a nostra vita ?
"Vous, vous revenez de loin !" Dissi u duttori.

Albertine (à mezzu), 17/05/1915

U principiu di li guai

C'erami !
"Quandi che vò sintareti parlà di guerri, o di rimusciu di a guerra, ch'un vi pigli u tremulu, mì. Ci voli chi tuttu què accadi, ma nun sarà ancu a fini. Si rivultarà populu contr'à populu, regnu contr'à regnu. In certi locchi ci sarani trabulamenti, fami. Sarà u cumenciu di i dulori..." Marcu 7-8
Iè, c'erami : guai e dulori à riboccu.

08/12/14

Nun passarani

"Nun passarani !"  Ma ch'avaraghju avutu e comu sarà chi st'"idea mi vensi in menti quanti ch'edda fussi stata purtata nantu à zampa di a culomba..."* E marchjavu ind'u trenu chi mi purtava à Avocourt cu sta spesia di furia in corpu. Ah, oh...
Nun passarani, a vi dicu eiu.

*Cusì parlò Zaratustra, Nietzsche

07/12/14

Ordini

È ghjuntu un omu, carta in manu : "Barrolaccia Antoine Marius, présente toi, ce matin à 9h, bureau du Capitaine Bron, ton ordre de mission est prêt. (Tu repars pour Avocourt, reversè dans la 141 ème)."
Fù cusì e fù fatta.
Ma quali ci sarà à dacci ordini cusì precisi. Comu avarini fattu à truvami ? M'hani truvatu à me e si trova ancu qualchisia à sappè induva mandami...?
Dumani mi vegu à Talamasca ! Mi sintiva appena u bracciu.
J'étais apte à nouveau !

06/12/14

U Castagnolu di Matteu u nostru

"Sulitariu, s'atteppa à i monti di u dulori primurdiali.
U sò passu nun ribomba più in fondu di u sò destinu mutu."
RM Rilke
Riposa in paci.


F. Corbellini 1896

05/12/14

Lista

M'imaginava à Diu, a sorti, u destinu, u fatu*, lista d'un libru in manu e chirendusi, d'una bocci maestra :
"Quali ci ha da passà, oghji ?"

*"T'avivani una cridenza peghja : un dubitavani micca chi u Diu unniputenti abbii vulsutu accicà e fà periscia tali or tali di i sò criaturi. A sò divinità viniva à ghjunghjà à u "fatum": un destinu, ma chi ceccu un saria, megliu, un destinu chi si primurava di a perdita di l'animi rimpruvarati ancu poccu nanzu ch'eddi nascessini."

 Mauriac, Vie De Jean de Racine, p. 137, Plon, 1928.

C'era la guerra

C'era a guerra, e n'erami presi tutti, e oramai sapivu, eiu, ch'avaria da decida, edda, di i nostri, i viti. Di a mea a vita; un sapivu comu ? (I Calvino, da Gli Avanguardisti à Mentone)

04/12/14

U Kodak de Mayrore

Eru prontu à parta à ritruvà u fronti, guasgi cuntenti, ma...
Tandu aghju dettu à Ottoni : "Vedi, o Ottò, un ti possu dì ch'e partu vulinteri, ma ùn ti pudariu mancu dì chi mi ni vogu mal'vulinteru."
M'ha dettu :"Tè, o tontu, fighjula fora, vidarè un antru mondu, vidarè !"
Aghju fighjulatu, eiu, ùn aghju vistu nudda...
Eddu aviva da stà chi, dumani, l'avivani da taglià a ghjamba, a dritta sopru à u ghjinocchju, chi si sviluppava a cangarena. La sò piagga puzzava.
E pò ci hani fattu un kodaku* tutti insemi (Ottoni si trova à dritta, stesu à i pedi di a capu infirmera Joly. Eiu, mi tengu un poccu più indà, vicinu à Théodore Mourgues e  Madamicedda Marie de Mayrore). Quissu, u ritratu, u mi sogu tinutu. L'aghju sempri ancu avali.



*Diciarani avali una "fotò", ma à quiddi tempi era cusì che si diciva : "un kodaku".

03/12/14

Segni mulinaghji

M'avivani dettu chi stu tempu à u spidali s'avviccinava à a fini. Di fatti a me spadda era guarita ben' che a punta sighi guasgi sparita e ch'eddu ùn m'arristessi ch'un tavoni, fondu com'una mela, cupartu d'una peddiola fina, fina, un poccu comu a peddi di a viscica di u purceddu, videti ? U culori, listessu.
Infini chi, mi tuccava à riparta à u fronti, à ritruvà à Talamasca, cù i sò arii e ardori misteriosi.
U più chi m'avaria piacciutu saria statu à vultamini in paesi, quista sì.
Ma postu chi i cosi andavani cusì, ùn mi dispiacciva tantu à ritruvami u me sargentu mustacciutu bastava à essa siguru d'essa virsatu torra ind'a sò squadra.
Partivani e ghjughjivani à toccu à toccu.
U spidali s'impiiva, ingordu, comu è a gola di quidda bestia famita à i setti capi, sapeti...
Surtivani morti, intrivani vivi alancati, mozzi, schianchi, fasciati da u capu à i pedi... Intrivani, murivani, partivani à u fronti o in casa, stroppii à vita.
L'uspidali viaghjava com'à u mulinu di Paravanu intrivani castagni pesti e surtivani polvara, in un muvimentu perpetuu  di tacata tacatata...
Parlendu di mulini, pinsava à un certu Otoni di Corscia, chi stava quì à Châlon, ancu noscu. M'aviva contu eddu, chi u babbu, mulinaghju di mestieri, si sirviva di certi segni* par marcà u pesu d'agnu saccu, quista pò, in paesi, un l'avivu mai vista ne mai intesa.
N'avivu parlatu doppu cù Germain, un omu simpaticu e massimu, struitu, chi si caracterizava dicendu : "Je suis un professeur désargenté et désabusé, sans pouvoir dire ce qui a précédé l'un de l'autre ?" L'avivani fattu capitanu indu a  Somma, una badda numica l'aviva tagliatu seccu u bracciu à l'altezza di a spadda, u tintu : "La main qui tient la craie..."
Infini chi, avivu spiigatu u fattu e disignatu righi e chjerchji par pudeli mustrà sti segni mulinaghji di l'amicu Otoni :
Una riga dritta valiva unu; dui, dui... una riga stesa valiva, edda, deci; dui valivani vinti... u chjerchju valiva cinquanta. Par scriva 75 chilò ci vuliva à fà un chjerchju, i sò du righi stesi e cinqui dritti. Ci semi ?
Tandu eddu : " O, Barrolaccia, tu sais, ce que tu me dessines là, c'est une adaptation très voisine d'une écriture ancienne. Chez eux le rond valait cent, mais c'est le même principe. Il s'agit d'un système de numérotation crétoise : les linéaires A et B."**
Aghju dettu eiu : "Ah A, e ... Umbè ?!"
(Ùn ci aghju capitu ne un acca, ne un A ne un B, ùn ci aghju !)


*F Albertini, Encyclopedia Corsicae, TIII, p 864 e seg., Edizioni Dumane, Bastia 2004
** Histoire universelle des chiffres,  G Ifrah, T1 p 437 et T2 p 415, Bouquins, R Lafont, Paris 1991





21/11/14

Tre mesi e mezu

"Voi, di fatti, setti ghjà passati, morti"
Lettera di Santu Paulu apostulu a i Colossesi
Capitulu 3, 3


Tre mesi e mezu che nò semi partuti da Marseglia. "Da quì à dui mesi sara compiu e saremi vultati in casa..." Parò ci semi. E ci semi e pò bè.
Eru eiu listessu e un antru.
Eru listessu, chi u cori era sempri quiddu di a me zittiddina, era quiddu d'un omu oramai vecchju.
Parò eru un antru, un omu novu, sfrasciccatu da i massi di morti caduti davant'à me, da i gridi di i
vivi : infermi scarnati. Murziccatu da i gridi, sempri, di st'omi stracciati da a tuntia. Tuntia svarsata cù u rumori dantescu di a fini di u mondu.
Di a fini d'un mondu ?


19/11/14

Châlon

Stavami in piazza, l'uspidali ci uspitava.
Respiru e suspiri.
Si muvarà u mondu di fora ?

18/11/14

Culandà c'era u soli

C'erani i donni vistuti di neru. 
E pò c'era Edda vistuta d'oru, di turchinu e di rossu rusinu. 
Stava soppr'à noi i bracci tesi di dulcezza. Pariva ch'edda baddessi in celi e, di fatti, baddava in celi.
Era una mamma anch'edda. Purghjiva a manu.
Era a mamma di tutti i mammi e purtava in se stessu, insemi, u dolu e a spiranza.

D. di i P.

15/11/14

Bandera corsa

Mamma m'ha fattu scriva.
Parla di u paesi, di a nostra ghjenti : Si n'è andatu zi Piennieli u stazzunaghju, à a messa mancava i dui figlioli Robertu e Marcelinu torni dui à u fronti.
Sò nati dui ziteddi, unu ind'i i Grandi, l'altru ind'i i Filiò, masci trem'in dui.
Ma u più chi m'è piacciutu è a carta.
Una veduva, una mamma (?) parti in fronti, à l'assaltu, bandera in manu.
Suvita a milizia corsa e cantani :
"Aux armes montagnards !
À nous les campagnards... "

Corsica, di Toussaint Guglielmi 

Cit. 46

Dicini chi u pruverbiu dici : "In tempu di guerra buccii cum'è terra..."
È, quì, tarra ùn ni mancava,..

Nudda, nudda...

I sogni un s'amaestrani micca, si sà. E quista, a sappiva anch'eiu. Ma à pinsà ch'avivu da veda una donna nuda, nuda, quissa pò nò.
In più era biondina e à ghjambi torti (?)
Mi fighjulava appena e pò mi vultava u visu, capu chjinatu in darettu. Stava arritta, purtava i sò capeddi sciolti (com'à quidda di a fola) chi li cuprivani i spaddi, u coddu.
Vargogna un era. Era un ghjoccu tandu ? Forza.
A manu manca avvugliava e sustiniva i sò seni. A manu dritta era vultata aparta, posta soppra à un libru e versu à u sulaghju.
Un c'era tanti culori, o megliu, un era cà un culori, quiddu di i sò capeddi.
In un scorru si vidiva u globu di a tarra. Tandu m'aghju pinsatu, chi podassi, s'aspittava, edda, à truvà a manu di l'Astronomu di Johannes Vermeer ?
E pò c'era sta cucchjara in quidda pignatedda à dritta... Una stola à righi soppra, misteriosa.
Quali sarà ?
Andareti voi à sappè...
Mumentu intesu à respiru suspesu.
Vi ringraziu, eiu o sogni mei, chi m'eti cacciatu, una stundaredda di sta ciangariccia.

Francois Emile Barraud (1899-1934)
Da, http://nudearte.blogspot.fr

14/11/14

V

Ma quali sarà u tontu ad avè dettu :
"À chi va e volta, bon' viaghju faci" ?
Vogu e vagu, ma vultà nun vogliu, a vi digu eiu.

Morfina

"Un infirmiera ti stava viccinu à u tò lettu, t'ha dettu d'una boci ferma chi, da quì à poccu, avivi da vultà in casa. Chi ni sapiva edda chi stu ritornu ti era divintatu impussibuli (...)
Agna vita umana è rinviata à a sò insignificanza sottu à a strinta miccidaghja di Diu, ch'edda sia vita di i vincitori o vita di i battuti.
Scorsi sò i tò ghjorni ind'a sunnulera di a morfina chi ti cacciava da u tò dulori.
Sunniavi à sogni cunfusi, chi ti purtavani sottu à l'ombra di a esgia di u paesi duve t'indinnucchjavi senza riescia mancu à implurà u pardonu par ciò che tu avivi vistu, tù, testimoniu, da l'oscenità di u tò sguardu ingordu.
U scarrafazzulu chi curriva u fighjuli avà nantu à i duni d'un disertu senza fini, i sò passi tamantini, marcavani par sempri a rena. Lettari d'un sacru santa croci chi nimu un pò leghja, u sintivi marchjà nantu à i linzoli e nantu à tò peddi, e si ficcava ind'u nasu. Certi volti eri, tu, zitedducciu. Certi volti eri cataveru. U toiu. Quiddu di u tò amicu di a tò zittiddina. Nessuna voci familiari facciva senta i sò rimproveri, i tò rimorsi ùn valivani nudda. Certi volti ti pariva ch'una rivilazioni maiori t'aviva frisgitatu tal' ch'edda faria l'ala appena calda d'un aceddu e prima ch'eddu smarisciessi ind'a sminticanza."

J Ferrari, Un dieu un animal, p 66-67, Actes Sud, 2009

12/11/14

San Martinu

In paesi, oghji, è San Martinu.
Divizia, di granu, di vinu, di castagni... di crucetti.
Oghji quì, a divizia è di dulori, di lacrimi e di peni... Scritti cu u sangui di l'omi.
San Martinu prighetti par eddi, tutti. Prigetti par noi.

Spiranza

Stavami cuì, in piazza. Stavami muti, quant'eddu si pò essa.
U spidali di Châlon era un beddu pallazzu.
Stavami cuì, in piazza. Cuì, ind'un silenziu novu.
Cuì, in un mondu senza più alcunu rimori di i bombi.
U cielu anch'eddu era chetu : accenditu, più manc'unu. U celi un s'infiarava più.
À didda franca, un rimori n'aviva cacciatu un antru.
In tornu à mè, u rumori erani di quiddi griddi chi vi strappani u cori.
I firiti ughjulavani : "Infirrrrmière, infirrrrrmière !!!" à morti, massimu di notti, accurdendu cusì, u sò ultimu soffiu di vita, à a santa spiranza.
A spiranza.
Isiè ni, a spiranza.




11/11/14

De la chair et c'est tout.

Chère maman,
Me voici arrivé à l'hôpital de Châlon après un long peripériple.
Je suis en bonne santé, j'espère que ma carte vous en trouve de même.
Je pense me lever bientôt car ma blessure n'est que superficielle : de la chair et c'est tout !
Mais j'ai bon appétits.
Je repose très bien.
Enfin faite mois savoir des nouvelles de la famille.
Votre fils
SF


08/11/14

Cinqui centu...

Ciò ch'eddu ha dettu u duttori Major, u m'aghju subitu tinutu à menti : "Lésion tissulaire importante consécutive à l'arrachement de la partie sommitale du deltoïde gauche avec un important volume dévitalisé." 
Umbèh... in più picchja! Chi vuleti...

(A pittura da à veda Mma l'infirmiera Ronan chi mi cura (mi tengu chjinatu, à manca), nantu à a carrega, indi u fondu à manca- è a sora Francesca. Accantu cu a manu ferta è Misjoie di u 74esimu).



Da : https://inventaire.poitou-charentes.fr
Pittura di H Gervex

07/11/14

Cit. 45

"Passa a prima e passa a siconda, ma a terza picchja à versu !"
Va chi, da quì à poccu emi à picchjà.

Dulori

Chalon, oghji 6 di nuvembri 1914
Oghji "è piossu"* diciva u puvaru Ricci.
Ghjurnata nera, cunsumatu da i dulori, da a frebba, da u tardaveddu.
Dulori à a spadda, à l'anima.

* (ha piuvitu)

06/11/14

Zucca

A vittura ambulanza m'aviva purtatu in Chalon. M'eru laccatu à Raimondi à Dieuze chi u duttori ha dettu ch'eddu era intransportable (vena à dì, ch'eddu un si pudiva micca traspurtà par via di a sò firita).
M'ha fattu qualcosa di lasciaddu.

E pò sogu turratu à pinsà à i Santi. E zù e zucca, m'è vinutu, in capu, u ghjoccu di a "zucca" :
"È u nomi di un ghjoccu zittiddinu, di muvimentu fattu dà imparà à numarà.
Agnunu t'ha e porta un numaru da 1 à ... 15 (dimmi cusì).
Unu dici par cumincià :
"Ind'u me giardinu, ben' chjosu e ben' saratu 
Quattru zucchi m'è mancatu !!!" 
Quiddu chi porta un numaru mintuvatu ind'a filastrocca (u quattru) ripiglia e dici :"Quattru un erani ch'erani una !" Tandu, quiddu chi porta u numaru "unu" dici :"Unu un erani, ch'erani sei !" U sei :"Sei un erani, ch'erani setti !" U setti ripiglia :" Setti un erani ch'erani cinqui...!" E cusi fin' chi ci sò ghjuccatori..."*
Zucca, zucchetta diti a vostra chi a meia è detta !

*Cù u Falcucci, Vocabolaroi dei dialetti (...) della Corsica, p 383, Arnaldo Forni editori 1915, ristampa di 1981.

02/11/14

A Capedda di i Rossi

Erami quattru paesi vicini.
Ind'i tempi, dicivani chi tre erani adduniti in una capedda : a Capedda di i Rossi, andeti voi à sapè ?
C'era i Rossi, Bràbaccu e Afìetu.
Agnunu t'aviva u sò numicchju.
Rinnegati sò Rusacci,
Pocchi e mali Brabacacci,
Granu d'orzu Afietinchi.
Agnunu aviva a soia e a si tiniva...
Ma eiu, rinnegatu un eru...
Dòdda era daculanda à i sari e d'eddi si diciva : "Cuppulaghji sò Duddinchi,"

Cit. 44

I lioni firiti si perdini ind'i sò solitudini V. Hugo

31/10/14

All Saints' Day

Mi ni stavu cuì nantu à un spesiu di catralettu e pinsava. Pinsavu à a  sera di u 31 di u mesi d'uttrovi, una notti assignalata.

Ind'a noi*, u ghjornu, mammi e i ziteddi intagliavami, quiddi zucchoni giaddicci, à cranii di morti. A sera, nanzu chi u soli si calessi, andavami à parecchji, in Stretta Vecchja, e a notti s'alluminava di i candeli ch'avivami missu ind'i zuccchi... zuccati, colti à mani à bon'ora. I chjamavami "i morti secchi"
U baddu di i fiari ci raligriva.
Da chi fà ?
Da ghjuccà, di sicuru !
Da parà u paesi da l'animi di u purgatoriu ? Forza.
Par fà u contralumi à u lumi di a Squadra d'Arozza cu li sò ditti accesi à modu di candela ?
Da insignà a strada à i nostri morti (chi si sà chi a sera di i Morti si lacca in casa da bia e da magnà in tola, appuntu par eddi) ?
I zucchi, sti cranii zuccatoghji nekuôn amenèna karèna di l'Odissea ?**

Un ghjornu, s'ella ci casca sarani ancu capaci à dì chi sta festa è una festa... americana !
Aspetaremi à Sant'Andria par u trick or treat !

O smintacaghjuloni che vò seti, dumandeti aghja à i vostri santi vecchji a vi diciarani eddi (s'eddi un sò turrati mutti ad eternam, i tinti).

Ma, e parchi stu nomi di a Squadra d'Arozza ? Quali a sà ?

Da : http://www.recettes.qc.ca, à ringraziaddi.


*Fattu veritativu
**Odissea, X, 521e 536 ; XI, 29 e 49.

30/10/14

GM

"Tastati in tupezzu !" dissi Minutu à unu chi vuliva sapè se nimu un cuddava appressu à eddu...

U 173esimu di Paulumatteu.

U 173esimu stava vicinu à noi à mancu deci chilometri da Avocourt. À Paulumatteu, li purtavu un annu. Mortu, "au combat de Béthincourt, tué à l'ennemi", cote 281 à l'ouest du bois de Forges. Riposa in paci.




28/10/14

Infirmiera, infirmieri...

"In un'ora, o menu, c'erani ranghi e ranghi di firiti, ranghi crisciuti à l'infinitu. Stesi nantu à a paglia colta ind'i pratti vicini, cacciavani mughji dissunanti chi si finiscivani in ratali e noi (infirmieri) stavami à anima strappatta. Sti lagni d'omi tocchi ind'a sò carri, supranava agna rumori, fora di u mughju bordu di i cannoni."*



*Lucien Pitolet- Sept mois de guerre dans une ambulance limousine- édition Mercure Universel, Paris/Lille - 1933- page 157.
Da : http://www.faurillon.com/lucien%20pitolet.htm

27/10/14

Jouvan, Ano et Mezelles

Un si pò omu vantà di nudda, ma. U ghjornu, a vi digu, t'aghju avutu a diccia.
Ni sò frimati cinqui in campu: morti Jouvan, Ano et Mezelles, i tinti. Firiti : Raimondi ed eiu. Mi sogu pigliatu un colpu ind'a spadda manca, un pezzu d'obus m'ha liccatu, se vò vuleti, e m'ha cacciatu a punta di a spadda. Raimondi, eddu s'è presu una badda in corpu.

26/10/14

Castichi

Passani i mesi e si senti di più in più chi i cosi s'intracciani, l'angoscia cresci di più in più : chi guerra sarà ? Uni starminiu ? Calarà ? Sin'à induva emi da andà?
À tempi semi tinuti da picculi castichi di ogni ghjornu e pò c'è a noia à ...cumbatta. Tandu, si parlà e si scambia nutizii, fussini puru urdinarii.

Da:
http://blog.franceculture.fr/conversation-des-absents/category/raymond-carre-de-malberg

Signati da Cristu

A battaglia si tiniva, agnu annu e anni apressu à l'anni, nantu à a Piana di u Signori, di notti, à fin'di lugliu, tra milizzi Rusacci contr'à quiddi di Dodda. Era à quidda chi vinciva, à parà u sò paesi, a sò Gemeinschaft*
A comunità di tutti quiddi chi s'avivani à ritruvà, un ghjornu sottu à a listessa arca. (Era quistu u destinu di tandu : truvassi tutti un ghjornu aggrundati sott'à l'arca comuna di a esgia di u nostru caru paisolu,  indi u chjosu di a Nuccia).
Dicivani ch'eddi si battivani à pitrati, à colpi di talabeddu, à mazzulati. À massi cumpata, l'una contr'à l'altra. Ci si vuliva à vincià da parà, par un annu, u paesi da i malatii, da a caristia, da i griddaghji famiti, e u restu. Falavani i colpi. Ci tinivami a difenda u nostru cumunu, u Besitz. Era l'usu cusì.
A mani, a fumaccia ci aviva da dì quiddi ch'avivani da cunnoscia i disgrazii l'annu da vena : induv'edda tuccava, tuccava.

E oghji in stà transcè, comu noi erami quì ? À Gemeinschaft, à Gesellschaft ? Uniti o distinti ?
L'obus chi ci fallò in capu, fendu una massa nera, ci purtò risposta : "Babbbum !"
A carri di l'uni e di l'altri sghizzittò, si mischiò cù a cianga, ch'aviva piuvitu massu ghjorni innanzu.
Ùn c'era più ne Duddinchi ne Rusacci, ne Marsegliesu, ne u restu. Ne Corsi, ne Tudeschi.
Un c'era cà u silenziu di a morti.
Sappetti u silenziu, com'à u sonnu di dui innamurati, doppu à l'amori.
Fondu, fondu : spinsadisperattu.
Quì dinò era u focu di i morti, di farru infiaratu, ma durava pò, mirè, durava !

A l'aghju corsa brutta, a vi digu eiu ! 

Ma comu sarà ch'eddi si battivani cusì, à colpi di talabeddu ?


*Emile Durkheim, « Communauté et société selon Tönnies », Sociologie [En ligne], N°2, vol. 4 |  2013, mis en ligne le 03 juillet 2013, consulté le 26 octobre 2014. URL : http://sociologie.revues.org/1820

Citazioni 42

Croci e chjodi, chi nun ha pruvatu, provi !
Pruvemi...

25/10/14

Simplicitai

Eraclitu n'ha dettu dui, frà middi : 
"Dormini svighjati". 
E pò ha dettu dinò : "Viva di morti, mora di vita."
Ed agna ghjornu era cusì, durmivami svighjati e campavami di morti e murivami di vita. 
Chi vuleti...

24/10/14

Spampanili e fasgioli

E chi m'arristava a mè di a Sardegna ? Nudda, o guasgi.
E chi m'arristava di Marseglia ? Nienti cà Mariastedda e u ricordu di li sò occhji.
E chi m'arresta da u paesi ? Tuttu : mamma, i petri, i locchi, a ghjenta, i nostri e s'astri (ch'eddi sighini maldetti). A ghjesgia, u sgiò Santiuniacci, i festi, i ziteddi appressu à i sgiotti, a Valcunaghja maestuosa, u spisciulimu di Spampanili.
Tuttu : a boci di Taviu, quidda di zia Natalina quand'edda cantichjuleghja vicinu à u ziglioni di nuvembri, appuntu pà i fasgioli. U scandu regulari di a pistaghjola nantu à u troppu cià, cià, cià ! 
L'adori di u fumi di i castagni passati ind'u forru di Piazza Longa, e u sò rumori quandi Taviu, sempri eddu, i tiniva in manu e i si bulicava quant'eddi fussini stati pizzetti d'oru finu... Tuttu, vi digu, tuttu !
Tra l' "altrò" e u "cuì", c'è un loccu scunnisciutu, eccu ciò ch'eddu è l'Esiliu.

Povar'à noi...

Quantu volti avaraghju dettu u tintu ?
Massimu dipoi à l'iniziu di sta guerra e senza sappeni mancu u senzu.

"Legato a un'eresia molto antica -quella donatista del IV secolo- a alle discussioni teologiche e liturgiche tra la Chiesa d'Africa (...) e il papa Stefano, è assai probabilmente il diffusissimo e ben noto aggetivo siciliano (e calabrese)* tintu. Il significato è quello di "cattivo", riferito a persona; non buono, guasto, inservibile o di pessima qualità, riferito a cosa; grave, riferito alle condizione di salute". Vale anche "sventurato", ad esempio in locuzioni del tipo tintu cu mori**, tintu cu cadi, tintu cu jetta i spaddhi 'n terra, tutte tre usate col significato di "sventurato chi muore". Altro significato di tintu è quello di "povero", ad esempio nelle locuzioni esclamative calabresi* tintu ìju ! E tint'a-mmìa! Povero me ! tintu pe-ttìa, "povero te !". Se la parola nel calabrese non può non essere un prestito dal sicilano -ma Varvaro lo esclude- nel siciliano tintu si rispecchia, secondo la ricostituzione di Pagliaro, che condivido, la lotta tra il greco baptìzein e bàtisma da un lato e il latino tingere e tinctio dall'altro, col significato, le une e le altre, di "immergere" e di "immersione nell'acqua" (...)
In Africa come in Sicilia tinctus indicò il battezzato da eretico o alla maniera degli eretici, e divienne sinonimo di "cattivo" dal punti di vista dell'ortodossia cattolica. La memoria distante di quella polemica religiosa -scrive Antonino Pagliaro- soppravive ancora nella locuzione siciliana tintu e-mmalu vattïatu "cattivo e mal battezzato", che è di uso correte nelle parlate di tutta l'isola."(1)

È detta. Diu benedica i tinti e... tttt !

Médiathèque du Patrimoine, RMN-Grand Palais


(1)Da, La fiera del Nigrò, Viaggio nella Sicilia lingustica, p 71 (Eretici isolani), Salvatore C. Trovato, Sellerio editore, Palermo 2006.


*E corsu ! Ndl'A
** Cu =chi

22/10/14

Feelings d'amarezza...

Chi sarà sta musica dolci chi m'è vinuta in capu sta notti ?
Musica cusì, ùn si cunnisciva da i nostri parti.
Agna tantu a mi sintiva vena lagnosa.
A lingua mi era scunnisciuta, era una donna à cantà, mi pari.
A musica era chjara.
Diciva cù malincunia, (s'eddu si pò dì), soppr'à un filu di viulinu :

Dime...
Solamente dime,
Como olvidar mis sentimientos de amor
Lágrimas brotan de mis ojos
Trato de olvidar mis sufrimientos de amor
Dime.... si siempre yo así te amé
Porque ahora se lo tonto que fui
Jamás tu volverás
Dime wow wow...

E pò m'è vinutu un visu di donna, in neru e biancu, nibbiosu.
Mi pariva tuttu d'avedda cunnisciutu, parò u nomi ùn mi viniva. E pò mi vensi a nosgia, soppra tuttu a nosgia, iè.
M'avarà innucchjatu ?
O và, nò, chi sarà a buata di singe ch'aghju magnatu innanzu.
Vi ghjurgu !
Cum'è tintu lu me cori... 
O finziò lasciatemi tranquiddu chi n'avemi abbastanza, e t'avemi u contu, quìcci. Aiò.


19/10/14

Zulfu

18 d'uttruvi 1914
Leghju i Saisons de Saint-Lambert, Le Livre du Printemps, fattu à virsetti gintili :

Déjà le rossignol fait retentir les bois ;
Il sait précipiter et ralentir sa voix ;
Ses accents variés sont suivis d’un silence
Qu'interrompt avec grâce une juste cadence…

Oghji, mi smintincu ancu di senta a boci urrulanta di a mitraglia di i shrapnells. Ghjornu tristu di vaghjimi nibbiosu, fai rimbumbà di lu tò cantu a furesta di Béléhène*.

*Journal de guerre 1914-1918, di Maurice Bedel. Edizioni Tallandier 2013

18/10/14

Caristia

A mani un ci hani purtatu nudda.
Di stizia Petru cantò :

Un c'è mancu più vinu,
Or succhjemi lu stuppinu,
Stemi corp'à viulinu.
Un c'era mancu più acqua,
Calaremi lu paracqua.
E quantu à u caffè,
Un circà chi più ci n'è ! 

L'escuada

T'avivu a me squadra ("une escuada") e cummandava à 15 omi.
C'era Olive, Petru u Cuttulesu, Antoni u Bastiacciu, erami tre corsi. E pò c'era à Jouvan, Albert, Raimondi, Robert, Chuzel, Mavieux, Dubani, Rigon, Fontaube, Escalette, Ano et Mezelles, dicivami cusì ch'erani paisani e muvivani trem'in dui sempri insemi. Stavami sottu à l'ordini di Talmasca chi cummandava à me e à u capurali Brietton.
A notti di u 18 ci accupavami à fà scaldà a mitragliosa chi u gruppu di Brietton partiva à l'assaut. Cissetimi à tre ori di mani. Brietton vultò sbrisgiu, cù un omu firitu. Era cusì agna sera un colpu à noi, un colpu à eddi.

L Danton, sittembri 1914. 
Creditu: Musée de l'armée, da Le Monde.


Citazioni 41

A tarra intera trimava, si scuzzulava.
Un trema una foglia
Che Diu un voglia.
E noi altri à mezu... Diu omniputenti, imputenti ?

17/10/14

Capurali Barolaccia

E dagali, una citation par a siconda volta : "S'est avancé le 23 septembre, sous une pluie de balles, pour aller couper les réseaux de fils de fer et a ainsi permis la progression de deux compagnies." Tanti intrasti ! Infini, m'hani fattu capurali, cusì migliurarà a solda.
Parò, solu nun eru à taglià sti fili, chi c'era Jouvan e Albert cun megu. E pò pinseti, avaremi fattu quindici metri u ghjornu e u lindumani erami vultati à a nostra piazza di u ghjornu d'innanzu... e laccatu tre omi.
Talmasca eddu, fighjulava, s'alisciava a mustaccia : Agnulu custodiu.
M'ha dettu : "Avà tocc'à tè d'essa, d'esistà, e di punta à a notti." Un ci aghju capitu nudda, ma sappivu ch'eddu era bravu Talmasca e massimu cu megu.

U Cigliu Rossu (1)

"Una bedda matina di u mesi di ghjunghju, stavami pusati ind'arba chi crisciva e s'impatrunava di i teppi di i nostri furtificazioni, piattava i barbelè. Arba, ch'eddu ci tuccaria doppu, à taglià, pò faremi a finera. Stavami pusati in st'arba alta, discurendu tranquiddi, aspitavami a suppa e paragunavami u talentu di u nostru cuccinaru nuveddu à quiddu di Garnero, ch'avivami persu à a punta di Vilmy, quandi d'un colpu, stu tontu di Faval saltò in piazza, tesi u bracciu drittu, u contadinaru puntatu, calò u capu, a manu manca à piattassi l'occhji e si missi à lampà mughji neri comu quandu, à a morti, u ghjaccaru ughjula.
Mì, mì, mì, fighjuleti ! Hii, lu spaventu ! Oh, oh, oh !...
Avivami saltatu e fighjulatu cù stuppori, à tre palmi di Faval : ficcatu ind'arba tal'à un gran'fiori spannatu, un cigliu rossu, era un bracciu umanu chi cacciava u sò sangui, un bracciu drittu mozzu, tagliatu soppr'à u ghjovitu, a sò manu sempri viva rinfiulava a tarra, pariva tuttu, ch'edda ci si vuliva arradicà... a branca sanguinosa baddava, edda, pianu, pianu, prima di stabilisciasi.
Alzetimi u capu à circà qualchi aeroplanu. Un capiscivami micca. Biottu era u celi. Ma d'induva ci viniva sta manu mozza ? Un c'era statu alcunna canunnata di a matinata. Tandu scuzzuletimi à Faval. 
L'omi ascimisciavani."

Blaise Cendrars, La Main coupée, « Le Lys rouge », Denoël, 1946, reeditatu da Gallimard, Folio, p. 409.

U Cristu di Bathala, Portugal

16/10/14

U 141 esimu

Par Santiuniacci, avivu sceltu sta carta.
C'era scrittu annantu, cu a sò rima :

Salutu, fiera bandera di u me regimentoni,
Tu chi fussi tanti volti passata à la mitraglia,
O segnu di bravezza e di grandi devuzioni,
Leghju, eiu, cù fierezza, lu nomi di tutti i tò battaglia.



13/10/14

À a bucciarada

"I libri, i mei, sò tali à ssi buttiglii chi si lampani à u mari (...) Ma risposta parò, un aghju mai avutu.
Se i tistimoni di u passatu vurtessini, sariani foli, un diciariani micca bucii ?"
P. Modiano
In, http://bibliobs.nouvelobs.com

12/10/14

Aspra cuntrea

Eccu l'aspra cuntrea duve infarru e foccu,
Fanni, d'un ziteddu d'arimani, a carcassa d'un omu,
Ed eccu furiosi i corbi chi si fraiani trà eddi,
Sta carcassa insunnita, sin'à l'ultimu riboccu !

Da, Gaston de Ruyter, 1917
Voici l’âpre contrée où l’enfer et le feu
Font, d’un gamin d’hier, la carcasse d’un homme;
Et voici les corbeaux se disputant, furieux,
Cette carcasse encor jusqu’en son dernier somme !

In, http://www.dessins1418.fr/wordpress/poemes-poilus-anthologie-dirigee-guillaume-picon-2014/

Oghji, 13 d'uttrovi 1914

Rien à déclarer.
Ci hani datu carti pustali da pude scriva.
N'aghju appruffitatu par mandamini una à Mariastedda e dui in paesi : una a Santiuniacci e quidda altra, à mamma.
C'era scrittu anantu : Mon Drapeau, 141ème Régiment d'Infanterie. Honneur et Patrie. St Domingue (1795), Lutzen, Bautzen, Hanau (1813)...
U Capitanu Fleury m'ha dettu ch'erani scritti i nostri vittorii, certi di i tempi di Nabughjò !
Quantu viti ci avarà custata sta bandera  ?
Pinseti ch'un ghjornu scrivarani : Avocourt, (1914). 
A bedda affara !



Isula urfanedda

Ambuscata : U ghjornu che vi dicu, à l'ora di meziornu, fumi culpiti da "i setti colpi di farru infiaratu", acciaccati, impulvariti da a cenara vinuta da l'insù. A morti passava, girava e vultava. U sonu di i timpani, tamburini e timpanneddi, passava d'un campu à l'altru, senza mezzu, alcunu, di paraddu : "Buru, bum, bum, bum, buru...".
Mi pariva di senta dinò l'abbaghji, à u luntanu, di i setti ghjaccari chi raghjavani.
I murtulaghi fammiti si ticchjavani.
Iscia ascia !!!
U tonu tunava, scuppittavani i colpi. U sfrascillimu falava da un celi infiaratu...

Accantu, à mezza à stà tuntia, Antontò si missi à cantà :

Or' vogliu eiu dinuncià
Generali e cumandanti !
Cavatevi ssi viseri,
Voi e i vostri mandanti,
Ci piglieti à strappazzera,
Setti pocchi ricurdanti,
Setti vò, veri mazzeri.


Francesco Goya v.1820
Museo del Prado, Madrid

11/10/14

Avants-postes

"Aux avants-postes le 141e a 5 cies à Avocourt, 3 au Hermont, 4 au Rendez-vous de Chasse. Sur tout le front les retranchements prennent plus d'ampleur et les obstacles s'accumulent; les réseaux de fil de fer deviennent de plus en plus denses et peu à peu les engins de guerre de siège font leur apparition."*

Noi semi vultati à Avocourt. Chi vuleti.
Zappavami fossi, transcè e construivami tagli e furtificazioni retranchements tiravami e stindivami metri e metri, chilometri, di fil' di farru, pilfarru o barbelè, appicati à i farri à tira-bouchon che nò inciuttavami "en réseaux", ch'eddi dicivani.
L'alimani faccivani listessu da u sò cantu.
Si ne vistu, sapeti...

(C) Museu Albert Kahn
Autocromu di St. Passet (1915)


*Da, Journaux de marches et des opérations des corps de troupe.
http://www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr

Mamilianu

À Paulu C.
"A spiranza è verdi, malasciu à chi la perdi."

Quidda sera stavami senza fà nudda à bracci muddati, senza sperenza alcuna. 
Antoni lampò: "A ci femi in puesia ? Tè o Sarrà aiò, scegli tu una parodda."
Eiu ghjuccavu, una petra in manu. 
E tandu dissi, eiu : "Petra". 
M'è vinuta cusì, avariu dettu "Tettu, fucili, maghjali..." Saria stata listessa.
Un sò se Mamilianu era in vena, toccu da l'estru pueticu s'edd'erani paroddi invintati o parroddi imparati o s'eddu era par u puntu, ma appena scelta a parodda,  "petra", lintò :

Voi crediti chi sta petra,
Nun sia cosa di valori,
Or' si ni faccini le casi,
Si ni coddani li torri,
Si ni facci u sacr'altari,
Duve stà lu nostru Signori

E parò tu nun sei cà petra
Pucaredda senza valori,
Ma sai tu, parà lu mali,
Sicond'à lu tò culori,
Se tu tira versu lu verdi*,
E murata à u ghjustu puntu,
Tandu pari ogni malori.

Chè tu sia benedetta, 
O petra senza valori !
Chi si ne faccini li casi 
Ed ancu i ripusatoghji,
E dinò i tabernaculi,
Induva stà nostru Signori.

Ind'i tempi di suliva,
Eri detta frati o sori
Qualchi volti scumunicata
Qualchi volti paladinu
Volt'e gira Anton' Marì...
Sei vutata à lu Signori.

Cf, u bigliettu a Sustrata, infra. 02/2014

*Paulu a diciva trent'anni fà :"Fighjula sta casa, e fighjulala bè. Un truvarè cà una petra verdi murata nantu a sò facciata, mì quista e mì quidd'altra... T'avarà a sò significazioni, t'avarà...? L'hani missu i vecchji da parà l'occhju..."
Puteri di l'occhju e contra puteri : "Petra di Teba, innurata à gocci d'oru", "marmaru verdi di Lacedemonia", "smaragdi", "viride Appiannum". A ci conta Isidoru di Sicilia** : "Caristeum uiride (...) nomen ab aspectu habens, eo quod gratus sit hic qui gemmas sculptunt; eius enim uiriditas reficit oculos." ("U marburu verdi di Caristi -u nomi veni da a grazia chi t'hani quiddi chi sanni sculpiscia sta petra- chi a sò virdezza, dà forza à l'occhji").
Paulu t'aviva raghjò !

**Da : Les thérapeutiques oculistiques romaines, entre survivances et métamorphoses. L'exemple du vert thérapeutique. In, Survivances et métamorphoses, textes rassemblés par H Duchêne, Université de Bourgogne, Images EA 1865, Dijon, 2005.

09/10/14

Tonu e mitraglia

E vurrariu chi la me voci,
S'alzassi quantu lu tonu,
E cuddassi à rimbumbà
À a foci di Varnevilla,
Trapanassi questa muraglia
E pò che ind'e sò ligni
Ci calga tonu e mitraglia.

08/10/14

À Ghjaseppu Tomasini

M'hani dettu arisera ch'un certu Ghjaseppu Tomasini* di a Munacia era statu fucilatu u mesi scorsu, ancu un antru. Fucilatu da i nostri stessi !!!
Aghju capitu ch'un certu duttori, u Major Cathoire aviva dettu ch'eddi erani vigliacchi e chi s'erani ferti da par eddi par fughja a prima ligna.
V'aghju dà dì, n'aghju vistu... Ma quista pò, nò !
O lu bruttu, manc'à dì un duttori tradditori !
Dicini cuì ch'eddi vulivani fà un esempiu.
Tintu Ghjaseppu, tintu Agustu un vi cunnuscu micca ma digu eiu, "Vargogna par quiddi chi vi hani tombi e quiddi ch'hani dattu l'ordini."

Ripusati in paci, o amichi.

Dà, La faute au Midi, J-Y Le Naour, A Dan, edizioni Grand Angle, 2014


*Fattu veru, Ghj Tomasini e A Odde sò stati tombi fucilati, par l'esempiu, u 19 di sittebri 1914 à Béthelainville.
Da leghja à dinò :
http://ldhcorsica.blogspot.fr
http://aullene.blogspot.fr


E pò pruvà...

Sta sera :"Probatio pennae*" anch'eiu !


*da : http://m.rue89.com
Claire Richard, On gribouillait déjà dans les livres du Moyen-Age.

07/10/14

Barrolaxia

"Barrolaxia !" Gridò u vagamestru. "T'as une lettre de ton patelin !" 
In quidda bocca i paroddi mi parivani varmi acciarbi. "Mon patelin, chi sarà mon patelin ?"
Infini, lacchemi cora, era una lettara di mamma.
Un mi n'inviniva guasgi più chi Barrolaxia cum'eddu dici era u me "nomi di guerra*".
Appuntu !!!


*In corsu, u "nomi di guerra" saria u "pseudonimu".

06/10/14

U sicretu di i Musi

Par GMW

Da ziteddu sappiva ch'eddu ci vuliva à chjamà a sò Musa ch'edda ci dessi u filu par cantà, par impruvisà. Ma u librettu ch'aghju avutu in manu ci dava u sò sicretu. Era statu Talmasca à daddumi. L'aviva trovu ind'a sacristitia (durmivami in una ghjesgia).
M'ha dettu: "Tè, ti ghjuvarà ad imparà à leghja ! Doppu u mi rendarè, cusì, u rimittaraghju in piazza."
Nantu à u libru c'era scrittu Théogonie d'Hésiode. Dicini cusì : "L'invocation aux Muses est présente dans la littérature archaïque..." (Vena à dì chi l'affara è vecchja e stravecchja).
Doppu cummencia e l'aghju missu in corsu ch'eddu mi veni megliu :

"O pastori chi battiti in campagna, ghjenta scrianzata di sta tarra e un setti cà otri ! Sappemi noi Musi, cuntà foli chi s'assumigliani à u veru; ma pò, quandi nò vulemi, sapemi ancu, cantà u veru."
Cusì hani dettu e figliole di Giovi-Zeus u maiori, avvezi à u parlà e mi messini in manu una mazzeta maravigliosa, un ramu tagliatu d'aloriu fiuritu. Mi spiretimi un cantu divinu, da dì, ciò chi sarà e ciò chi è, ciò chi fù. Mi dessini l'ordini di cantà a razza di i beati, Numi immurtali; e ch'eddi fussini, eddi, i Musi, sempri à l'apertura e à a fini di i nostri canti."*

Ed è veru ch'ind'a noi cantemi cusì, par via di i Musi.

*Teogonia 22-34

Liebig (7)

E pò, mi sogu addurmintatu.
Aghju sunniatu d'un mondu chi nun era più, oramai.

Conti (4)

Erami à l'arriera e ci ripusavami. 
Sapeti, quandu omu ùn ha nudda à fà, si pensa. 
Mi dumandu : Comu sarà a Corsica ind'i l'anni 2000 ? E quali è chi a sà, nimu ùn la pò sapè !?
Parò, se noi altri vultessimi da quì, a vegu, eiu, a Corsica. 
O piuttostu, ciò che vegu eiu, è u paesi : "Setti masci e femina una"*, cum'eddu si dici, cù Mariastedda. Admittimi cusì, par tre generazioni, sò 64 figliulini (56 masci) e più di 500 puffiglioli (448 masci)! 
À noi dui, eiu e Mariastedda, impiimi u paesi, impiimi !!! Umbeh.

"Je vois (pour 2034) une île beaucoup plus peuplée, plus autonome, plus ouverte (...) L'île pourrait faire vivre 400 000 ou 500 000 habitants."
Henri Malosse, Président du Comité Économique et Social Européen, in Corse-Matin 06/09/2014. 


*Auguri chi si faccivani à i sposi u ghjornu di u matrimoniu.

05/10/14

Riposu

Arisera semi stati mandati in darettu à piglià un poccu di riposu. St'ultimi dui mesi l'emi passati à u fronti. Erami dirinati morti. Avaraghju durmitu dui ghjorni filati !
A mani di u sicondu ghjornu ci hani pagatu u caffè, cù pani e cumpani. N'aghju appruffitatu par scriva in paesi, à mamma e à Mariastedda in Marseglia.


Mathurin Méheut

Da u bloggu Masmoulin, à ringraziaddu.
http://masmoulin.blog.lemonde.fr/2011/08/29/mathurin-meheut-artiste-francais-elements-biographiques-et-quelques-oeuvres/

04/10/14

Cumplincisu

U pueta n'ha dettu dui, frà middi : "Ciò chi incisu nun è, nudda è. Ciò chi incisu è, mortu è". Di u listessu : "Ciò chi è simplici è falzu e ciò chi nun è simplici un ghjova."*
Un vi digu nudda di ciò chi è cumplicatu e incisu.

*Paul Valery

03/10/14

Italò

"C'era a guerra, e tutti n'erami presi, e oramai sapivu ch'aviva da decida di i nostri viti. Di a me vita; ma un sapivu comu."*
Eiu, a sogu, và.

*Italo Calvino, L'entrata in guerra, Einaudi, 1954.

02/10/14

Citazioni 40

"I pinseri invecchjani prestu à chi i porta."
T'aghju middi anni, tandu.

01/10/14

Miserere

C'erami arricolti, unu fila à l'altru, appena nanzu chi u preti fessi a livata.
A cantà u Miserere, c'erami tutti : Antoni u Bastiacciu, Mamilianu, Petru u Cuttulesu e d'altri, tutti.

"Miserere mei Deus, secundum
Magnam misericordiam tuam. 
Et secundum multitudinem
Miserationum tuarum, 
Dele iniquitatem meam...."

I bocci calani, ripartini, i lagni s'allungani : Miiiiiseeeeeereeeeree...
U Cantu empiva sti locchi.
Eru tardaviddatu, u frettu ? U cori, dinò.
Più tardi vensi l'ambulanza e si purtò à Ricci, u tintu. Si lacca una mamma, un babbu, a moglia e cinqui ziteddi chjucchi, chjucchi.


LC Canniccioni

Meziornu passatu

Ricci morsi à meziornu passatu, appenna.
L'aghju tinutu in bracci da a prima minuta ad avà.
Un v'aghju dettu nudda, ma ciò ch'aghju vissutu oghji m'ha tribulatu, scuzzulatu.
U tiru, tiru di quiddi fucili armati pà a guerra, div'essa partutu da culan'ghjò sott'à quiddu pinu malatu e tortu, da darretu à i ligni alimani.
A badda pichjò à Ricci in bocca, sfilendu a gola da darretu à u capu.
Eru accantu à eddu e mi falledi in bracci, in silenziu.
Pianu, pianu aghju vistu à Ricci chi si biuttava di u sò sangui chi si spraghjiva nantu à u me cappotu. A lana secca u si biiva, ingorda. Ingorda da chi ?
A sò agunia avarà duratu cinqui ori, o ancu di più. Vidivu a vita pianu pianu abbandunà u sò corpu, oramai divintatu bonu da nudda.
A vita un pariva tanta prissata d'andassine. Parò, poccu à poccu, i sò occhi imbiancavani, i sò labbri, listessa, u polsu calava, si spigniva u fiattu.
L'aghju tinutu cusì in bracciu tutt'a matinata e u vidivu parta. Par via di sta badda Ricci un pudiva dì nudda. E m'aghju dettu eiu chi, s'eddu ci pudiva parlà m'avaria dumandatu di faddu parta più à a lestra.
U tinivu in bracci com'à una mamma pò tena u sò figliuleddu.
E tandu mi missi à cantà una ninni nanna quidda di u Ponti, sappeti : "Sott'à lu ponti, ci luci la luna..."
Ricci s'addurmintedi par sempri. Mi parsi cuntentu, andeti e voi à sapè.
D'un colpu m'è ghjuntu u varmazzu in capu, un l'aghju ancora cacciatu à st'ora.
Vulivu, eiu, che nò scapessimi insemi da cuì !
"O Rì : e parchi che tu mi lacchi ?" 
"Ed avà, aghju da fughja ancu quali, o Rì, hai sceltu tu, stu mumentu ?"