.

.
Paisani in anda pà a fiera di u Niolu. LC Canniccioni v 1910

30/11/13

Da u stintu à l'ossi...

Arisera à l'annutta, semi riintruti in paesi insemi cu Zi Agnulu di Ghjuvanpetru. Agnulu un è mai andatu ind'i scoli (ha fattu cum'à mè), ma parò t'ha u senzu di certi cosi chi à mè sò pocchi capiscitoghji.
Eccu dunqua ciò ch'eddu m'ha dettu :
-Saparè u me ziteddu chi se nò avissimi -un ghjornu, da qui à cent'anni, par un dettu- a brama di vultacini, vivi,  ind'a nostra cara Corsica, l'affari avarani tantu cambiati che puru, i nostri figliuglini, sarani capaci à pigliacini pà frusteri ? A voli creda quista ?
-Aiò o zì, veni à dì che no sariami tandu frusteri ind'u nostru propriu paesi ?
È uni sbagliu maiò che vò feti, quista ùn mi la possu creda! Vultenducini cusigna, ci fariani un arcu e ancu una bedda festa, sì
!
- Cambia la ghjenti, un ha cà da veda in Aghjacciu: i vestiti di certi, sti vitturi chi viaghjani da par eddi, u trenu di Bastia, i donni com'eddi sò vistuti à a moda.
Iè, u mè ziteddu, a moda ha da cuntinuà e pianu, pianinu s'ha da sfassà tuttu : da u stintu à l'ossi, da l'ossi à i ciarbeddi, da a ciarbedda à a lingua. Un ti fighjularani mancu più : troppu vecchju, troppu magru, troppu paisanu, e ancu... troppu povaru; ti rispundarani ch'edda sia in talianu o ch'edda sia in francesu, ma vidarè. "O timpurali o morales" dicivani i rumani.
-E chi vò dì quista ?
-Ven'à dì chi u tempu passa, u tempu sfassa. Fighjula eiu, mi vidarii, tu, ind'i milizii di Pasquali Paoli, centu anni in darretu ?
-E parchi micca o zì ?
- Certu, certu, ma l'affari vanni troppu à a lestra, semi d'un altru tempu, di quiddu tempu chi fila, fila.
- Hu, tandu anch'assai che nò un ci saremi più, o zì À, chi tandu sti merdosi, ancu puru ch'eddi fussini i mei, i pigliariu tutti à calci in culu, i pigliariu".




"Le passé (...) ce pays éloigné." Racine.

19/11/13

Purtà

I sameri portani u vinu ma parò è acqua ch'eddi bivani...

13/11/13

A Falcunaghja

Vularia chi la me voci trapanessi... a Falcunaghja,
Ch'edda passessi ind'i Tassi,
E pò falà pà ssi piaghja
E cuddà tutti sti passi,
Rimbumbà a Foci Urzaghja,
E infine cumpià lu bolu,
Ind'a nostra Vintosa Aghja.*

*Cù l'aiutu di u povaru Santu Casanova e http://paghjella.skyrock.com/2.html (à ringraziaddi).

Divizia !

Arimani era San Martinu e m'affacu à bon'ora induv'à zi Petru (chi sapiva ch'eddu aviva da tirà u vinu novu).
Fà chi, zi Petru era in carciara, affacciendatu e cuntenti ... pò ho, quantu à un ziteddu !
Da fora li lentu : "San Martinu, San Martinu !!!"
"Divizia !" Mi rispondi eddu, sicondu à l'usu nostru.
Chi passionni: zi Petru si è sempri inchjuccatu à fà u vinu d'uva fragola di a Stretta Vecchja.
Ed è veru ch'eddu u sà fà, sarà solu in paesi à faddu bonu cusì, dolci e languidu, sapuritu, impivaritu, ancu.
Eiu :"Tamantu travagliu o zì pà fà una meza botti" (sapeti, di quiddi botti orezzinchi chjucchi, chjucchi).
E risi... che tu risi...
A moglia : "V'intuntisci stu vinu, mi pari !"
Eiu à zì Petru : "O zì e a vindemia di a piaghja un è ancora pà essa tirata ?"
Zì Petru (misteriosu) lenta : "Botti, batti, fondu".
Eiu : "Divizia, divizia, tandu, un è, o zì ?"
A moglia : "Uh, à senta i vostri , i discorsi, vi possu dì´ch'eddu ci sarà qualchi volpi sottu à l'asceddu. Ci voli à essa induvinaghjolu, pà capiscia i vostri detti ! Vargaglioni ch'e vò setti, vi cunoscu, mì !"
Zì Petru : "Sarà, sarà ! O Sarrà, ha da vena in casa à tuccà a à saluta..."
Eiu : "Parchi ghjenti cum'à noi, nun crergu che nun ci sia..."

10/11/13

Citazioni 9

"A chi t'ha una faccia è bè, ha chi n'ha dui è megliu" (1) (2)

(1) "God has given you one face and you make yourselves another". Shakespeare, Hamlet, Attu 3, scena 1.
(2) Dettu sicilianu : "Avi quattru facci com'o cascicavaddu*." (Pà di dì : essa falsu)

*http://scn.wiktionary.org/wiki/Wikizziunariu
(Formaggio di latte di vacca, semi-duro a pasta filata, di stagionatura variabile, di forma ovale o tronco-conica, con testina o senza, con presenza di insenature.)

09/11/13

Oghji 9 di u "mesi di l'oru" 1913

Aghju sempri intesu dì "nuvembri è u mesi di l'oru". Sarà parchi a natura ha resu i sò frutti e chi i casci s'arrussisciani ?
Doppu dumani è San Martinu.
Conta mirè.

Opuscula omnia Sancti Francisci Assisiensis


Don Valentinu è u calò (cannonicu ?) di u paesi. Arimani ci ha chjamatu a caccià l'armaghju maiò fora da a sacristia. Erami in quattru e l'emi cacciatu cu gran' difficultai. Tamantu mobulu ! C'era dinò, doppu, à Laurina à nittà quidda stanza. 
Don Valentinu, sempri in gamba, ha truvatu un pezzu di carta piigatu à middi pezzi, piattu sottu à una tavula. Un sogu s'eddu era carta o coghju. U pezzu era scrittu d'un antica prighera : "Canta Sol"(1) si chjama. Don Valentinu u ci ha lettu e l'aghju subitu tinuta à menti.

Avà a vi dicu :
                       
1-Altissimu onnipotente bon signore,
tue so le laude, la gloria e l'onore et onne benedictione.

2-Ad te solo, altissimo, se konfano,
et nullu homo ene dignu te mentovare.

3-Laudato sie, mi signore, cun tucte le tue creature,
spetialmente messor lo frate sole, lo qual'è iorno, et allumini noi per loi.

4-Et ellu è bellu e radiante con grande splendore,
de te, altissimo, porta significatione.

5-Laudato si, mi signore, per sora luna e le stelle,
in celu l'ài formate clarite et pretiose et belle.

6-Laudato si, mi signore, per frate vento,
et per aere et nubilo et sereno et onne tempo,
per lo quale a le tue creature dai sustentamento.

7-Laudato si, mi signore, per sor aqua,
la quale è multo utile et humile et pretiosa et casta.

8-Laudato si, mi signore, per frate focu,
per lo quale enn'allumini la nocte, ed ello è bello et iocundo et robustoso et forte.

9-Laudato si, mi signore, per sora nostra matre terra,
la quale ne sustenta et governa,
et produce diversi fructi con coloriti flori et herba.

10-Laudato si, mi signore, per quelli ke perdonano per lo tuo amore,
et sostengo infirmitate et tribulatione.

11-Beati quelli ke 'l sosterrano in pace,
ka da te, altissimo, sirano incoronati.

12-Laudato si, mi signore, per sora nostra morte corporale,
da la quale nullu homo vivente po' skappare.

13-Guai a quelli, ke morrano ne le peccata mortali : 
beati quelli ke trovarà ne le tue sanctissime voluntati, ka la morte secunda nol farrà male.

14-Laudate et benedicete mi signore, et rengratiate et serviateli cun grande humilitate.

M'ha spiigatu doppu u sgiò Santinacci, nanzu à u corsu asistiva una antra lingua (u "ladinu" mi pari) chi s'assumiglia à a nostra. 


(1) da http://www.franciscanos.org/esfa/omfra.html


U Sarrulincu

Sarà statu qualchi Sarrulincu o Vaddincu (dicu cusì, à u parlà) ?

A meza notti sentu picchjà in casa :
"Mi pudeti dà aloghju in sin'à l'albughjura ?"
Ch'avivu dà dì ? Sempri emi durmitu porta aparta.
Tandu aghju lampatu (da u lettu, ch'eru stancu mortu) : "Truvareti a suppa indi a paghjola maiora, mittitela puru à u foccu. U pani è annantu a tola. Ind'u scorru à manca, c'è u tinneddu. Accinditi puru a deda, truvareti un sacconi. Bonna notti o cumpà !"
"A ringraziavvi e a bonna notti à voi !"

A mani, quandu sogu falatu, era ghjà mossu.

Chjara Stedda

Un nomi è beddu, un è ?
S'eddu era statu u nomi d'una donna mi pari di veda u sò visu, quiddu d'una ghjuvannuttedda. M'è parsu ancu d'aveddu accarizzatu un notti di ghjinnaghju in casa... sarà ch'aghju sunniatu.
S'eddu era u nomi d'un locu di u celu, à u tantu, saria u nomi d'una parti di a Via di Roma. Cuì, à u meziornu, vicinu à i Filari o a forza vicinu à Belategosa.
Ma chi ni sogu eiu di u celi e di u sò visu ? Chjara Stedda è u nomi di un chjosu in piagghja, e basta!

Antoni Salamonu

L'altru ghjornu si n'è mortu à Antoni.
Antoni era un ghjunghjiticciu ma un ha missu tantu tempu à impaisanassini. Diciva ch'eddu aviva giratu u mondu, e di fatti ni sapiva massi nantu à l'affari di a ghjenti, di i cosi, di a roppa e di l'omi.
Era un sappientoni Antoni, un veru Ciceroni !
Di i volti ci cuntava fatti veri.
Antoni era divintatu un amicu ma u mali u s'è purtatu à a muta, à a muta. Guasgi d'un colpu, cu unu di quiddi silenzii murtulaghji.
Sarà dunqua cusì a nostra vita ? Lascià parta l'amichi, i nostri cari, e tanti altri ?
"I morti ancu i morti, i vivi ancu i vivi !!!" diciva sempri cusì Antoni, sintinziosu di a sò bocca alta di statura.
Chi ni sarà tandu di i vivi cu i mezi morti e di i morti incu i mezi vivi ?

26/03/12

Bughju neru

Un c'è cà quiddu chi nun cerca nudda, chi mai nun scontrarà u bughju neru. 

Paul Valery, Monsieur Teste (1896)

19/03/12

Corcia lingua corsa

A tè, l'amicu caru, oghji sparitu ma chi sè sempri ind'u mè cori. " L'acra lingua di i morti si ripiglia sempri ind'una prumessa di vazzina" Andrèe Chedid

15/03/12

Citazioni 8

U lioni dissi à a sumera : " Iè che prestu dui baccini d'orzu, ma doppu ti magnu ! "
Pruverbiu kabilu (T. Amrouche, la Découverte 2009)

15/02/12

Cuccu è gioa

Oghji, semi à i primi ghjorni d'aprili e si è intesu u cuccu cantà pà ssi machji !
Cambiemi di staghjoni o ghjenti.

Ziteddu minnana mi cuntava ssa passata :
" Cuccu, cuccu meiu,
Quanti anni aghj'à campà ? "
U cuccu rispundiva, (tandu si cuntavani i "cu") : Cuccu, cuccu, cuccu...

" Cuccaghjolu, cuccaghjolu
Megliu tu cà u russignolu ! "
(a passata di u russignolu a vi cuntaraghju un antra volta)

E ripigliavani dinò, i ziteddetti (femini) :

" Cuccu, cuccheddu
T'imbrigliu e t'insellu
Cuccu dì le beddi diti
Quant'emi à stà à piglià maritu "

I ziteddi pà ssi stretti si sintivani cantà :

" U mè cuccu cantarinu
Ti ni và fronda fronda fronda
Ma ni stendi lu tò volu
Falatine qui una stonda
Chi no parlimu un mumentu
Qui à l'ombra di sta sponda ! " (1)

" Lu cuccu arditu cantò lu Binidittu :
Sustò la bara ognunu stava zittu
E lu corbu e lu filanciu
E u pincionu cu lu scrittu :
Pimpimpì ! e crocrocrò ! Fiunfiunfù ! sol, la, si, do ". (2)


(1) Tradiziunali. G de Zerbi, Cantu nustrale p 221. Scola Corsa, Bastia 1981
(2) PM de la Foata, Poesie giocose, p 26 Marseille 1973

04/02/12

Citazioni 6

" Quali sarà u più tontu di chi cerca à mugna u beccu à chi li porghji u colu par sottu ? "                                                                  ( Lucianu, Demonax, 28 )

03/02/12

Prumessa di fritteddi !

Marititi in paesi, e megliu, in famiglia.

" Tamanta penna ch'aghju stà sera ind'u mè cori..."

" Ma chi t'avarà avutu à Ghjaseppu à parlà cusì ? E vera chi sta sera l'aghju truvatu pinserosu, ma quantunqua pò. Qualcosa c'è ? Ma chi sarà ? "
E cerca e cerca e d'un colpu mi è vinutu à Mariana, l'altru ghjornu à a funtana di Casa Vecchja. Aghju vistu qualcosa, sarà ch'edda ha salutatu à Ghjaseppu, a manu piatta darretu à a coda ?
"Aghju capitu !!!" pinsai, ed eiu zittu e muttu : " Parenti, sò parenti. I famigli sarani d'accordu. A festa sarà di i chjucchi ! Pensa, sta sera è prumessa di friteddi, pà s'istatina ! "

Tandu mi venani in menti i versi di Dumenicu di Maria :

... Di lu nostru anticu amori
Sta sera devu parlavi
E parla un mumentu insemi
E qualcosa à raghjunavi !
Si vi chjama u signuretta
Eo vi chjamu par qualcosa.
Ci averia sempri pretesa
Cum'è legitima sposa...
Siati un poccu generosa...

" Tamanta magnata che noi emi à fà, u ghjornu, oh !..".

 Sarani dui in carri una. E cusi sia !



LC Canniccioni, Musée Fesch* Ajaccio
(donation Ollandini)


29/01/12

Citazioni 5

" Sottu à un bon' guvernu, a miseria è una vargogna, sotta un mal' guvernu, a vergogna è a richezza."                   
                 Confucius ( estratu da : Le chemin de l' espérance Hessel, Morin, Fayard 2011)

28/01/12

Marzu 1912 : Abbii fedi e Diu pruvedi

Marzu catarzu, figliolu di magnoni...

È falata a spunzina cutratta da u Cachjoni e s'edda dura cusigna stà notti o dumatina nivarà in paesi e forza ancu in piaghja. I codiverciuli s'avviccinani di i casi : è segnu. S'annivileghja e vegu ssi nivuloni neri e bianchi chi s'avviccinani anch'eddi...
Tanti calamità cust'annu e chi ni sarà tandu di i vigni e di u granu ch'aghju postu in Chjara Stedda (1) ? E ch'ha dà pinsà Minghettu, se un lu possu pagà d'aostu ? U sentu à ghjà : " O Sarrà u mè figliolu, un la dicu micca par mè, sai, a dicu pà a Nunziata (2). Cust'annu ci ha da vulè à rifà u tettu... Prima (u maestru di muru) è dighjà statu cummandatu. E centu e vintinticinqui bacinati (2) contani. Un la digu micca par mè ecc... "

Divizia pà à capedda e pà i campanili (3), miseria nera pà l'omi ! "Induva un ci n'è ancu a ghjesa ni perdi !" Dici u pruverbiu (O Signori, scusetami !)


(1) Chjara Stedda è una lenza in piaghja ( d'un etaru e mezu ), Tumasgiu Penesu, di Ghjuvansimoni, dettu Minghettu, n'è u patroni. U sò rindutu ghjova à intratenna a capedda di a Nunziata, in paesi.

(2) A resita di a piaghja, in Chjara Stedda, sarà stata di cinqui par unu. Un etaru e mezu facci i sò 50 bacinati. Dunqua Sf s’avarà da tribbià 250 bacini, ci ha da vulè ch'eddu paghi 125 bacini à Minghettu, pà u tarraticu (travagliani à mezzu, sò i cundizioni cusì), doppu pagarà 25 bacini pà u buiaticu (boi e cunceghju) e pò dinò 5 baccini à u duttori Barbuccia (unu par omu in casa e par l'annata : par eddu, a mamma e i tre sureddi). À à fini l'arrestarà 95 bacini, 50 pà a sumenta e 10 pà u mulinaghju e unu in più pà i sacchi (i narpii avà sò divintati più cari cà i sacchi sigura, i sacchi ci voli à trapuntaddi, ma minanna a facci vulinteri ind'a ghjurnata o a sera à u ziglioni), l’arresta 34 bacini pà tutta a famiglia. 34 baccini pà una famiglia di 6 (Sarratu fora, a mamma, a minnana, u frateddu e i dui sureddi ), un è nudda. "Un ghjugnaremi mancu à trè mezinati cust'annu" ha dettu Sarratu à a mamma.
A piaghja dava un cinquesimu di baccinu, u ghornu e par omu. Deci volti di più cà ciò ch'arresta pà a famiglia di Sarratu fora. Avà s'eddu nevi di marzu, tandu... a resita sarà di dui par unu e tandu un ci arresta più nudda, 10 bacini à u massimu.

(3) U campanili di u paesi è statu compiu ind'u 1898. Erani trè frateddi taliani à muraddu : Prima, Sicondu e Terzu (veritativu).

Come la neve

" Mi ricordu era ziteddu quandu viniva l'istati...si cantava in alegria... " Quista è ben'truvata !
O lu nivaghjoni : arimani sogu falatu in piaghja. Erami guasgi inchjustrati in paesi. C'è vulsutu à laccà Culomba (a mula) in d'Ortu à i Bugni ch'edda un pudiva più viaghjà, si sfundava à agna passu. Un era ora d'apra qualchi struvulu cuì ci, ch'eru prissatu. Fà chi l'aghju ligata cuì à un aliva e sò mossu.
T'aghju avutu guai à varcà i Pantaneddi. 

Ind'i Trosci aghju vistu ssu velu, biancu, bianchinu postu da i Sarri à a piaghja, m'ha ancu brusgiattu l'occhji. " Un nivaghjumi cusì un s'era mai vistu " ha dettu zi Larenzu.  
Ghjuntu in Chjara Stedda, u disastru, un era cà arburi sfurcati e spichi brusgiati neri, virdura in punta rosa da a ghjalatina. Un disastru  maiori, vi dicu.
Un disastru biancu... neru, quissa sì !
A sera, in casa à u focu, mi ghjunsi a baccirula :  pinseti, a strappanata e a pena, in più. Tuttu stu travagliu pà nudda, persu ad etrenu. In più i debiti, in più !


"Qualch'un ti dirà: "Come sei bella ",
E tù non starei più à pensari à mè... 

Come la neve,
Vorrei dipingere di bianco i tuoi pensieri,
E addormentare, bene o mali, i desideri,
Che sempre più, di più, di più

Di più, cercano tè
Com'è la neve vestuta in bianco,
Forze lui ti avera per sposa,
E la tua vita si colorerà di rosa,
E sempre più, di più, di più, mi mancherai ..." 

Imaginò la scena ... 
La prima volta che ti baccierà ...
E poi la nostalgia arriverà...."

Totò Savio v 1960. iTunes, Canzoni italiane

Citazioni 4

" A nevi facci à u nordu ciò chi facci a rena à u meziornu. "                                                                                                                                    Victor Hugo

Meziornu menu un quartu in Piazza à a Funtana

Meziornu menu un quartu in Piazza à a Funtana. « Comu stemi andendu sta mani ? » dissi Santu cù a sò vucciaredda dolci, dolci à i trè ghjuvanutteddi : Antoni, sempri incustumatu e drittu com’à Battesti, Ghjuvanni smilatu e Sarratu fora.
Sarratu, omu di fattu, lampò : « Chi vuleti ch’eiu vi dicu, o zì ? Sò cinqui ghjorni d’avà chi l’animali un sortani micca e chi nò manchemi di tuttu. Sta mani sogu andatu à fà a frasca, ma sappetti era tutta pigliata da u cotru. A locu à locu si pò truvà, qualcusareddu… un poccu di magnumi, ind’a Currachjina, ma è raru e semi trenta in paesi à batta a campagna pà a listessa cosa. U poccu d’orzu chi m’arristava l’aghju spartutu ancun’ Antunareddu. Ma dumani ? Pari chi u frettu si sia arradicatu à ssi custeri. Eiu, di poi chi mi n’invengu,a dicu : un s’è mai vistu una cosa cusigna, e pò a dici ancu zi Larenzu ! Di marzu… i vacchi  fiumi, fiumi cusì, i cignali chi pattini a fami ! Aiò un s’è mai vistu ! Chi disgrazia, oh … sò cosi d’altru mondu, sò !»
« U piattu di suppa ci sarà sempri » aghjustò Santu, « Ma è ghjusta, un alunghemi u fattu, o Sarrà, t'hai a raghjò, emi à veda dumani ancu u cunsigliu ciò chi si pudarà fà ».

27/01/12

Oghji 15 di marzu 1912

Sestu ghjornu di freddu.
Un sogu se noi ci n'emi da sorta ? Aghju pruvatu à dà un colpu di vanga ind'ortu. Un c'è statu nudda à fà. A tarra è cutrata, fonda, fonda. L'animali sò famiti, emi persu una sgiotta, e dui eghji in più. In casa oghji è focu spintu e catena ghjilata.
Passendu pà u Ponti Vecchju aghju vistu una massa di nivuli chi pigliavani à capu insù, tandu aghju pensu chi i legramanti, eddi, si tichjarani ?
A u mancu...

26/01/12

Scoli


À Catalì.

Ghjuvannimaria Santiunacci, u babbu, (di babbucciu Duminicheddu),
è stututori cuì in paesi, facci a scola à i zitteddi maiori.
À v'aghju dighjà detta, a mè, mi piaciria à imparà. À a scola ci sogu andatu poccu e micca : qualchi mesi...
Un ghjornu sò vinutu à circami, chi babbu si n'era mortu, poccu tempu doppu c'è vulusutu ad'andà à aiutà à mamma e batta a campagna.
Tandu, à a scola ci sogu andatu... à a scola di i sgiotti... quista sì ! Aghju ci aghju imparatu massi, ma quand'i vegu u merri Mattei, preti Lovichi e tutti quiddi chi sanni leghja e, megliu, quiddi chi a sanni scriva : a vi digu, mi piaciria ancu à mè à sappè.
Mi piaciria dinò à parlà u talianu o, megliu, u francesu. Antoni, eddu è andatu à scola, eti vistu ?
Tandu à s'aghju detta à Santiunacci : " Vurrariu essa imparatu anch'eiu, m'imparariati à mè ? "

Eddu seriu : " O samerò, u ghjornu che tu partisti, semi andati in casa à u tò ziu Ghjuvandumenicu, ma un hani micca scambiatu idea ".
Eddu cuntentu :  " Impara chi quista un l'ha da avè à sparta ancu nimu. Megliu farii e in più magnarii ancu tù u pani biancu* ! "  Veni dumani sera in casa, veni prima d'attaccà i tò faccendi, à 5 ori, ti faraghju a scola particulari !"

A notti un aghju mancu appenna durmitu. E stata una notti assignalata, piena à sogni ziteddini : Crè, tablò e criò e caiè ( quisti i paroddi francesi, pò, i sogu anch'eiu !!! )


 * Matteu Ceccaldi, Missià, A scola 1965. In Antologie de la littérature corse p 538 e seg. Éd. Alain Piazzola, Ajaccio, 2008

25/01/12

"Penna" in capu

U brocciu era guasgi sempri caldu.
Pichju à u marchjoni, entru e u dogu à zia Ghjorma chi m'aviva apartu u purtoni.
Mi ni coddu à fà a me prima lezzioni particulari !!!
Ci ritruvemi ancu u sgiò stitutori in una pezza bianca e bedda assistata à u primu pianu di a casa nova di Santu Spiritu. Eddu, pusatu à u focu, mi dici "Avviccinati u mè ziteddu, aiò. Veni e posa cuì ". M'avvicingu, pigliu una carriguccia e mi mettu à fiancu à eddu, à manca.
Chi sarà ssa trimulera chi m'è pigliatu ind'a schiena ?
Ha presu una foglia maiora, l'ha posta annantu à un libru maiorueddu ed ha scrittu à a lestra un "A " al mancu d'un palmu. " Di quissu cui ti n'invinarè o Sarrà ? " Eiu, guasgi senza voci : "Nò, mi pari ch'innò".
"Quissu, vedi, saria un "A" , A sapparè, è fattu cum'è à u tettu di a nostra casa. U "A" è fattu à tettu, ti n'invinarè ?"
"Avà, provi ancu tù à faddu, cuì, nantu à stu fogliu di a carta".
O i mè guai, à tena sta penna in manu, un sapivu chi fà. Mi ni stavu bocca aparta e manu rita. D'un colpu fighjulgu e vegu l'inchjostru viulettu, chi mi fala u longu di u bracciu. Pigliu, in quattru e trè setti, e dagali mi copru i dui mani d'inchjostru ! Ghjuvannimaria chjama à zia Ghjorma ch'edda mi purtessi un asciuvamanu
infusu.
Nittatu chi sogu, provu anch'eiu, e vi facciu un "A" chi s'assumiglia... più à un tettu sfundatu cà à unu di sti tetti novi, novi di ssi casi d'avali.
.
A ma ...! Vai chi dumatina !!!

                                                  

L'amichi ghjaddinaghji

Farraghju 1912,

Petru e Ghjuvà, sò cumpari, 
Quista si sà,
Una sera dispettosi, sò ghjunti à furà,
Ind'u puddinaghju di Sgiò Curà
Dui beddi gallinà
Subitu pronti à fassi magnà !


Di farraghju, vai puru à u puddinaghju !

I ghjaddini appuddati stani strinti, strinti, quista si sà. Quidda sera, Petru l'infammu, stendi a manu pà u tavoni di u puddinaghju e fura a prima ghjaddina chi li veni in manu, una ghjaddina rossa e scuddata. Ghjuvanni, à darretu, passa ancu eddu a manu e piglia ciò chi li veni in manu, una ghjaddina bianca acciucciata à a rossa e chi si n'era avvicinata. 
U sgiò curà, svighjatu da u cantu di u ghjaddu, pinsò : "Ma comu sarà à st'ora ?" Ma subitu, subitu dopu, s'addurmintò.
A magnata à a sera, un vi dicu !!!
A mani à bon'ora, a serva apra à i ghjaddini e s'avveda chi u contu, pò, ùn c'era. " È cusì ?! " dici tandu u preti avertitu.
A sera dopu, i dui cumpari, torrani à servacci ind'i u nostru caru curà.
Petru metti a manu, e tandu li fala una battarchjata di quiddi !
Nanzu di gridà, Petru si ritena e dici (di u sò buscu), d'una buciaredda fina, fina à Ghjuvà : "A meia l'aghju !!! ". 
E tandu, tuccò à Petru.

Nb: "Il était d'usage, dans toute l'île, le jour de Mardi-Gras, d'offrir un coq au maître ou à la maitresse. (...) Les écoliers choisissaient l'heure de l'offre, comme ils avaient choisi l'animal. C'est à l'appel de l'après-midi que cela se faisait, en pénetrant dans la classe, un des écolier jetait littéralement le coq sur le maître et se sauvait ensuite, avec tous ses camarades. L'aprés-midi, bien entendu, jour de congé ; en retour, des fappe, fritelle, licori ecc... étaient offerts par le maître ou la maîtresse, en guise de remerciements".

Da u Dizziunariu Corsu-Francesse, U Muntese, Lingua Corsa, T2, p 608.

22/01/12

Re Co : Cigliu o testa ?

à A...

Varchemi u fiumi sottu à u Purteddu. Polu mi fila in nanzu. Mi piaci à stà cun st'omu di stintu e astutu in più. E divintatu un amicacciu ben' ch'eddu sighi più anzianu di mè.
A stretta piglia à manca ver' di Petra Mala. Polu viaghja à passi spiditi. Eiu u suvitu.
Polu pianta, piantu anch'eiu !
Polu ha vistu qualcosa ind'a ghjargala di u Matrali : si cala, metti a manu ind'acqua e ni caccia una pezza. A pezza è bedda, verdigrisgiu ed è marcata e pò si vedi bè. A testa, Polu (eddu sà leghja), mi dici ch'eddu c'è scritu : " TR 17 36 ", a vegu cù a sò una curona sopra e una tistaredda d'un omu indrentu. A l'arriverciu, à cigliu, c'è scrittu " PRO*BO*PBCO*RO*CE ". Chi vudarrà di ? A mezu, mi leghji : "SOLDI CINQE" (1) (sic).
Falemi à ghjungna ind'u figliolu. Frema stunatu anch'eddu, l'aiutemi.
A sera, vultendu, semi decisi ad andà à veda à Zi Larenzu l'omu u più vecchju di u paesi, stà à a Ribba. Ghjunti in casa u truvemi à u focu, Maria a figliola ci lacca. Tandu Polu caccia a pezza da u fazzulettu e a facci veda à u vecchju : " Dimi ghjà ciò chi c'è scrittu, u mè figliolu ? " Polu leghji. Tandu u vecchju si metta à rida ! " TR a sapeti ciò ch'eddu vò di ? Tuttu Rama ! Tutta rama... Veni à di chi u vostru tisori un ha nissuna valori ! "

Ma Polu è tistardu e un si suddisfeghji micca e mi dici : " Andemuccini à veda à Preti Lovichi, eddu a ci diciarà, eddu, vidarè ".
Pichjemi à u marchjoni, Maria a serva, ci apri a porta : " Chi vuleti à st'ora ? " " Vulemi à veda u sgiò curà, fettici stu piaceri, o Marì ". Tandu a serva ci laca entra.
Preti Lovichi è un sapientonu, fighjula u tisori : " Sapeti ch'ind'i tempi di suliva, c'era un rè in Corsica ? U chjamavani Tiadoru ; TR t'ha u significatu di Tiadoru u Rè. 17 36 veni à dì chi sta pezza t'ha più di 150 anni". Tandu Polu : " 150 anni fà u rè di a Corsica si chjamava Tiadoru, Tiadoru, com'à Missiavu, quista pò alora !!! ". Si ni vultò cuntentu in casa à fà veda a sò truvata à u missiavu :

U tò paisolu ama ," Pro bo pbco ro cè " 
Soldi 5 : Tuttu Rama, o Tiadoru rè ?
Era cuì sott'à a tamma, zappa, zappa e truvarè...

Polu occhjifalchinu è un amicu caru.
I sà truvà eddu !


(1) " Theodore assumed evry mark of royal dignity. He had his guards, and his officers of states. He confered titles of honour and he struck money, both of silver ans copper.
The silver pieces were few in number, and can now hardly be met with. I have one of his copper coins, on one side of it is "T.R" (Theodorus Rex), King Theodore, with a double branch crossed, and round it the inscriptrion  " Pro bono publico Re Co ( Regni Corsicae ) " : " For the public good of the Kingdom of Corsica "

Text : James Boswell, An account of Corsica : The journal of a tour to that island, p 102, 103. Glasgow 1768, via Google book.
Image : from cgb.fr

18/01/12

L'acceddu !

" Puvarettu accidducciu, ti sè sintitu libaru, picchji,  tu, avali à i stanghetti di ssa cabia !"
                                                                                                                     Nietzsche, A scienza alegra

17/01/12

Animi eletti

Cu l'aiutu di me frateddu Ghjiormu,

Vinsi à truvami, ghjovi, à capu à capu cù Ghjaseppantoni Tristambiglia ind'Aghja Vintosa. L'aghju salutatu : "Salutu o zì ! " m'ha rispostu seccu, seccu : " Salutatu !!!* " cun quidda voci chi franca i setti steddi. Ci voli à dì chi Ghjaseppantoni ha fattu u militariu, à a guerra di u 70 (1) ed è statu fertu à Villorceau (2)** in quiddi tarri francesi. Ricivò un colpu cuì soppra, ind'a coscia, li estraonu una badda.. ma eddu, a ghjamba, a s'è persa, culà a ghjamba !!! Oghji un pò più fà nudda cà sgrannà u fasgiolu... E un omu duru, ma sta tristezza, u tintu.
Un è micca com'à Antoni Delolmo, anch'eddu suldatu**, anch'eddu cuscritu, à u 42esimu di ligna. Si è ricivutu una pistulitata apenna apenna sopr'à l'occhju e u s'è persu, ma parò eddu stà sempri valenti.
E pò c'è u braccimozzu**, Ghjuvanni, miraculi ciò ch'eddu facci ancu un bracciu : S'è rifattu a strada di i Pastricciali, tutta impittrata, solu e da par eddu ! Ziteddu ghjuccava ind'una chjarasgia ed è cascatu di a sò altezza, doppu c'è vulsutu à tagliaddusi u bracciu, sopra à u ghjovitu, chi li viniva " u mali biancu " cum'eddu ha dettu u dutori. Chi curragiu ch'eddu t'ha st'omu !!!

Certi volti pensu, anch'eiu, à sti paisani di i mè tempi chi si ni sò andati pà ssi culunii, à chi à fà u pidoni, à chi à travaglia à u camin' di farru, ind'amministrazioni, e chi si ni stani, ghjorni pieni impiiegati, in quiddi stanzi à travaglià... a penna in manu : manc'à dì a fatica...

E vera chi dipoi gasgi un mesi, mi veni mali à zappà, o mugnà, o dà qualchi fatta à l'ortu (!) chi t'aghju a manu manca ingonfia. Minatu, un mi sogu minatu. Aghju pruvatu à veda s'eddu un c'era qualichi sghirbidduccia ficcata (battendu l'atru ghjornu ind' tanghi tuppini di Ghirfucciu à circà a me cultedda chi m'era scappattu da i mani), ma nò.
Mi sentu batta u cori ind'a manu ed è calda, calda, ma chi sarà ?

Dumani e coddu à veda u duttori Barbuccia, aspitaraghju ch'un m'aghju dà vastà u sangui !

* O Dumè, ti n'inveni ?
** (fatti veri)
(1) " Ils (les Corses) se montrent Français et trés français, poussent l'amour de la patrie aux dernières limites : en 1870, trente mille d'ente-eux étaient sous les drapeaux."
G Vuilliez, Les îles oubliées, p 222. Hachette, Paris 1893.
(2) "Après la défaite de Loigny (2 décembre), les prussiens occupent Orléans. Le général Chanzy décide de faire face à l'ennemi en reconstituant ses troupes en repli tout en protégeant Tours. Son but est de reprendre Orléans.
Combats sur Villorceau et Beaumont 8 decembre 1870 :
Pendant ce temps, la 1e division du 17e corps (général Roquebrune) essaye de déborder la gauche des bavarois. Elle s'avance de Villorceau sur Beaumont, au-delà de la route de Cravant-Beaugency.
L'amiral Jauréguiberry soutient ce mouvement en portant la 1ere division du 16e corps (général Deplanque) sur le village du Mée qui est bientôt contrôlé.
Une lutte intense s'engage autour de Beaumont. Le village est pris et repris plus de cinq fois.
Néanmoins, les bavarois, dont la ligne de bataille se trouve ainsi dans une direction presque perpendiculaire au front de leur armée, commencent à retirer les troupes engagées du côté de Cernay.
Ils concentrent leurs efforts dans la défense de Cravant qui brûle.
Le combat continue de cette façon jusqu'à la nuit.
Les français restent maîtres de la plupart de leurs positions, et, sur la route même de Cravant-Beaugency, les avant-postes occupent le village du Mée. Les avant-postes bavarois se trouvent à Cravant."


In http://www.loire1870.fr. A ringraziaddi.

Buuuu, Libera nos Domine ! *

O chi strappanata dipoi ssi pochi ghjorni... A v'aghju detta mi frighji a manu manca, un pudivu più stà. C'è vulsutu ad andà à veda u sigò Duttori à l'Olmu, viditi sopra à u Chjosu à u Forru à ghjugna à u Strittoni? Cullà c'è a sò casa. O chi omu stranu...e duru. Ancu assai ch'eddi sò di famiglia ancu babbucciu Santiunacci (Duminicheddu s'era spusatu a suredda). Aghju intesu dì d'una vindetta** (ma zittu)...
Ghjungu culà, mi facci aspittà (u sentivu sbumbatta ancu u focu).
A l'intrata à manca, c'è un scaloni chi codda in casa. Mi sbagliu, vogu drittu drittu, apru una porta ed entru ind'una pezza maiori e nera. Più ind'a c'è un poccu di lumi, a carciara è piena à muscheri, chjucchi e maiori : un adori di casgiu chi un vi dicu e di vinu dinò ! In uni scorru c'è a catarraza chi và à entra in una carciara più sottu. A carciara è impiuta colma, à granu. Sarà u solu in paesi cù tamanta pruduzioni, à un avè mancu una stamparedda di tarra à i mani...
Ind’a casa à u duttori Barbuccia, sopra, c’è un schieletru, quissa à sapemi mi tutti, ma un mi possu abituà : Santa paura chi t'aghju quandi u vegu !!! Mi fighjula, pari ch'eddu m'ammazzuleghja ! Aghju stuppatu : pppp, aghju fattu pò i corri e dettu una prighera. Ma un vole à di !
E stranu st’omu, chjucculutu e di mez'età, nasinpunta, sempri cù i sò : "antenati e duttori e stittutori" : a primura !

Ma u più chi mi piaci è quand'eddu parlà grandi (1). E andatu à studia a midicina in Pisa prima e doppu à Mon-Pè-Liè. Sarani 30 anni ch'eddu facci u duttori di u cantoni. Digu cusigna, ma sapeti quand'eddu m'ha dettu : "Ci ha da vulè à apra pà caccià a materia ", m'ha scucciaratu, m'ha. E segnu chi u mali c'era e chi u mali, si n'aviva dà andà prestu !
A lancetta m'ha tagliatu a carri, un aghju guasgi sintitu nudda ha cacciatu ciò chi ci vuliva à caccià e doppu m'ha missu a gasa sopra, cù acqua vita e tandu m'è brusgiatu e a mi sogu sintita passà.

U peghju è statu a sera à varcà u fiumi di i Pantaneddi, à u vultà.
Eiu : "Francu, francu !!!" Francu e ... corra, si !

(1)
« O chi duttori ! ha solcu mari e portu
Ha vistu à Pisa e u campanili tortu
Dà li porghi e li riporghi
E chi sà quantu ne mortu !
Parla in Crusca, ma incappuccia
Chi è un Tuscanu di Barbuccia »

Mgr de la Foata. Poesie giocose, p 182. Aix en Provence 1973


* Fatti veri
** Ni parlaremi un antra volta.

16/01/12

U piloni

Spinta era a ziglia e frantu lu piloni ! Dici u dettu.

U doppu mezziornu sogu andatu à veda à zia Muntò. E l'ultima, oghji, in paesi à sapè travaglià u pannu corsu com'eddu ci voli. Zia muntò t'ha à casa fora di u paesi. Stà ind'i Poghji e travaglia par l'altri. T'ha u sò tilaghju e sò parecchji i pastori di u paesi à purtà a lana culà (sarà parquista ch'edda si chjama cusigna).
Quandu edda m'ha vistu in piazza, m'ha subitu dettu : " O Sarrà, t'aghju aspitatu, sà! Sapivu che tu aviva da vena à cummandami un piloni novu. E calpighjatu bè, un è ?".
Ssi donni, quantunqua, quant'eddi ni sani... Pò à l'aghju dettu à a vecchja : " O zì, truvetimi à cosgiami stu filu rossu nantu à stu piloni, fettimi stu piacè ".
"Sigura o Sarrà, t'avarè i tò idei. Agnunu t'ha u sò filu. U toiu è rossu.".
Sarà ch'un vuliva tantu intratenna a cumberta, dissi : "Cinqui bacini, o zì ?". Tandu edda : "Sei". "Sei", rispundò Sarratu fora, "Seie vinarè, l'indussarè à pruvaddu da cui à un mesi, m'hai capitu ?!". 
"Sei bacini " ripigliò Sarratu filendu a strada di i Fiuminali u cori alegru, ma ancu un poccu di primura. Tandu pinsò in sè stessu : "Ma chi t'avaraghju avutu ancu stu filu rossu ?
Fia u fusu à chi ni l'ha l'usu !"

U Signori dà i panni sicondu à u frettu.

Un sogu pò ciò che t'aghju avutu l'altru ghjornu. Mi ni vultava in casa à magnà, quandu aghju intesu Petru Untu chjamà (Petru è un bancarrotu, Balaninu). Era in piazza à a funtana, adisperatu e solu. E tandu, un sogu ciò ch'e m'ha pigliatu, l'aghju compru un curuleddu di u filu rossu. U m'aghju missu ind'a stacca che nimu un mi vidissi.
M'è custatu una baiocca. A sera à Antoni, l'avivu pigliatu à scoppa. Petru è frimatu stunatu, ma un ha
dettu nienti mirè, ch'eddu era cuntenti d'essasi vindutu qualcosa. Ha chjamatu dinò, ha aspitatu un
pucareddu, e pò ha tiratu u bancu insin'a a Barrulaccia. E ha chjamatu dinò. M'è ghjuntu u rizoccu e sogu intrutu in casa.

Filu rossu

Un sogu pò ciò che t'aghju avutu l'altru ghjornu. Mi ni vultava in casa à magnà, quandu aghju intesu Petru Untu chjamà (Petru è un bancarrotu, balaninu). Era in piazza à a funtana, adisperatu e solu. E tandu, un sogu ciò ch'e m'ha pigliatu, l'aghju compru un curuleddu di u filu rossu. U m'aghju missu ind'a stacca che nimu un mi vidissi.
M'è custatu una baiocca. A sera à Antoni, l'avivu pigliatu à scoppa. Petru è frimatu stunatu, ma un ha dettu nienti mirè, ch'eddu era cuntenti d'essasi vindutu qualcosa. Ha chjamatu dinò, ha aspitatu un pucareddu, e pò ha tiratu u bancu insin'a a Barrulaccia. E ha chjamatu dinò. M'è ghjuntu u rizoccu e sogu intrutu in casa.

Lupu

Lupu debuli a ceda à u sannatu. (veda, infra, i Jawara)
A chi facci l'agneddu u lupu u si magna ! (civa !)
A chi t'ha lupu par cumpari, porti u cani sott'u à l'asceddu. (eti capitu !)
U lupu, à lupu un si magna. (e cusì sia !)

" A sterpa di u lupu è spinta oramai
E quella di i cani è più fiurita cà mai..."*

* N Rochiccioli, U lupu e u cani, Ricordu diffusion

15/01/12

Una cosa straurdinaria

Sarrani statu 2 ori, passu pà i Teri Supprani e sentu una cosa rara : una musica d'acceddi.
Tandu eiu, curiosu, mi ni soggu cuddatu pà i scali di a casa di i Santiunacci (una casa maiora, bè fatta, nova, nova cu à sò terrazza fatta à mattoni).
In piazza aghju trovu à babbucciu Dunimicheddu, ch'aghju salutatu cun grand' piaceri. E ghjuntu à a ritirata par sempri.
Prima era à u Tonchinu, tutti quiddi chi sò andati cullà i chjamani  "i Giappunesi". Eddu era "Ammistratori" (un sogu ci ch'eddu vò dì, ma t'aviva u drittu di taglià cappi à la ghjenti, umbhè). In piazza, c'era a moglia Antunietta e a suredda d'edda, Ghjiorma. A figliola, Agnula-Maria, t'avarà 10 anni, era cù tutti i ziteddi di a scola di Ciccetta, accolti apressu à una scatula di legnu di 2 palmi di longhezza e d'un palmu di largezza. Un vultaticciu neru girava da par eddu annantu à a tola di sopra. C'era un spesiu di corru neru, altru cà i nostri cor⁷ri marini! Da a bocca di ssu corru surtiva a musica ini fora. Infini chi, tuttu stu catrachinu sunnava !!! Iè, eti capitu ciò ch'aghju dettu : era una scatula chi sunnava a musica e megliu, certi volti, cantava, da par edda. Quista pò un s'era mai vistu in paesi.
Subitu a mi sò pensu : "Duminicheddu avarà missu un umucciu ind'a scatula e u facci cantà" (a sogu chi in certi paesi ci sò l'omi giaddi, occhjitirati, chjucchi, chjucchi tamantu à u dittu mignulu).          
I ziteddi eddi dicivani ch'eddi erani i cancari à fà ssi canti*. A mè, babbucciu, un mi la facci micca, ma un l'aghju dettu nudda.
Emi intesu certi canti militarii (com'una volta in Aghjacciu in Piazza à u Diamanti). Ma u più che m'è piacciutu è statu una canzona di Muzzardu (?)
Era una canzoni taliana, mi n'invengu sempri di i paroddi, chi sogu cuddatu parrechji volti à sentala :

Deh vieni, non tardar, o gioja bella !
Vieni ove amore per goder t'appella!
Finche non splende in ciel notturna face,
Finche l'aria e ancor bruna e il mondo tace.
(...)
Qui ridono i fioretti e l'erba e fresca,
Ai piaceri d'amor  (... la, la...)   esca.
Vieni, ben mio, tra queste piante ascose!
Vieni, vieni!
Ti vò la fronte incoronar di rose.
Ti vo' la fronte incoronar, incoronar di rose!**

U versu era scunisciutu in paesi. Era beddu, ma beddu. A voci acuta di u cantadori sunnava comu à quidda d'una ghjandaghja, ma m'è piaciuta listessa.

* Fatti veri
** E nozze di Figaro, WA Mozart


Gramofonu...

Zia Ghjorma

C'era un Talianu, maestru di muru chi era vinutu in paesi à travaglià.

Zia Ghjorma l'aviva chjamatu à rifà a ziglia ma, fatta ch'edda era, un era micca liscia com'edda vuliva.
"Ma chi sò ssi travaglii ? " dissi a vecchja. Tandu u maestru : " Sapetti ziglii n'aghju fattu parechji" e si vantava : "mi chjamani à mè, da par tuttu ". Si vantava di i sò soldi vinti par via di i sò qualitai : " In Italia ci ho le case, le pili di linzoli..."
Tandu Zia Ghjorma fina e gattiva : "Ma chi setti vinutu à fà cui, tandu ? "

Zia Ghjorma (un'antra), a me arcizia (me frateddu è statu chjamatu par edda).

Un ghjornu si ni fala à a villa à fà i spesi di l'annata. In più di u restu, vuliva una croci pà a camara di Zia Antunietta, a suredda. E cui e culà... ghjunghji ind'a Naceru. Cuì, si trova un crucifissu chi li piaciva assai e cerca à fà calà u prezzu.
Tandu eddu maliziosu :
"Comu o Madama, niguzieti à Cristu ?!! "
" E vò ? U vinditi !!! " rispundò Zia Ghjorma à brusgia-brusgia !



" A donna è l'arca di a malizia" m'ha dettu un ghjornu Ghjuvana, maliziosa. E l'arca di u forru dinò ?

A esgia nova

A l'amicu JJ

O, ci voli à veda ssi pocchi tempi quanti casi sò stati fatti, rifati, alzati, in piaghja, in paesi. Appiccii un ni parlemi.
Dipoi chi i nostri ghjovani sò partuti pà ssu mondu, entrani i soldi in grossu in paesi, avali.
" Un si è mai vistu tanti travaglii " ha dettu ancu megu zi Larenzu, cent'anni doppu dumani. E n'ha vistu !
A petra a pigliani da partuttu, sopra piazza, in quiddi fiumaricci, sopra à u paesi un si veda cà petri maiori spacatti o petri cù piottuli ficcati e pronti à sciappà a petra cù l'acqua. Boi à carrià à trascina : e anda !
A tarra grassa, da fà mattoni e copii, nasci i d'Alzetta e Sambucconi ha fattu una bedda furnaccia. U più ch'eddi travagliani, culà, sò i donni à fà copii. A forma a faccini anantu i sò cosci pretti prittini. L'altru ghjornu semi andati ancu n'Antoni, ci semi piatti sopra, ind'i Puddoni e ci vuliva à vedali codi alzati, mani e ghjambi rossi d'acqua e cianga. Emi risu. Ridivani e noi ridivami. O chi campasioni u ghjornu !
Vegu ancu marcanzia sbarcà da u Cutinenti : teguli, pancarrè, farri di tutti i maneri, chinchè ! Dicini chi a marcanzia saria à più bon' pattu e di a qualitai superiori (quista a dici... quiddu chi a si venda)
Travagliu ci n'è par tutti e ci ni sarà ancu par cent'anni : t'avemi in paesi 3 bancalari, 2 stazzunaghji, sigantini à bandi interi. In più, sò dui à fà u serviziu trà u paesi ed Aghjacciu : un mancani i bracci !

15 anni fà, cu u vescu, hani dettu ch'eddu ci vuliva rifà a esgia. C'è troppu mondu in paesi avà ed è divintata troppu chjucca a nostra esgiaredda e si ni falava pianu, pianu. In più c'è l'arca, culà, e a voni spiantà ch'un saria bona pà a saluta. Facci chi si sò decisi à rifadda, a notra esgia, listessa, più maiora e sopra à a strada nova, chi u tarrenu sottu si ni fala in Stretta Vecchja. Agnunu in paesi ha datu qualcuseddu.

Ci voli à di cio ch'eddu è : è bedda a nostra esgia nova !

U ghjornu di a binidizzioni saremi stati guasgi middi ha dettu u preti. Era u ghjornu di Sa Darenti di u 1900. Eru ziteddu, avaraghju avutu 8 o 10 anni, erami andati à fà l'arcu à Monsignori cù i palmi ch'avivami buschi ind'a Ghjuvanghjaseppu. U vescu ha fattu un donu à a esgia : un calici d'oru e d'argentu ! E cuddatu annantu à u pulpitru (fattu da Pasqualeddu) à fà a so predica. Noi emi servitu a messa, eru fieru, chi ...ohh.
Preti Lovichi ha fattu una bedda predica anch'eddu (aghju capitu un puccareddu). Ha dettu chi stà esgia purtarà un poccu più di paci indi stu mondu, se un mi sbagliu. Santu Sandamiani eddu, ci ha rigalatu a festa. Friteddi e à curboni, vinu un ni parlemi, i pistulitati strappavani l'aria. E statu u più beddu ghjornu di a me vita.

Tandu Rannucciu (di a cunfraterna) ha cantatu :

Or' vulemi à ringrazià
Lu nostru caru Monsignori
E cun'eddu lu sgiò curà
Ci hani fattu l'unori
Nostra esgia à rifà
E statu un beddu favori
Par noi altri paisani
A prigà lu nostru Signori
Avà sì, saremi megliu
E a vi dicu franch'e chjara
Crisciarà ancu di più ni 
O lu nostru firvori.
E ch'eddi s'aprani per sempri,
O li porti di l'amori !!







14/01/12

In Corsica tandu*

"Cunveni à veda tandu cu l'occhji di tandu." Louis Aragon

* À l'amicu Rigolu Grimaldi

Festa in paesi 1912 (4)

E nivatu senza spustà oghji e arimani.
Da a Petra Arbedda aghju vistu a piaghja e a muntagna : da e sarri à i fiuminali ùn è cà nivaghjoni.

Festa in paesi 1912 (3)

Dedicatu à u Moltifincu chi m'ha contu stu fattu veru di a sò vita. U salutu cun grand' rispettu ed amicizia.

Dipoi ch'eddu è ghjuntu à Antoni, a sera facciu più à a lestra. Mungu à spiciera chi mi tarda à fà a veghja ind'a zi Baroni. Sentu i discorsi d'Antoni u gira-mondu.
M'ha dettu di u portu di Marseglia ! A sentalu, ci saria più bateddi ind'u portu cà sgiotti in paesi (ma cuista un mi la vogliu mancu creda).
Ha vistu : l'Africa cù a sò ghjenti nera e salvatica, è passatu pà Suesu (?) Ha vistu l'Arabia, diserti e diserti, senza acqui... è andatu in China. Ghjenti cullà ? Com'à furmiculi (1).

Antoni u navigatori ! Quissa pò...
M'ha cuntatu dinò di i bateddi in Marseglia, bateddi più cà sgiotti in paesi ... quissa pò : ci sò i batidducci com'induva noi, e pò, bateddi à veli e bastimenti "à vapori". Sò ssi bateddi nuveli chi marchjani puru ancu senza ventu. Inghjotta ni furesti di carboni. Annu ci n'era unu, biancu-biancu, in Aghjacciu, m'hani dettu ch'edda aposta pà purtà si via i tonti (?)
In Marseglia, Antoni sì ni stà vicin'à u portu, in un palazzu com'eddi ci sò ind'u Carrughju Drittu. A sò stanza a chjama "l'ha par tamantu" (l'appartement ?). Corsi ci n'hè parrechji culà. Compra i ligumi ind'a ùn certu Torra, cuttulesu. A carri ind'un auccianesu e u pani ind'una tavacaccia, a vuleti creda ?

Un ghjornu, doppu à parechji mesi di bateddu, sò ghjunti ind'un portu chinesu. Erani in persmissioni e si n'hè andatu cù certi amichi corsi da veda i donni in villa. Erani vistutu di biancu com'eddu è l'usu quandu scala u bateddu. T'hani a tinuta di a marina : turchinu in Francia (e pur'in Corsica) e biancu à i culunie. I ghjorni innanzu c'era stata a musson' (?) veni à dì ch'eddu aviva piuvitu parecchi ghjorni e quand'eddu piovi culà, fallani à paghjulati, chi, m'eti capitu !?
Erani ghjunti in punta d'una strada e superavani tutti sti locchi. Più inghjò c'era un carriteddu pienu à legnu, burdunali e fusti, carcu. L'amicu chi era ancu ancun'eddu, Petru (di Moltifau) ha Dettu : "Femmi a scumessa ? Eiu dicu chi u carru è tiratu da 6 boi ?" Tandu Antoni, aghju dettu "Isièma par contu meiu, avivu pinsatu ch'eddu era un tiru da ottu boi !"
U carru s'avvicina : e nun sò ne muli, ne cavaddi, ne boi, ne sameri, à tirà : sò omi, mezzi nuddi cù i pedi ind'a cianga insin' à i ghjinnochji ! Omi, sì !!!
L'amicu Moltifincu è statu intinniritu. Erani cosi d'un antru modu !


(1) "Le cliché est la voie royale de la pénétration des mentalités, tous les géographes vous le diront." (!!!) François Caviglioli, Ce soir ou jamais, France 3, 26/09/2011.

13/01/12

Festa in paesi 1912 (2)

È statu una bedda festa . A cinqu’ori di sera m’aghju laccatu à Antoni chi sì ni vuliva andà à turrà i sgiotti e a fà a brinata à i purceddi. A sett’ori di sera avivu compiu i me faccendi e sintivu dà cui i sunaglieri di i paisani chi si ni vultavani à magnà ind’i sò casi.
Ghjuntu in casa aghju dettu ancu minnana ch'avivu da andà ind’à Antoni sta sera, chi u babbu m’aviva chjamatu. Zi Baroni (era cusì numatu ch’ind'i tempi, aviva vardatu i chjosi in piaghja), zi Baroni dunqua, aviva tombu u viteddu ! I sò 2 carchi di mucchji e di linstinchi i s’aviva purtati a moglia, Francesca. Legni ci n’era abbastanza, u forru era beddu cà imburratu e pront’à serva ! Un c’è vulsutu tantu à senta l’adori di a carri à impiià ssi locchi. Pani ci n’era poccu (ch’erami ghjovi). 
Oh, a ghjenta ! C’era tuttu u vicinu, l’amichi, i parenti, cugini carnali più di 30 ! Ci sarà statu più di 100 parsonni ! 
Ridivami, i ziteddi famiti inturriavani à bocca di u foru e zi Baroni si campava à faddi ghjuccà à a busca. A chi un pezzu di carri (tagliava i pizzateddi di u cottu), à chi una cocciula, à chi un ficcu… Ghjuvanpetru, u ziu, eddu impiiva i bicchjeri d’una damisgiana di vinu d’uva ghjaccarina. A siconda pò nò, era vinu di sottu scala !
E risati e canti. Francescantoni battiva di ceppu annantu à un tropolu, Ciccettu à u viulinu, chi m’eti capitu, e Larenzu sunnava a cialamedda à suffuchera e Ihh e Ohh !!! 
 À u spuntà di u branu,
Quand'edda canta a zitedda
Una simplicia riturnedda
Fatta di dui paroddi
E un'arietta di cialamedda. (bis)(1)

Darretu à l’aletti sarrati di a casa di i Faioni, Maria Lucia fighjulava a festa. U babbu ùn c'est era micca andatu e s’era fattu capiscia dà i 3 frateddi d’edda : « Ch'eddi stighini in casa, e basta ! »
I sò 3 damisgiani di vinu e una d’aquavita sò stati stappati a sera. Fichi, vinu e casgiu impastatu, tossicu finu ! I ziteddi mai tecchji, à quandu circavani i piddiculi di u pani ind’i riserghi di u forru à quandu baddavani. E pò c’è u vecchju Tiadoru chi s’è missu à puetà cu gran’maestria. E tutt’ognunu aspitava a risposta d’Antoni. Ed ha attacatu à Antoni, e ci ha contatu la sò vita, i paesi ch’eddu ha vistu, com’e andatu l’invita*, ch’eddu è ghjuntu à l’impruvistu*, u filu ch’eddu suvita*… (*sic)

E trichi e traca semi stati cusì guasgi fin’à u ghjornu tutti in cumpania !
Dopu i pueti techji à rimi s’hani laccatu a piazza à i d’altri : 
Or tucchemi à a saluta
E grand prò ch’edda ci fighi
Parchi ghjenti cum’a noi
Nun credu che ci ne sighi
Semi imburdati e tralalera
Semi imburdati e tralalà...

In fatti e fini chi, a mani, avaraghju durmitu un’ora -e ancu ! Sapeti doppu, à manià u zapponi senza… sonnu è comu u saccu pienu : pisà, si pesa, so pesa, ma i sforzi, miraculu !
(1) I voci di a Gravona


12/01/12

Festa in paesi 1912 (1)

L'altru ghjornu è statu festa in paesi, Antoni si n'è vultatu in permissioni.
Zappava l'Ortu à u Bugnu quandu aghju intesu i brioni di a mamma " E scalatu ! U me figliolu, è scalatu da Francia !!! ". A m'aghju subitu pinsata : sarà ghjuntu à Antoni. Semi partuti insemi ancu u babbu d'eddu chi mi stava vicinu cuì ind'i Cantoni e emi fattu à corri corri pà sti stretti, era à chi ghjugniva u primu. Quandu l'aghju vistu cusì, à Antoni, drittu e fieru, aghju pinsatu ch'eddu era scambiatu. E pò ci semi abbracciati e tandu m'è parsu di ritruvà l'amicacciu di sempri, l'amicu di prima ghjuventù.
U vistutu militariu cu tutti sti frisgetti, a baretta, scarpi fini e mustaccia bedda alisciata, u nostru Antoni paraviva tuttu un generali ! Sapetti o un la sapetti micca, Antoni è ind'a marina. À sò spada luccicava, i galoni luccicavani, i sò occhji...
Erami omi, donni, ghjovani e più anziani à salutaddu. In un scorru di a piazza aghju subitu induvinatu u sgardu di Maria Lucia, inviccicuchita, sottu à u mandigliu... Nanzu ch'eddu s'ingaghjessi Antoni e Maria Lucia amurizavani e l'edda era prumessa ma doppu, par eddu ci è vulsutu à parta e i cosi sò frimati cusigna. Ed à Antoni, a prumissioni, a si sarà purtata in mari... Maria Lucia, parò, saria stata l'onori e a richezza di à sò casa. U ghjornu era trista e cuntenta... Oghji à u babbu d'edda li frema sempri in gola, ma par avà i famiglii s'accordani sempri...
Erami u 14 di marzu 1910 à 3 ori u doppu mezziornu.
Oh a festa a sera, una di quiddi !
A Piazza à i Baretti era piena à ghjenta, saremi stati 100 o ancu di più ?! A famiglia, l'amichi...
Antoni è un poccu scambiatu quantunqua, avà è struitu e ni sà quantu à un libru. Certi paroddi ch'eddu dici : " I calzetti, i chjama "i bà", i linzoli i chjama i "drà" ! (1)
È statu fertu, annu, annantu à un pedu quand'eddi erani " in altu mari di punta à i turchini "(2) e a vi digu comu eddu a m'ha detta :" M'hani suagnatu à bordu " prima aghju pensu ch'eddi l'avissini cupartu di "suvu " ? Ma Pasquali eddu ha capitu d'un' antra manera e m'ha spiigatu bè : "suagnà" vò dì "sunià" in francesu. Tandu, se aghju capitu bè, quandu eddu è statu fertu, un duttori l'avarà curatu cù una midicina chi l'avarà fattu dorma.
E tandu eddu ha " suniatu ".

Mi piaciria anc'a mè ad'imparà u francesu : s'assumiglia à u corsu, s'assumiglia.

 (1) Don Pierre de Mari (1879-1969)


 (2) À la Turchia ?

Zia Seppa

Vultendumini in paesi sboccu sempri pà Piazetta, pudariu passà più ind'a, pà a Barrulaccia, ma, à didda franca, mi piaci à dirragnà à zia Seppa e à piglià u focu ind'a edda. Zia Seppa (avà a chjamani "Sjiosefina") saria una donna in gamba, ma chi ùn sorti guasgi più da a sò casa. E fantina. L'aghju cunnisciuta, ziteddu, à 40 anni. E sò più di 15 anni d'avà, ch'edda t'ha sempri i sò quarant'anni ! Mi piaci à dirragnadda e pò a vegu cuntenta. (Semi sempri stati bè ancu sta famiglia e quandu minanna è stata malata in casa, zia Seppa li cuddava u sò piattu di a suppa, quandi mamma un era ancora ghjunta).
A vegu, carca di lasciamistà, e tandu edda à dì : "U vò u cafè ?!" aspitendu u mè : "Isieni chi u vogliu stu cafè, ni!"  Tandu edda cuntenta com'un picchju, corri inapinsata darretu à u cafè : scaldina (è cusì ch'eddi dicivani i Cuttulesi, noi dimi cazzarola), brandali (è cusì che noi chjamemi u trepedi), focu, acqua e cafè. Più... acqua cà cafè.
In casa c'è a mamma imbambulita, a tinta, chi cantichjeghja pianu, pianu. Certi volti ancu, mamma e figliola ripigliani listessu versu. Chi dulciura à vedi ssi dui parsoni insemi cusì, pedi infrugnati à u foccu. U più di u sempri, a casa è assista, c'è un adori di salsa e di ciuvoddi. Ind'u foccu truvareti sempri i dui tizzoni cunsumati listessi, quantu chi nudda un abbii scambiatu d'un ghjornu à l'altru !
Certi volti li dicu di i me pinseri, di a miseria in casa, di u Cuntinenti, di a partenza di certi... e tandu edda mi dici cu à risa in bocca : "Un ti ni fà, qualchi santu pruvidarà ! "

I Lucchesi di u sgiò Mattei

Didicatu e à Santu Casta ed à u sò Tiadoru...

Giuseppe Pellizza da Volpedo, 
Il quarto Stato
Milano, Museo del Novecento


È ghjunta arisera in paesi una squadra di lucchesi, sarani stati 20 o ancu di di più. U sgiò Mattei vò fà un' "usina" pà travaglià i tammi scuppini da fà pipi. U loccu è statu sceltu sarà sopra à u Lavu à a Paiana e u matrili sarà fattu in Busgeddu.
U sgiò Mattei t'ha i sò idei !?
Parrechji in paesi, di u partitoni, hani dettu ch'eddi erani pronti à fà i tammi par eddu e à priparaddi (ci voli à intafunaddi parrechji mesi). Ghjuvanbattista di Micheddu e Petru u Cuttulesu hani dighjà priparatu i sò locchi. E pò com'eddu dici Sarafinu : " Un è tantu fatica à caccià i tammi : basta à taglia l'ultima radica...e veni da par edda !"

Erami cuddati ancu Ghjuvan Dumenicu in Sursaccia à fà a torta di l'aqua e ci semi infattatu cù tutta stà ghjenta chi s'impiegava à sigà unu di i castagni di Ghjaseppu. Ghjaseppu u tintu, a mamma malata, t'avarà avutu bisogna d'uni pocchi di soldi.

Emi parlatu ancu u capurali ed emi magnatu cun'eddi. Povara ghjenta : un n'avivani cà pulenta à magnà ! Ne pani ne mancu cumpani. Eiu t'avivu un salami, ma à spartasi un salami à più di 20...Versu un'ora, u doppu mezziornu, ci semi attaccati in puesii. E ci n'è unu, ghjuvanuteddu, chi m'ha cacciatu stu versu. L'ha chjamatu : Lu cignali e lu cani corsu

S'avia fattu in un boscu una tuccata ;
E un cignali ed un corsu mortalmenti
Firuti tutti dui tra una baddata
Urlavanu di rabbia e di turmenti ;
L'unu dintra lu pettu avia dui baddi,
L'autru gran scagghiunati in ventri e spaddi.

Lu porcu, avennu intisu lu lamentu
Di lu cani ci dici : Eu chianciu e penu,
Ma tu nun ridi, e nenti sì cuntentu ;
Ora tra l'ori estremi dimmi almenu
Pirchì nimicu à la mia razza ? Quali
Vantaggiu porta à vui lu nostru mali ?

​Rispondi :​

Ultra l'istintu, chi n'incita,
Nui semu nati e campamu sirvennu
Cu l'obbligu di esponiri la vita
Di lu patruni ad un capricciu, o cennu ;
Semu comu suldati additti all'usu
Di lu conquistaturi ambizziusu.

Ci ha dettu ch'edd'era un certu Merlu (?)*, un sicilianu ( a Sicilia saria un isula, vicina, taliana com'edd' era a Corsica ind'i tempi, t'avemi guasgi a stessa lingua) a scriva ssi puesii. Và chi c'era statu à Bisgiaccu, u s'aviva magnatu u ziffulu di a merula in d'un colpu, à vi dicu eiu. E a vera volpi st'omu quand'eddu pueteghja.

*Wikipedia : " Naque in Sicilia  il 6 marzo 1740, il poeta Giovanni Meli, che raggiunse notorietà in tutt'Italia, aderendo ai modi e allo stile dell'Arcadia con una dimensione tutta sua e con l'uso della lingua siciliana.
Il suo esordio poetico, che avvenne a soli quindici anni con versi d'occasione, lo fece talmente apprezzare nella ristretta ed esigente cerchia dei letterati palermitani da farlo nominare socio dell'“Accademia del Buon Gusto”, una delle tante che caratterizzavano il costume letterario del tempo, dove ci si riuniva a declamare versi e a disputare di questioni culturali.
Passò via via a più importanti circoli esclusivi della nobiltà e più alla moda; nel '61 come socio dell'Accademia della Galante conversazione e nel '66 a quella degli Ereini nelle quali declamava con crescente successo le sue composizioni in dialetto e in lingua.
Nel 1787 pubblicò la raccolta delle sue opere in cinque volumi col titolo di Poesie Siciliane. Morì a Palermo il 20 dicembre 1815".


* Cù l'aiutu di http://www.scienzeformazione.unipa.it/doc/401/favole_testo.doc. A ringraziaddi.

11/01/12

I Jawara ? Semi noi.

"Ma comu sarà u mondu da cuì à cent'anni? À sai tù o Sarrà ?" Mi dumandò, l'altru ghjornu in Piazza à à esgia, à Petrusantu, 8 anni, figliolu di Maria à Cruzinesa, cu tutta a sò niscintria. (Surtiva d'induva à scola di preti Lovichi).
Un c'è vulsutu tantu à rifletta. Aghju subitu ripostu : "Da cuì à cent'anni ? L'omi camparani in paci, t'avarani una gran'primura di tutti, di i debuli, di i ziteddi, di i sò vecchji, miseria, un ci ni sarà più  (...) e sopra tutta a ghjenta sarà uguali, iè UGUALI ". Tandu preti Lovichi ch'aviva intesu tuttu,  m'ha dettu : "Ch'edda ti sia cuncessa o Sarrà, iè, ch'edda ti sia cuncessa !"

Le Monde, 11 janvier 2012
JARAWA – Une vidéo relance le débat sur les « zoos humains » en Inde. Une vidéo montrant des femmes issues de la tribu des Jarawa en train de danser pour des touristes en échange de nourriture sur les îles Andaman...

Apulei Metamorphoseon

"Ne inquit istud mendacium tam verum est quam siqui velit dicere magico susurramine amnes agiles reuerti, mare pigrum conligari, ventos inanimes expirare, solem inhiberi, lunam despumari, stellas euelli, diem tolli, noctem teneri" Liber I,III

Ssu sviscirratu di Manueddu

Sta sera (12 di ghjinnaghju 1912), sogu poccu in ganna. Aghju infattatu ssu sviscirratu di Manueddu e mi ni sogu intesu dì annantu à l'unu e à l'altru chi... basta!
Un mi la sogu micca possutu francà, aghju persu u me tempu (et voilà !).
Manueddu è un amicu e ci div'essa ancu, un poccu di parintedda (u missiavu d'eddu era cucinu di terzu di arcimissiavu, mi pari)
A mè, a didda franca, mi piaci à cuntà storii o fatti, ma un mi gerba tantu à batta cù i : "dicini in paesi chi..." o, i : "m'hani dettu "... Parini certi volti fatti di donni, ma vegu chi certi, tutti omi ch'eddi sò, t'hani a dicciaredda anch'eddi...
L'altra sera mi ni cuddavu in casa, fatta presta e bè a mungnera, e à quali mi vegu ? À Petru, aguattatu e piattu sottu à u stradò, chi circava à sapè ciò ch'eddi t'avivani à dì à V. e B. in trà di eddi. Pà purtà doppu à nutizia à u babbu di V. ?
Ohimè ! U paesi si, i paisani anch'eddi ! Ma certi...
Commu sarà ch'eddi l'hani chjamatu à Manueddu ? Forza pà via di a pulitica ch'ind'a eddu, Manueddi un ni cunnoscu micca. In più m'è frittu, tuttu u ghjornu, a manu manca e un sogu tantu manescu!
Ah, M'aghju vinta à meia... à ghjurnata, a vi dicu eiu.

Enunzià e micca denunzià : e cusì sia !

Emmanuel Arène : Né d'un père originaire du continent, il entreprend des études de droit à Aix puis monte à Paris en 1875. Il rentre comme rédacteur au XIXe siècle. En 1879, il est nommé chef du secrétariat particulier du ministre de l'intérieur Edmond About. Conseiller général de la Corse, le gouvernement républicain allié au clan Casabianca lui, donne, à 24 ans, la mission d'extirper de l'île les dernières racines bonapartistes. Il s'intègre dans le système, met la main sur les rouages essentiels et grâce à l'Administration il dispense des faveurs : emplois, dérogations, crédits, de postes publics et privés, ouverture de routes
Cette entreprise est menée à bien, Arène est élu conseiller général de la Corse (août 1880) en battant le député en place Charles Abbatucci dans le canton de Zicavo. N'ayant pas l'âge requis (25 ans) pour être élu, l'élection est annulée mais il est réélu contre le même Charles Abbatucci en mars 1881. En décembre de la même année, il est élu plus jeune député de France, il est président du conseil général en septembre 1888. Arène s'intègre dans le système, en contrôle les rouages essentiels et, avec l'appui de l'administration, dispense emplois publics et privés, dérogations, passe-droits, répartit les crédits, etc. (sa famille et ses alliés en sont les premiers bénéficiaires)... 
Si suvita nantu à Wikipédia.

Citazioni 2

Homo bulla (l'omu è una buddicina)
                          Erasmu, Adagia

09/01/12

Pruverbii ?

"À chi codda, à chi fala"...
e
"A chi stanta, à chi scurnochja "
farani :
"À chi codda stanta, à chi fala scurnochja "
"À chi falla stanta, à chi codda scurnochja ?"
"À chi scurnochja stanta, à chi fala codda"
 
???

A vita è fatta à scala !

08/01/12

Paci e saluta

Ė tempu : Paci e saluta à tutti ! E megliu cust'annu (1912) cà annu...

(Ind'i tempi i vecchji di l'Olmu si salutavani d'un "paci e saluta" agnu santu ghjornu di l'annata. Cusì diciva, in paesi, à Zi Matteu, 90 anni.)

Fattu veru

Sera fata, si ni vultava in paesi doppu à a sò ghjurnata in piaghja. Ha vistu una ghjumenta cuddà pà i Trosci e a pultrina à darretu. Ha intesu un rumori.
Dici chi c'era un omu (Lavighju u chjamavani) chi stava cullà, ind'à canaletta.
Ha dettu "O Lavì, sorti da cui!".
T'ha avutu a paura e tandu ha tiratu.
Partendu u colpu, ha fattu una fiara di foccu.
Sai, a pultrina a mani era morta !
L'aviva ammazulata !!!

I Trosci, di i Petri Rossi, ghjinnaghju 1912